Metodyka badań

4.1.1 Cele i hipotezy badawcze

Zamiarem Autorki jest próba zidentyfikowania i wyjaśnienie współcześnie zachodzących zjawisk w obszarze współpracy publiczno-prywatnej w Polsce. Jednocześnie, jak wskazują przeprowadzone przez Autorkę studia literatury, partnerstwo publiczno-prywatne jest niezwykle złożonym zjawiskiem i obejmuje problematykę będącą przedmiotem badań dyscyplin również spoza nauk ekonomicznych, jak nauki o administracji czy też nauki prawne. Konicznej staje się zatem dokładne sprecyzowanie obszaru badań. Dlatego też zdecydowano o zawężeniu obszaru badawczego do tematyki zarządzania projektami infrastrukturalnymi.

Ponadto, jak podkreślano w poprzedniej części pracy, krajowe projekty PPP w sferze infrastruktury wyróżniają się tym, iż przeważająca ich część ma charakter lokalny. Fakt ten zadecydował o zawężeniu obszaru badawczego jedynie do projektów inicjowanych przez gminy.

Wobec powyższego za cel główny prowadzonych badań przyjęto identyfikację czynników, które sprzyjają nawiązywaniu współpracy w ramach PPP w gminach województwa małopolskiego.

Główny cel badawczy:

C0: Identyfikacja warunków sprzyjających nawiązywaniu współpracy w ramach PPP na przykładzie analizy projektów zainicjowanych w gminach województwa małopolskiego.

Tak sformułowany cel badawczy rozwinięty został w postaci trzech celów szczegółowych.

Identyfikacji celów szczegółowych dokonano z perspektywy sektora publicznego. Z tego względu uznano, iż w pierwszej kolejności należy poddać ocenie samych inwestorów – prezentowane przez nich interesy, sposoby ich artykulacji

150 i możliwości oddziaływania. Na tym etapie ważne jest również dokładne zbadanie zagadnień inwestycji infrastrukturalnych oraz określenie czy problem niedostatku usług infrastrukturalnych stanowi warunek konieczny dla podejmowania inicjatyw PPP (C1). Traktując powyższą problematykę jako punkt wyjścia do dalszych analiz, sformułowano pozostałe cele badawcze (C2, C3). Cele te zostały opracowane w oparciu o zagadnienia z zakresu zarządzania projektami.

Cele cząstkowe:

C1: Identyfikacja przesłanek skłaniających władze gmin do przekazywania kompetencji w zakresie świadczenia usług infrastrukturalnych podmiotom sektora prywatnego.

C2: Określenie wymogów właściwego definiowania, planowania i przeprowadzania procedury wdrażania projektu infrastrukturalnego w formule PPP.

C3: Ustalenie czynników sprzyjające nawiązywaniu współpracy w ramach PPP i zbadanie różnic w ich ocenie przez poszczególne grupy interesariuszy.

Ze wskazanymi celami powiązane są hipotezy badawcze, zidentyfikowane na podstawie przeprowadzonego studium literatury przedmiotu badań oraz w oparciu wstępne badania empiryczne.

Hipoteza główna:

H0: awiązanie współpracy w formule PPP zależy od ustalenia przez władze gminy trwałych i jednoznacznych zasad zarządzania projektami PPP.

Hipotezy pomocnicze:

H1: Skłonność władz gminy do inicjowania projektów w formule PPP zależy od poziomu wyposażenia w urządzenia infrastrukturalne w gminie oraz możliwości zrealizowania projektu bez przekraczania ustawowego limitu zobowiązań. H2: Nawiązanie współpracy w ramach PPP zależy od przyjętych technik i narzędzi

zarządzania projektami.

H3: Poglądy interesariuszy projektu na temat czynników powodzenia PPP nie zależą od etapu na jakim projekt jest poddawany ocenie ani od roli jaką w projekcie odgrywa dana grupa interesariuszy.

151 4.1.2 Koncepcja, zakres i plan badań

Pierwszy etap badań stanowiła analiza piśmiennictwa naukowego w zakresie infrastruktury oraz zarządzania projektami, w tym projektami PPP. Natomiast badania empiryczne obejmowały dwa etapy, tj. badania wstępne oraz badania właściwe.

Celem wstępnych badań empirycznych było zidentyfikowanie inicjatyw PPP podejmowanych w latach 2009-2011 w Polsce. Cel ten został osiągnięty dzięki realizacji następującego zadania badawczego:

ZB 1: Identyfikacja projektów PPP zainicjowanych w Polsce w latach 2009-2012 Dokonany przegląd literatury oraz przeprowadzone wstępne badania empiryczne pozwoliły wyłonić najważniejsze problemy odnoszące się do zjawiska jakim jest rozwój PPP w Polsce. Na tej podstawie sformułowano cele szczegółowe oraz hipotezy badawcze.

Celem badań właściwych była weryfikacja postawionych hipotez. Został on osiągnięty poprzez zrealizowanie trzech zadań badawczych:

ZB 2.1: Identyfikacja przesłanek skłaniających władze lokalne do podejmowania inicjatyw PPP (odpowiada realizacji celu C1)

ZB 2.2: Ocena projektów w formule PPP (odpowiada realizacji celu C2)

ZB 2.3: Ocena czynników sprzyjających nawiązywaniu współpracy w ramach PPP (odpowiada realizacji celu C3).

152 4.1.3 Metody i techniki badawcze

Dla osiągnięcia założonych celów badawczych oraz weryfikacji sformułowanych hipotez przyjęto następujące metody badawcze: analiza treści publikacji oraz dokumentów poświęconych tematyce PPP, analiza danych statystycznych z wykorzystaniem metod taksonomicznych oraz testowania hipotez, a także badania sondażowe i badania metodą case study.

Przeprowadzone badania miały na celu realizację funkcji wyjaśniającej i diagnostycznej. Należy przy tym pamiętać, że nauki z dziedziny ekonomii, podobne jak pozostałe nauki społeczne cechuje złożoność badanych zjawisk, niewielkie zastosowanie metod ścisłych (w szczególności eksperymentów laboratoryjnych), używanie potocznego języka i niepełna obiektywność.³⁴⁷ Zastosowane w pracy metody badawcze są efektem przyjętego podejścia badawczego oraz zakresu przedstawionej hipotezy badawczej.

Szczegółowy opis metod służących realizacji wymienionych zadań badawczych znajduje się poniżej:

ZB 1: Identyfikacja projektów PPP zainicjowanych w Polsce w latach 2009-2012 Wstępne badania empiryczne zostały przeprowadzone w oparciu o cztery rodzaje postępowań, tj.:

− ogłoszenia koncesji na roboty budowlane (KRB) − ogłoszenie o koncesji na usługi (KU)

− ogłoszenie o PPP w trybie koncesji (PPP-K) oraz

− ogłoszenie o PPP w trybie zamówienia publicznego (PPP-ZP)

Ogłoszenia te zostały opublikowane w latach 2009-2012 w Biuletynie Zamówień Publicznych (BZP) znajdującym się na stronie internetowej Urzędu Zamówień Publicznych oraz na stronie internetowej Tenders Electronic Daily (TED) stanowiącego suplement Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej. Podstawowa metoda badawcza stosowana na tym etapie to analiza danych statystycznych uzyskanych z ogłoszeń opublikowanych na wymienionych powyżej portalach internetowych.

347

153 Prezentacja otrzymanych wyników badań została podzielona na dwie części, co miało bezpośredni związek z przyjętym w pracy porządkiem prezentowania koncepcji PPP. Dlatego też dane ukazujące krajowe doświadczenia we wdrażaniu formuły PPP zostały omówione już w drugim rozdziale. Dzięki temu możliwe było dokonanie analizy PPP w Polsce na tle tendencji ogólnoświatowych oraz wskazanie specyficznych uwarunkowań rozwoju PPP w Polsce. Ponadto przyjęty przez Autorkę sposób prezentacji danych pozwolił zawęzić rozważania prowadzone w trzecim rozdziale pracy jedynie do wątków mających związek z projektami infrastrukturalnymi realizowanymi na najniższym szczeblu administracji samorządowej.

Natomiast dane odnoszące się do projektów PPP realizowanych w gminach województwa małopolskiego poprzedzają bezpośrednio część pracy poświęconą weryfikacji przyjętych hipotez badawczych.

ZB 2.1: Identyfikacja przesłanek skłaniających władze lokalne do podejmowania inicjatyw PPP

Na podstawie analizy literatury odnoszącej się zagadnień PPP przyjęto założenie, iż realizację projektów infrastrukturalnych w gminach warunkują charakterystyki, które można zagregować w trzech obszarach:

− dostępność zasobów infrastruktury niezbędnych do realizacji zadania w gminie. − wielkości zasobów finansowych znajdujących się w dyspozycji gmin,

− możliwości sfinansowania inwestycji bez przekraczania limitów zobowiązań. Ponadto, opierając się na pracach M. Ratajczaka oraz K. Sobiech uznano, iż dla oceny stopnia wyposażenia gmin w urządzenia infrastruktury wykorzystany zostanie syntetyczny miernik poziomu rozwoju infrastruktury.³⁴⁸ Dodatkowo, dla realizacji założonego celu badawczego wykorzystano następujące metody oraz narzędzia badawcze: analizę taksonomiczną gmin w oparciu o wybrane statystyki publiczne oraz testowanie hipotez o istnieniu różnic między średnimi dla opracowanych zmiennych diagnostycznych w gminach angażujących się w PPP oraz pozostałych gminach.

Zrealizowane w tej części pracy badania stanowiły próbę dokonania oceny zróżnicowania wybranych gmin w województwie małopolskim na podstawie uzyskanych wartości zmiennych statystycznych ujętych w trzech zaproponowanych

348

M. Ratajczak, Typy rozwoju infrastruktury w państwach rozwiniętych gospodarczo, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, nr 82/1980; K. Sobiech, Luka infrastrukturalna w Polsce na tle wybranych państw członkowskich Unii Europejskiej. Zeszyty Naukowe Studiów Doktoranckich Wydziału Ekonomii AE w Poznaniu, 2006.

154 powyżej grupach. Dzięki wykorzystanym metodom możliwe było również zidentyfikowanie zależności korelacyjnej pomiędzy podjętymi inicjatywami PPP a charakterystykami poszczególnych gmin wybranych do badania. W celu oceny istność różnic występujących pomiędzy średnimi opracowanych zmiennych diagnostycznych w populacji gmin podejmujących PPP i populacji pozostałych gmin posłużono się metodą testowanie hipotez.

Dla zdiagnozowania potrzeb infrastrukturalnych oraz finansowych wykorzystano dane gromadzone w Banku Danych Lokalnych przez Główny Urząd Statystyczny oraz raporty roczne publikowane na stronach Ministerstwa Finansów.

ZB 2.2: Ocena projektów PPP

Ta część badań stanowiła formę poszerzenia analizowanego zakresu problemowego (ZB 1) o aspekty metodyczne procesu zarządzania projektami PPP w obszarze infrastruktury komunalnej. Celem zaproponowanego planu badań była próba weryfikacji hipotezy przyjmującej, iż nawiązanie współpracy w ramach PPP zależy od przyjętych technik i narządzi zarządzania projektami.

Jednocześnie nie można pominąć faktu, iż teoretycy organizacji za niepodważalną przyjmują regułę potwierdzającą występowanie zależności pomiędzy formą organizacyjną firmy a jej skutecznością ekonomiczną.³⁴⁹ Niemniej z uwagi na fak, iż w Polsce nadal brak jest szczegółowych badań nad projektami PPP, nie wystarczy jedynie uznać, iż podobna zależności występuje również na poziomie projektów PPP. Należy bowiem dążyć do zidentyfikowania najważniejszych cech projektów i zasad zarządzania projektami oraz powiązać je w systematyczny sposób z konsekwencjami rynkowymi.

Zatem ze względu na eksplanacyjny charakter badań oraz małą próbę badawczą dotyczącą projektów PPP zdecydowano, że właściwą metodą dla realizacji przedstawionego zadania badawcze będzie metoda case study.

Jednocześnie należy wskazać, że w literaturze ukształtował się pogląd, iż metoda case study ma charakter jakościowy i służy raczej ustalaniu zależności pomiędzy badanymi zjawiskami oraz formułowaniu hipotez. Natomiast sam proces

349

Jasny dowód, iż forma organizacyjna ma istotne konsekwencje dla funkcjonowania firmy został przeprowadzony przez A.D. Chandlera (1962). Po opublikowani pracy Chandlera teza, iż skuteczność ekonomiczna jest w znacznej mierze niezależna od wewnętrznej organizacji stała się niemożliwa do obrony. Por. O.E. Williamson, Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, s.24.

155 weryfikacji hipotez powinien opierać się na badaniach o charakterze ilościowym. Niemniej, jak pisze J. Gerring, wiele w tym zakresie zależy od specyfiki prowadzonych badań.³⁵⁰

Można zatem uznać, że za zastosowaniem metody case study do badania projektów PPP przemawiają następujące argumenty: (1) brak jest wystarczająco rozwiniętej teorii w zakresie zarządzania projektami PPP, (2) toteż planowane badania zmierzały przede wszystkim do wykrycia nowych faktów oraz znalezienia związków między tymi faktami.

W przeprowadzonych badaniach ocenie poddane zostały procesy zarządcze, wykonawcze oraz wspierające projektu występujące w poszczególnych fazach projektu oraz ich wpływ na rezultat postępowania przetargowego.

W badaniach opierano się również na metodologii oceny projektów PPP zaproponowanej przez M.J. Garvina.³⁵¹ Podstawowe założenie tej metody brzmi, że dla powodzenia PPP istotne jest właściwe zdefiniowanie projektu, czyli ustalenie równowagi pomiędzy czterema siłami, które należy uwzględniać podejmując inicjatywy PPP, tj, interesem społecznym a mechanizmami rynkowymi oraz interesem instytucji sektora publicznego a interesem instytucji sektora prywatnego.³⁵² Dla zbadania wyżej opisanych zależności, opracowany został szablon oceny programów i projektów PPP. Projekty poddawane są ocenie według kryteriów sklasyfikowanych w następujących grupach:

− zakres świadczonych usług, − finansowanie,

− system opłat od użytkowników, − przejęcia i przetargi,

− zarządzanie kontraktem.

Przedmiotem badań przeprowadzonych przez Autorkę były projekty PPP zainicjowane przez gminy w województwie małopolskim w latach 2009-2012. Dane

350

J. Gerring, Case Study Research. Principles and Practices, Boston University, Cambridge University Press, New York 2007, s. 42-43.

351

Garvin M. J.: Are public-private partnerships effective as infrastructure development strategies? w: W. Hughes (red.), Proceedings of the Construction Management and Economics 25th Anniversary Conference: Past, present & future. July 2007, University of Reading, Oxford, UK: Taylor & Francis.

352

Równowaga ta powinna zostać osiągnięta zarówno na poziomie programów PPP jak i projektów PPP Przy czym pojęcie „program” autor interpretuje jako regulacje prawne formalizujące cele rządu w zakresie PPP. Natomiast projekt PPP stanowi „narzędzie” realizacji programów PPP; Zob. Garvin M. J., Bosso D. J., Assessing the Effectiveness of Infrastructure Public-Private Partnership Programs and Projects, Public Works Management & Policy, 13 (2)/2008, 162-178

156 niezbędne do analiz pozyskano z portalów internetowych BIP oraz TED. Informacje na temat projektów zgromadzone zostały również na podstawie przeprowadzonych wywiadów kwestionariuszowych z pracownikami administracji publicznej. Wzór kwestionariusza ankiety znajduje się w załączniku nr 1.

Uzyskane dane posłużyły identyfikacji technik i narzędzi wykorzystywanych podczas faz identyfikacji, przygotowania projektów oraz przetargu. Dane te zostały również wykorzystane do oceny - w oparciu o założenia modelu Garvina – skuteczności działań podejmowanych przez władze samorządowe w trakcie poszczególnych faz zarządzania projektem PPP.

ZB 3.3: Względna ocena czynników sprzyjających nawiązywaniu współpracy w ramach PPP w Polsce

Dotychczas przeprowadzone studia literatury poświęconej tematyce PPP pozwalają przyjąć, iż na świecie powszechną metodą wykorzystywaną w celu zdiagnozowania warunków sprzyjających pomyślnemu wdrożeniu PPP jest metoda krytycznych czynników sukcesu (CSF).

W Polsce brak jest publikacji poświęconych analizie CSF w zakresie projektów PPP. Dlatego też udokumentowane doświadczenia zagraniczne związane z wykorzystaniem tej metody stanowiły poważny argument przesądzający o włączeniu tej metody do realizowanych badań.

Zastosowanie metody CSF umożliwiło identyfikację oraz ocenę czynników mających największy wpływ na powodzenie projektów w formule PPP w Polsce. Próba badawcza została skonstruowana w oparciu o dane pozyskanie z ogłoszeń publikowanych na stronach BZP oraz TED, a także o dane kontaktowe pozyskane podczas konferencji poświęconych zagadnieniom PPP. Badania miały charakter przekrojowy i dotyczyły różnych grup interesariuszy projektów PPP z terenu całego kraju. Wzór kwestionariusza ankiety CSF znajduje się w załączniku nr 2 do niniejszej rozprawy doktorskiej.

Podsumowując, scharakteryzowany powyżej wielowymiarowy proces badawczy, łącząc badania jakościowe i ilościowe, stwarza szerokie możliwości analizy. Dzięki przyjętym metodom badawczym możliwe stało się zrealizowanie głównego celu oraz szczegółowych celów badawczych, jak również zweryfikowanie postawionych hipotez badawczych.

157

4.2 Znaczenie partnerstwa publiczno – prywatnego w gminach