Projekty i ich miejsce w teorii i praktyce zarządzania

Postępująca komplikacja wewnętrznych oraz zewnętrznych warunków funkcjonowania współczesnych organizacji sprawia, że coraz więcej uwagi poświęca się tematyce zarządzania projektami.²²⁵ Wzmożone zainteresowanie tą dziedziną wiedzy wynika z upowszechnienia się poglądu, że zarządzanie projektami może stanowić „metodę” rozwiązywania złożonych problemów organizacji.²²⁶ Stąd też w tradycyjnym ujęciu zarządzanie projektami rozumiane jest przede wszystkim jako zbiór umiejętności kierowniczych niezbędnych do skutecznej i efektywnej realizacji projektu. Dynamiczny rozwój praktyki zarządzania projektami pozwolił na pogłębienie rozważań nad zagadnieniami teoretycznymi.²²⁷ W tym kontekście zadaniem zarządzania projektami jest przygotowanie podstaw niezbędnych do udzielania odpowiedzi na następujące pytania badawcze:²²⁸

1. Jakie jest uzasadnienie dla istnienia specyficznych organizacji jakimi są projekty?

2. Dlaczego projekty jako organizacje są różne? 3. Jak funkcjonują projekty?

4. Jaką rolę pełnią menedżerowie projektów?

5. Jakie czynniki mają wpływ na powodzenie oraz porażkę projektów?

225

C. Midler przemiany zachodzące w obszarze zarządzania określił, nawiązując do zwrotu „organisational transformation”, mianem „projectification”. Natomiast J.K. Pinto O.P. Kharbanda, pisali o „fali przyszłości w światowym biznesie”. Por. C. Midler Projectification of the firm: the Renault Case. Scandinavian Journal of Management 1995;11(4):363–75; J.K. Pinto O.P. Kharbanda, How to fail in project management (without really trying), Business Horizons, Jul-Aug 1996, Volume: 39 Issue: 4 pp.45-53

226

J. Söderlund, Building theories of project management: past research, questions for the future. International Journal of Project Management 22 (2004) pp. 183–191

227

S. Sudoł rozpatruje zarządzanie m.in. jako „naukę, której efektem jest społecznie użyteczna wiedza w postaci ustalonych prawidłowości życia gospodarczego lub społecznego i teorii, które wyjaśniają określoną dziedzinę rzeczywistości, dostarczając projekty do zastosowania i pomagają tę rzeczywistość racjonalizowa”ć; por. S. Sudoł, auki o zarządzaniu, PWE, Warszawa 2012 s. 15.

228

J. Söderlund, Building theories of project management: past research, questions for the future. International Journal of Project Management 22 (2004) pp. 183–191

102 Dla wyjaśnienia przedstawionych zagadnień pomocne staje się przyjęcie interpretacji projektu jako „tymczasowej organizacji”.

Jeszcze w latach 70-tych XX wieku w większości polskich publikacji pojęciem projekt posługiwano się w znaczeniu „plan, szkic jakiegoś przedsięwzięcia, np. ustawy, dokument zawierający rysunki techniczne, obliczenia, kosztorysy itp., związane z zamierzoną budową obiektu budowlanego lub urządzenia technicznego.”²²⁹

W latach 90-tych XX projekty definiowano wykorzystując do tego celu termin przedsięwzięcie. Abstrahując od szczegółowych analiz, warto zwrócić uwagę, że precyzyjne i jednoznaczne rozróżnienie między projektem a przedsięwzięciem rodzi niekiedy pewne niejasności interpretacyjne.²³⁰ Dlatego też w zarysie przedstawiono podstawowe różnice w definiowaniu obu pojęć²³¹.

Można uznać, że przedsięwzięcie to zorganizowany ciąg działań, zmierzający do osiągnięcia zamierzonego wyniku, zawarty w skończonym przedziale czasu z wyróżnionym początkiem i końcem, realizowany najczęściej zespołowo z wykorzystaniem skończonej ilości zasobów.²³² Projekt jest natomiast pojęciem węższym niż przedsięwzięcie. Z taką interpretacją projektu nadal można spotkać się w krajowej literaturze. Potwierdzanie tego stanowiska można odnaleźć w pracy pt. „Nowoczesne zażądanie projektami” pod redakcją M. Trockiego, w której wskazano, że projekt według najprostszej definicji to złożone, niepowtarzalne przedsięwzięcie.²³³

W zagranicznych publikacjach dotyczących zagadnień z zakresu zarządzania projektami zaczęto, pod koniec lat 60-tych XX, dokonywać prób wyjaśniania istoty

229

Zob. Projektoznawstwo, [red.] W. Gasparski, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1988, s 21. [za:] owoczesne zarządzanie projektami, [red.] M. Trocki, PWE, Warszawa 2012, s 20.

230

Por. K. Marcinek, Finansowa ocena przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004, s 28-31; M. T. Wilczek, Podstawy zarządzania projektami inwestycyjnymi, Wydanie II, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004, s 11-12; W. Rogowski, Rachunek efektywności inwestycji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków 2008, s 16-26.

231

Chociaż, jak zauważa G. Krzos, obecnie wielu autorów traktuje oba pojęcia jako synonimy, por. G. Krzos, Zarządzanie projektem europejskim – uwarunkowania organizacyjne i międzyorganizacyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2013, s 27.

232

N. Kaltka, Przedsięwzięcie. W: Mały słownik cybernetyczny, PWN, Warszawa 1973, s 346, za: owoczesne zarządzanie projektami, [red.] M. Trocki, PWE, Warszawa 2012, s 19.

233

103 projektu poprzez pryzmat organizacji²³⁴. Coraz powszechniej podkreślano, że projekty można traktować jako pewne specyficzne „tymczasowe organizacje”²³⁵.

W ten sposób projekt definiują m.in. A.J. Shenhar oraz D. Dvir, jak również J.R. Turner. Zgodnie z poglądami wyrażanymi przez A.J. Shenhar’a oraz D. Dvir’a, projekt to tymczasowa konfiguracja organizacji i procesów służąca do osiągnięcia określonego celu przy ograniczeniach dotyczących czasu, budżetu lub innych zasobów.²³⁶ Natomiast według Turnera projekt to tymczasowa organizacja wyposażona w określone zasoby w celu wprowadzenia korzystnych zmian.²³⁷

J. Packendorff podaje następujące charakterystyki „tymczasowej organizacji”:²³⁸ − powstała dla stworzenia unikalnych procesów lub produktów,

− posiada wyraźnie ustalone cele,

− posiada ustaloną datę rozpoczęcia oraz zakończenia,

− ze względu na skomplikowane zależności i układ ról, wymaga rozwiniętych metod zarządzania oraz wysokich umiejętności menedżerskich.

Zastosowanie nowego podejścia do interpretacji terminu projekt wywarło silny wpływ na rozwój teorii z zakresu zarządzania projektami. Przede wszystkim zarządzanie projektami przestało być postrzegane jako ogólna koncepcja, którą w jednakowy sposób można zastosować do wszystkich typów projektów. Ponadto coraz wyraźniej podkreślane są rozbieżności występujące pomiędzy stosowaniem rozwiniętych technik zarządzania projektami a ich spodziewanymi i rzeczywistymi rezultatami.²³⁹

234

W tradycyjnym ujęciu organizacja oznacza „pewien rodzaj całości ze względu na stosunek do niej jej własnych elementów, mianowicie taką całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości” por. T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa 1958, s. 75.

235

Należy zwrócić uwagę, że wiele definicji odnoszących się do terminu projekt nawiązuje do jednej z podstawowych cech projektu jaką jest jego tymczasowość. Zwróćmy uwagę, że również Project Management Institute definiuje projekt jako „tymczasowe przedsięwzięcie podjęte w celu utworzenia niepowtarzalnego produktu lub usługi” Zo.b. A Guide to the Project Management Body of Knowledge PMI, Fourth Edition, 2004. Dlatego też autorka przyjęła, że w definicji projektu zastosowany zostanie termin „tymczasowa organizacja”.

236

A.J. Shenhar, D.Dvir, owoczesne spojrzenie na zarządzanie projektami, APN Promise, Warszawa 2008, s. 5.

237

J. R. Turner, The Handbook of project-based management, The McGraw-Hill Companies, Inc. 2009, s 2.

238

J. Packendorff wskazuje, że w obecnym rozumieniu tego terminu, pojęcie temporary organization upowszechniło się w literaturze dzięki publikacji M.B. Miles’a z 1964 pt. „On Temporary System”; por. J. Packendorff, ”Temporary organizing: Integrating organization theory and project management”. in R. A. Lundin, J. Packendorff (eds.) Proceedings of the IRNOP Conference on Temporary Organizations and Project Management, 1994, March 22-25, Lycksele, Sweden.

239

S. Cicmil, D. Hodgson, ew Possibilities for Project Management Theory: A Critical Engagement, Project Management Journal, Vol. 37, No. 3 (2006) ,111-122.

104 Przedstawione powyżej przemiany, jakie zaszły na płaszczyźnie teorii zarządzania projektami zostały przedstawione w załączonej tabeli.

Tabela 3-1 Porównanie podejścia alternatywnego i tradycyjnego do zarządzania projektami

Podejście tradycyjne Podejście alternatywne

Definicja

projektu Narzędzie, środek dla osiągania celów

Tymczasowa organizacja, Rozmyślnie stworzony zespół jednostek

Teoria zarządzania projektami

Ogólna teoria dla wszystkich typów projektów,

Ogólne koncepcje łączące różne teorie odnoszące się do problematyki zarządzania projektami

Teorie zróżnicowane w zależności od różnych typów projektów

Cele badań nad projektami

Formułowanie zaleceń, sądów normatywnych bazujących na teoretycznych modelach zarządzania projektami,

Wywiady kwestionariuszowe jako podstawowa metoda badawcza

Teorie opisowe, formułowane na podstawie badań empirycznych Case study jako podstawowa metoda badawcza

Źródło: J. Packendorff, ”Temporary organizing: Integrating organization theory and project management”. in R. A. Lundin, J. Packendorff (eds.) Proceedings of the IRNOP Conference on

Temporary Organizations and Project Management, 1994, March 22-25, Lycksele, Sweden. Poszerzenie rozważań w zakresie zarządzania projektami o zagadnienia teorii organizacji pozwoliło również na włączenie do badań na projektami koncepcji rozwijanych w ramach Nowej Ekonomii Instytucjonalnej, jak np. teoria agencji.²⁴⁰ Teoria agencji umożliwia podjęcie problematyki konfliktu interesów pomiędzy poszczególnymi podmiotami w organizacji. Jej wykorzystanie doprowadziło do ukształtowania się nowych poglądów na system zachęt (ang. incentives) w organizacji. Natomiast dzięki zastosowaniu teorii kosztów transakcyjnych możliwe staje się poszerzenie rozważań dotyczących struktury oraz granic organizacji.²⁴¹

Stąd też wśród współcześnie poruszanych problemów w zakresie zarządzania projektami pojawiają się takie zagadnienia jak: rola kierownika projektu jako agenta działającego na zlecenie mocodawcy lub zagadnienie konfliktu celów pomiędzy poszczególnymi interesariuszami projektu.²⁴²

240

Organization theory: from Chester Barnard to the present and beyond, expanded edition. Ed: O.E. Williamson, New York: Oxford University Press, 1995.

241

O. Hart, An Economist’s Perspective on the Theory of the Firm, in: Organization theory: from Chester Barnard to the present and beyond, expanded edition, [ed.] O. E. Williamson, New York, Oxford University Press, 1995, p. 156.

242

J. R. Turner, R. Müller, On the nature of the project as a temporary organization. International Journal of Project Management 21 (2003) 1–8.

105 W nurcie dokonujących się przemian powstały m.in. prace O. Harta, który zaproponował teoretyczne ramy analizy procesów zachodzących w obszarze PPP.²⁴³

Istnieją zatem podstawy by sądzić, iż zarządzanie projektami posiada – jako nauka – poważny potencjał pozwalający połączyć różne dyscypliny ekonomiczne oraz skupić uwagę na wspólnym zagadnieniu, którym staje się badanie specyficznych organizacji jakimi są projekty.

3.1.2 Typologie projektów oraz ich implikacje dla zarządzania projektami