Miłosne nomen omen - „Nieśmiertelne pieśni”? Twórczość Adama Mickiewicza w „młodej” poezji pols

Wśród wielu tematów, które pojawiają się w Panu Tadeuszu niewątpliwie jed-nym z najbardziej intrygujących jest miłość. Mickiewiczowska epopeja problem relacji damsko-męskich ujmuje w sposób wieloaspektowy, pokazując jak skomplikowaną dro-gą podążają ludzkie uczucia. Miłość zyskuje jednocześnie rangę aktu wtajemniczenia w świat – w tym sensie znajduje się niejako ponad innymi doświadczeniami człowie-ka³⁵⁴.

Historia Tadeusza i Zosi³⁵⁵, zawiązana w pierwszej księdze utworu i zwieńczona zaręczynami w ostatniej księdze poematu, stanowi klamrę spinającą cały utwór. Wielo-letnia recepcja Pana Tadeusza utrwaliła obraz literackiej pary, która stała się symbolem idealnej miłości i jedną z najbardziej rozpoznawalnych figur w polskiej literaturze. Pro-blem, który współcześnie rodzi się w przypadku tak utrwalonych postaci literackich, dotyczy z pewnością oceny, na ile zostają one utrwalone przez świadome przeżycie, a na ile popularność czy rozpoznawalność pozostaje wyłącznie przekazanym symbo-lem, za którym kryje się szczątkowa wiedza.

Do tego właśnie zagadnienia zdaje się nawiązywać utwór pochodzącego z Rybnika poety Roberta Rybickiego. W wydanym w 2005 roku tomiku Motta robali zamieścił on wiersz zatytułowany Ukończenie światła. Czat. Dosyć obszerny utwór złożony jest z pięciu oznaczonych liczbami części. Przywołuję fragment czwartej, w której poeta m.in. porusza temat związany z obecnością epopei w szkolnej edukacji.

Sięgam po cały fragment, by zilustrować specyficzną dykcję tego autora:

Teraz mamy do wyboru Rzymską czwórkę albo Tryptyk rzymski.

Wychodzę z założenia, że każdy człowiek na ziemi powinien mieć dedykowany

354 O roli miłości jako wtajemniczenia w dorosłość w Panu Tadeuszu pisze Marian Tatara w rozprawie O kojącej roli „Pana Tadeusza”, [w:] idem, Od Kochanowskiego do Norwida. Lektury i rozprawy, oprac.

B. Dopart i M. Stanisz, wstępem opatrzył B. Dopart, materiały bibliograficzne zebrał M. Stanisz, Kraków 2007, s. 170-174.

355 O głównych bohaterach poematu piszą m.in.: Z. Kramsztyk, Bohaterowie „Pana Tadeusza”, Warsza-wa 1910, t. 4; L. Podhorski-Okołów, Tadeusz i Zosia, [w:] idem, Realia Mickiewiczowskie, WarszaWarsza-wa 1955, t. 2.

sobie przynajmniej jeden wiersz.

Chłopaki, przynieście wazelinę i wódkę!

Niestety, nie jestem gejem. Ani gejszą.

Niestety moi koledzy nie są gejami.

Dlaczego wszyscy myślą, że jestem gejem?!?

A ja kupiłem sobie białe stringi;

zrobiłem zdjęcie mojego tyłka w stringach i za pomocą Photoscopa zrobię montaż mojego tyłka i mojej brody i

to będzie zdjęcie autora na tylnej okładce tomu Motta robali.

Co autor miał na myśli?

Będę wołał Bogga-epileptyka o pomoc.

Oto przykłady wypowiedzi maturzystów na jednej z klasówek:

a). Miłość jest tematem uniwersalnym, przewija się przez wszystkie epoki w literaturze. Romantyzm to epoka tajemnicza, przepełniona uczuciem i spirytyzmem. Miłość może być platoniczna,

odwzajemniona. Miłość jest bardzo pięknym uczuciem, lecz nieodwzajemniona może prowadzić do katastrofy. W literaturze miłość pojawia się, np. Pan Tadeusz – miłość Tadeusza i Zosi, Konrad Wallenrod – miłość platoniczna.

b). Miłość w literaturze ukazuje się często. Pisarze lubią pisać o miłości. Utwory te pisane są przeważnie do ukochanej osoby lub też do ojczyzny. Miłość występuje w różnych utworach jednym z nich jest Quo vadis.

c). O miłości w literaturze można ale nie starczy czasu więc napiszę o miłości w Panu Tadeuszu. Tadeusz główny bohater zakochał się szczerze w Zosi, wychowanicy Telimeny.

Zaznacz prawidłową odpowiedź i zadzwoń pod numer 423 77 74, może Ci udzielą kredytu albo, nie wiem, podwyższą o!cenę?

Albo pod ten numer: 0 801 124 124; tam też udzielają kredytów dla niewypłacalnych z gwarancją odesłania na tamten świat – gratis

Kończy się czwarta część nie przepłaconej raty wiersza³⁵⁶.

Przypuszczam, że każdy, kto zetknął się z poezją Roberta Rybickiego, doświad-czył na pewnego zakłopotania, które wynika z trudności jej ogólnych sensów. Jak pisze Piotr Sobolczyk, „to poezja zamierzenie hermetyczna i sprawiająca początkowo wraże-nie chaosu, takiego rozpadu, wydaje się, że tomik rozpada się na kilkadziesiąt wierszy, które są zupełnie nieporównywalne (…)”³⁵⁷. Dobrze można to zaobserwować właśnie na przykładzie wiersza Ukończenie światła. Czat. Utwór jest wyraźnie podzielony na kilka mniejszych, wydzielonych partii, ale nawet w ich obrębie pojawiają się znamienne niespójności. Kiedy wydaje się, że znajdujemy punkt zaczepienia, natykamy się bo-wiem na obrazy zupełnie niepasujące do poprzednich. Jest to poezja specyficznym ko-lażem, wykonanym z językowych gier, często osadzonych w codzienności, potocznych wypowiedzi osobistych i przemyśleń bohatera, pouczeń oraz nakazów, kulturowych odwołań, akcentów indywidualnych przeżyć, podsłuchanych i zapamiętanych odgłosów świata.

Początek omawianego tutaj utworu można przyrównać do wspomnianego w części tytułowej czatu. W chaotycznej rozmowie pojawiają się kolejne stwierdzenia.

Wykrzyknienie zaznaczone kursywą wydaje się jakimś głosem z zewnątrz lub głosem wypowiedzianym przez bohatera w trakcie pisania na czacie. Temat dotyczący homo-seksualizmu wydaje się odpowiedzią na pytanie pojawiające się na czacie, zadane przez innego, anonimowego użytkownika. Można założyć, że czatowanie odbywa się podczas jakiegoś towarzyskiego spotkania. Rozmowy uczestników mieszają się z prowadzonym równolegle czatem. Dochodzi tu do pomieszania tematów poważnych i zwyczajnych.

Ich wybór pozostaje otwarty, co zaznaczone zostaje symbolicznie na początku części wiersza poprzez zestawienie dwóch utworów z odmiennych rejestrów poetyckich. Zna-ny szeroko Tryptyk rzymski to metafizyczZna-ny, medytacyjZna-ny poemat papieża Jana Pawła II, natomiast Rzymska czwórka odnosi się do tytułu tomiku poezji Krzysztofa Śliwki.

Autor ten podejmuje w nim tematy związane z kulturą masową, zastanawiając się m.in.

356 R. Rybicki, Ukończenie światła. Czat., [w:] idem, Motta robali, Mikołów 2005, s. 72-73.

357 Nocne krytyków czaty, o tomiku Roberta Rybickiego Motta Robali rozmawiają Piotr Sobolczyk i Tomasz Cieślak-Sokołowski, „Tygiel Kultury” 2006, nr 10-12, s. 202.

nad kulturowym znaczeniem kiczu. Ta dychotomia – symbolizowana przez utwory Jana Pawła II i Krzysztofa Śliwkę – odzwierciedla obraz współczesnego świata, ale Rybicki nie opowiada się jednoznacznie po żadnej ze stron. W kolejnych wersach utworu Ry-bickiego odsłaniają się elementy dotyczące jego tomiku, tak jakby przywoływał jedną z rozmów, w których przedstawił koncepcję graficznego wyglądu tomiku swoim towa-rzyszom. Ponieważ pomysł okładki nie okazał się zbyt trafiony pojawiło się pytanie:

„Co autor miał na myśli?”. Właśnie poprzez to pytanie poeta zmienił temat swojego monologu, kierując uwagę czytelnika na model rodzimej edukacji. Pytanie z jednej strony dotyczy niesmacznych propozycji bohatera-poety, z drugiej strony odwołuje się do pytania nadużywanego na lekcjach języka polskiego. Jak wiadomo, stało się ono swoistym rytuałem dydaktycznym, zwrotem nielubianym, zwrotem nacechowanym automatyzmem, pytaniem o wrażenia z lektury. To pytanie prowokuje też do refleksji nad granicami interpretacji oraz wolnością lektury. Rybicki igra więc trochę z odbiorcą i wymusza na nim namysł nad tym, do czego prowadzi bezmyślne, automatyczne czy-tanie. W całym utworze czyni to kilkakrotnie. W drugiej części pojawia się cała strofa będąca pytaniem o intencje autora:

Co autor rozpruł sobie w myśli?

Co autor chciał nam wszystkim powiedzieć i jaka szczytna idea doprowadziła do powstania tego wiersza?³⁵⁸

Ten szkolny obszar staje się elementem łączącym z dalszą częścią utworu, funk-cjonuje jednak w odmiennym rejestrze, któremu brak liryzmu i poetyckości. Rybicki włącza bowiem do wiersza trzy warianty odpowiedzi licealistów na temat miłości w literaturze. Przykładowe „cytaty” z wypracowań roją się od stereotypów. A zatem wielki temat musi być „uniwersalny” i musi ukazywać się często w utworach literac-kich różnych epok. W dalszej części tych symulowanych wypowiedzi pojawiają się przykłady. Pan Tadeusz z głównymi bohaterami – Tadeuszem i Zosią (dwukrotnie), równolegle przywołany zostaje również Konrad Wallenrod, a lektury uzupełnia sien-kiewiczowskie Quo vadis. Repertuar lekturowy tego obszernego tematu nie jest więc zbyt bogaty, ale ilustruje – i to jest, jak sądzę, jedną z motywacji Rybickiego – sposób

358 R. Rybicki, Ukończenie światła. Czat., [w:] idem, Motta robali, Mikołów 2005, s. 71.

funkcjonowania Mickiewiczowskiej epopei w polskiej literaturze i edukacji. Wydaje mi się, że autorowi chodzi również o pokazanie, jak dużą rolę w świadomości szkolnej odgrywa romantyzm.

Zwróćmy uwagę, że w pierwszej odpowiedzi licealisty, zaraz po informacji do-tyczącej wszechobecności tematu miłości, pojawia się zdanie: „Romantyzm to epoka tajemnicza, przepełniona / uczuciem i spirytyzmem”. A zatem Rybicki zwraca uwagę na schemat, w którym miłość od razu zostaje przyporządkowana romantyzmowi, na-stępnie zostaje skierowana w stronę Mickiewicza. Otrzymujemy więc najczęściej utarty ciąg myślowy: miłość w literaturze – Mickiewicz – Pan Tadeusz – Tadeusz i Zosia.

Poeta nie odrzuca takiej logiki, ale zaznacza jej jednostronność, odsłaniając szkolny model myślenia o literaturze, w którym dominuje mechaniczne przyporządkowanie utworów literackich do konkretnych tematów³⁵⁹. Kazimierz Cysewski, pisząc o kreacji postaci w Panu Tadeuszu, przedstawia tendencje, które decydują o zapamiętaniu przez odbiorcę bohaterów epopei:

Uporządkowanie postaci w pary miłosne (jest ich wszak w utworze kilka), pod-legające zasadzie wymienności. Stanowią one ważny czynnik aktywizujący fabułę, a wątek miłosny służy ukazaniu psychiki bohaterów³⁶⁰.

Autor zwraca też uwagę, że elementy erotyczne dotyczą w głównej mierze Ta-deusza i Telimeny, natomiast kreację Zosi uznaje za „antyerotyczną”. Wydawać się może, że w tym kontekście bardziej zapadać powinna w pamięci kreacja tej właśnie pary, ale finalne narzeczeństwo Tadeusza i Zosi oraz ich relacje budowane w oparciu o subtelne uczcie przechodzi do szkolnej świadomości literackiej jako idealny model miłości. Ów mechanizm zostaje, owszem, zbudowany w oparciu o wielkość dzieła Mickiewicza, ale – jak można wywnioskować z utworu Rybickiego – staje się nieco od niej oderwany, funkcjonuje jako gotowa odpowiedź, która zamyka dalszą część wypo-wiedzi. Daje to wrażenie, jakby na Panu Tadeuszu kończyła się polska literatura. Moż-na by oczywiście powątpiewa, czy licealne klasówki i „humor z zeszytów szkolnych”

faktycznie ukazują kondycję literatury czy edukacji w Polsce.

359 Na temat obecności dzieł Mickiewicza w edukacji szkolnej pisze Stanisław Bortnowski. Por. S. Bort-nowski, Arcydzieła Mickiewicza – kontekst szkolny, [w:] „Pan Tadeusz” i jego dziedzictwo. Recepcja, pod red. B. Doparta, Kraków 2006, s. 457-469.

360 K. Cysewski, Problematyka kreacji postaci w „Panu Tadeuszu”. Poemat, [w:] Pan Tadeusz i jego dziedzictwo, pod red. B. Doparta i F. Ziejki, Kraków 1999, s. 233.

Spójrzmy jednak na dalszą część wiersza Rybickiego. Poeta po zaprezentowaniu trzech wypowiedzi licealistów umieścił pod swoistą instrukcją: „Zaznacz prawidłową odpowiedź i zadzwoń pod numer 423 77 74, / może Ci udzielą kredytu albo, nie wiem, podwyższą o!cenę?”. Rybicki zdaje się w ten sposób wskazywać na nieprzydatność podobnych form edukacji szkolnej. W zasadzie jedyną korzyścią okazuje się ocena, ale i to zostaje poddane w wątpliwość w końcowej formule („podwyższą o!cenę?”). Reto-ryczne pytania są zresztą charakterystyczne dla całego tomiku Motta robali, na co zwraca uwagę zwraca Tomasz Cieślak-Sokołowski.

(…) większość tych kategorii, wypowiedzi, obrazów, większość obsesji wyob-rażeniowych wynika nie tyle z zasady, co ze względu na sam dyktat pisma jest brane właśnie albo w nawias, albo opatrywane znakiem zapytania, albo urywa zdanie, kończy je dwukropkiem, średnikiem. Brak tutaj i zdań, i myśli, i pewnych koncepcji, i konstatacji, które byłyby szczelnie domknięte³⁶¹.

Tego domknięcia brakuje również w kontekście elementów związanych ze szkolnym doświadczeniem Pana Tadeusza, bowiem cały ironiczny instruktaż oraz moż-liwość wyboru trzech odpowiedzi przywodzą na myśl popularne, szczególnie w latach 90. ubiegłego stulecia, telewizyjne konkursy audiotele. Formułowane tam pytania nie były trudne, często okazywały się wręcz banalne. Przeniesienie tego schematu do wier-sza Rybickiego jest, jak sądzę, dosyć pesymistyczną konstatacją, zaznaczeniem margi-nalizacji wiedzy z zakresu literatury, sprowadzeniem jej do bezwartościowego quizu.

Poprzez ironię poeta nie tyle odnosi się krytycznie do samego Mickiewicza i charakteru obecności jego utworów w systemie edukacji, co wskazuje również na problem jakości nauczania, w którym formułowane i powtarzane są niezmienne, stereotypowe formuły.

Dlatego właśnie w krytycznej opinii Marka Krystiana Emanuela Baczewskiego

Zamiarem rybnickiego poety byłoby zatem oczyszczenie języka z osadu osą-dów niejako zapośredniczonych w zastygłych konwenansach, pustych frazach, gestach pozbawionych najmniejszego sensu (…)³⁶².

361 Nocne krytyków czaty, o tomiku Roberta Rybickiego Motta Robali rozmawiają Piotr Sobolczyk i Tomasz Cieślak-Sokołowski, „Tygiel Kultury” 2006, nr 10-12, s. 203.

362 M.K.E. Baczewski Andrzej Lepper polskiej poezji, recenzja tomiku R. Rybickiego Motta robali - http://www.literackie.pl/recenzje.asp?idautora=54&idtekstu=1200&lang=PL [Dostęp: 28.01.2014].

Rybicki te frazy i gesty pokazuje w swojej poezji. Poprzez „ustawiczne do-świadczanie siebie”³⁶³ i obserwację rzeczywistości opisuje to „co jest na najbliższej niwie”³⁶⁴, co niepokoi, co zostaje zdezaktualizowane, co żyje pozornie w powielonym schemacie. Mickiewiczowska para (Tadeusz i Zosia) nie zostaje przez poetę ośmieszona ani odrzucona, podobnie jak autor Pana Tadeusza. Poeta ukazuje natomiast jednostron-ność pamięciowego przywoływania literackich postaci literatury polskiej, które symbo-lizują miłość.

Po Mickiewiczowski motyw miłosnej pary sięga Edward Pasewicz w utworze Drobne! Drobne!, który znalazł się w wydanym w 2008 roku tomiku pod takim samym tytułem. Autor Śmierci w Darkroomie przywołuje w utworze kilkanaście imion lub pseudonimów osób, które, jak można domniemywać, pojawiały się w jego życiu i w lakoniczny sposób definiuje ich losy lub zapamiętane sytuacje. Wymienione ele-menty odsłania częściowo pierwsza strofa wiersza:

No i jest jeszcze Basia, Skrivanek i jego kolega Piter (robił nam zdjęcia przy śniadaniu), jest Skrivanka siostra i, jak mówiłem, Basia i Bodzio z Łucją w Grzechu Warte³⁶⁵.

Większych problemów nie sprawia określenie miejsca, w którym postaci wy-mienione w wierszu pojawiały się. Ulice Roosvelta, Czartoria, Chwaliszewo (tu miesz-ka poeta) to elementy związane z topografią Poznania. Także kończące pierwszą strofę

„Grzechu Warte” jest elementem przestrzeni miasta, bowiem jest to nazwa klubu ge-jowskiego. Obserwujemy więc konkretne miejsca, w których spotykają się bohaterowie wiersza. Dla Pasewicza spotkanie z Poznaniem to przede wszystkim spotkanie z ludźmi.

Poeta w jednym z wywiadów opowiada o początkach doświadczania miasta:

Miałem wtedy 17 lat. Najfajniejsze były dla mnie knajpy i to wcale nie gejow-skie. Chodziłem do nich, by poznawać ludzi, gadać do białego rana. Pamiętam, jak przysiadł się do mnie specjalista od języka sumeryjskiego, opowiadał o odcyfrowywaniu tego pisma. Fascynujące. Poznawałem kolejnych ludzi,

363 R. Rybicki, Osobie samej w sobie bez potomności, [w:] idem, Motta robali, Mikołów 2005, s. 75.

364 R. Rybicki, Ukończenie światła. Czat., [w:] idem, Motta robali, Mikołów 2005, s. 70.

365 E. Pasewicz, Drobne! Drobne!, [w:] idem, Drobne! Drobne!, Poznań 2008, s. 17.

łem ze znajomymi znajomych. Dowiadywałem się nowych rzeczy, rozwijałem się. Małe miasteczka, jak Międzyrzecz, są jak stawy, w których woda nigdy się nie zmienia. A duże miasto to rwąca rzeka, ciągle coś się dzieje. Ja nie mogę funkcjonować bez ludzi, nienawidzę być sam, mieć pustych wieczorów, pustego domu. Uwielbiam ludzi wokół siebie, gadanie z nimi³⁶⁶.

Pasewicz właśnie w utworze Drobne! Drobne! odwołuje się do tych licznych spotkań i rozmów, z których czerpie tyle satysfakcji. Tworzy galerię postaci, które z pewnością rozpoznawalne są w środowisku lokalnym. Dla czytelnika, który nie jest w stanie zidentyfikować postaci (choć nie jest to wcale konieczne), pozostaje ułamek ich historii. Sądzę, że istotną rolę pełni tu jednak zaznaczenie czasu teraźniejszego. Bo-hater utworu dokonuje czegoś w rodzaju prezentacji swoich towarzyszy, wyliczenia na zasadzie „jest dziś z nami…”, co sprawia, że wiersz nie nabiera formy wspomnienio-wej, lecz wskazuje na ciągłe trwanie, zatrzymanie się w chwili obecności innych osób.

Niewykluczone, że pojawienie się postaci jest poetyckim podziękowaniem dla nich, bowiem każda, w różny sposób, nadaje życiu koloryt oraz intensywność, staje się jed-nym z poetyckich źródeł określonego rytmu języka. W ostatniej strofie wiersza Pasewi-cza bohaterowie zostają niejako spowinowaceni z bohaterami Pana Tadeusza:

Przemka szybowce Są, jego: I love koniak!, jest Tadeusz i Zosia, jak w każdej miłosnej historii są drobne na tramwaj, drobne na taksówkę, szyfr, szyfr, który objawił się w gazecie,

bo prawda jest wdową po czym innym przecie³⁶⁷.

Poeta, wykorzystując najprawdopodobniej zbieżność imion swoich bohaterów z imionami utworu Mickiewicza, w sposób żartobliwy nadał im dodatkowe znaczenia aluzyjne. Taka gra, choć z pewnością nie ma na celu głębszego wejścia w dialog z Mickiewiczem, jest przede wszystkim dowodem na głębokie zakorzenienie w literaturze i kulturze pary romantycznych postaci z epopei. Zestawienie imion w automatyczny sposób przenosi skojarzenie w stronę Pana Tadeusza. Bohaterowie Pasewicza otrzymują więc po trosze cechy swoich imienników, choć nie ma pewności,

366 Czy gej to postać tragiczna? z E. Pasewiczem rozmawia Michał Wybieralski - http://poznan.gaze-ta.pl/poznan/1,36037,6885708,Czy_gej_to_postac_tragiczna_.html?as=1. [Dostęp: 28.01.2014].

367 E. Pasewicz, op. cit., s. 17.

a przynajmniej nie wynika to z wiersza, że są parą (tylko kontekst aluzji podpowiada, aby tak właśnie spojrzeć na ich relację). O odrębności mogłaby świadczyć przerzutnia, która oddziela bohaterów, ale nie jest to do końca pewne. Sugerując się tytułem można więc powiedzieć, że Pasewicz zastosował „drobną” aluzję i nadał jej funkcję ornamentu własnego utworu.

Wśród popularnych do dziś bohaterów Pana Tadeusza jest również Telimena³⁶⁸. Postać ta już w Księdze pierwszej została zarysowana wyraźnie, ze szczególnym zwró-ceniem uwagi na wygląd zewnętrzny:

Jej zjawienie się nagłe, jej wzrost i uroda, Jej ubiór zwrócił oczy; wszyscy ją witali;

Prócz Tadeusza, widać, że ją wszyscy znali.

Kibić miała wysmukłą, kształtną, pierś powabną (…)³⁶⁹.

W dalszej części, po opisie stroju, bystre oko czytelnika wyłapuje lekkie pośli-zgnięcie się bohaterki, która wspiera się na ramieniu Tadeusza, co jest próbą zwrócenia jego uwagi. Tak rozpoczyna się miłosny flirt dwójki bohaterów, który, jak doskonale pamiętamy, zakończył się ich rozstaniem. Z tego właśnie powodu postać ta oprócz ta-kich cech, jak: inteligencja, pewność siebie, aura erotyzmu i dojrzałość jest również symbolem niespełnienia miłosnych zamiarów.

W tym ostatnim kontekście pojawia się wzmianka o Telimenie w utworze Marty Podgórnik zatytułowanym Taksówkarz, co brał tylko intratne zlecenia³⁷⁰. Przywoływa-nie całego wiersza Przywoływa-nie jest tu koPrzywoływa-nieczne, bowiem odwołaPrzywoływa-nie ma charakter incydentalny i konkretny. Zarysuję krótko sytuację liryczną: tytułowy taksówkarz podczas weekendu rozwozi „z dyskoteki / Chłopców, dziewczęta w plastikowych strojach”. Jego rola nie sprowadza się jednak wyłącznie do przewożenia młodzieży, bowiem jest on kimś w rodzaju powiernika tajemnic:

368 O postaci Telimeny pisali m.in.: S. Dobrzycki, Rodowód Telimeny, Warszawa 1934; Z. Kramsztyk, Bohaterowie „Pana Tadeusza”, Warszawa 1910, t. IV; W. Maciąg: Muza Soplicowska. „Życie Literac-kie” 1960, nr 16; K. Górski, Onomastyka Mickiewicza, [w:] idem, Mickiewicz artyzm i język, Warszawa 1977; M. Głowiński, Monolog wewnętrzny Telimeny i inne szkice, Kraków 2007.

369 A. Mickiewicz, op. cit., s 27.

370 M. Podgórnik, Taksówkarz, co brał tylko intratne zlecenia, [w:] eadem, Dwa do jeden, Wrocław 2006, s. 8.

Co weekend stawał pod Bravo albo Telimeną, i słuchał ich opowieści o złamanych sercach, aż sam zaczął wierzyć, że Serca istnieją, aż

pewnego dnia stwierdził, że domu już nie ma (…)³⁷¹

Mickiewiczowska Telimena pojawia się więc w wierszu Podgórnik jako nazwa jednej z dyskotek i oznacza tym samym charakter tego miejsca. Możemy spodziewać więc, że będą się tu wydarzać historie miłosne. Część z nich, analogicznie jak w Panu Tadeuszu, dotyczyć będzie „złamanych serc”. Poetka stosuje więc formę skojarzeniowej gry z epopeją Mickiewicza, która ma za zadanie nadbudować znaczenie niewielkiego fragmentu utworu. Na tym jednak kończy się ów poetycki dialog.

W podobnym, jednostkowym przywołaniu odnaleźć można postać Telimeny w twórczości Andrzeja Niewiadomskiego, o którym Piotr Śliwiński pisze:

(…) nie pozuje na narcyza przeglądającego się w lustrze swej samowystarczal-nej erudycji. Nie ma w nim snobizmu na życie tekstowe. Rozejście się słów i rzeczy, odkrycie, że język snuje własne opowieści, że wyrazy oblekają się w znaczenia trudne do przewidzenia (…)³⁷²

Swoją językową opowieść z pierwiastkiem Mickiewiczowskim snuje poeta w wierszu zatytułowanym Czasy³⁷³. Obserwujemy tu podróżującego bohatera, który wziął „(…) kurs – zamiast / w stronę miasta – na knajpę w ruinach”. Zimową porą, z jakiegoś wysokiego, bliżej nieokreślonego punktu spogląda on na świat. Widzi „siwe i rude, zachrypnięte bażanty”, które na „boisku-pastwisku” „nakładają zielone dresy”.

Wizja ta jest dosyć dziwna i nie do końca zrozumiała. Być może jest to wyobrażenie, że chodzące po śniegu ptaki rozgrywają na śniegu mecz piłkarski lub odwrotnie, to obser-wacja z odległego punktu grających w piłkę ludzi podsuwa bohaterowi skojarzenia z wędrującym gromadnie ptactwem. Pewności tu nie ma, co wybrzmiewa też

W dokumencie „Nieśmiertelne pieśni”? Twórczość Adama Mickiewicza w „młodej” poezji polskiej po 1989 roku (Stron 164-178)