Po aluzję do ballady Mickiewicza sięga także Tadeusz Pióro, który w tomiku Asortyment umieszcza utwór zatytułowany Syntetyczność175:
ojciec umarł płonęły biblioteki włożyłem cię na noc do szklanki
wzruszyłaś mnie wypaczonym konturem nową gamą gestów nie zasnąłem
nie ma cię gdy otwieram oczy nie ma cię gdy zamykam oczy nie dotknę cię nigdy nie stawiasz oporu jak mnie podniecisz
w tym skromnym muzeum stereoskopii laleczko
laserowa zjawo zza różowej chmury
został nam jeszcze jeden pocałunek pod czyjąś ambasadą
lub pałacem kultury176
Starając się dotrzeć do Mickiewiczowskiej Romantyczności w wierszu Pióry, na-leży znaleźć punkt, który łączy obydwa utwory. Jest nim motyw patrzenia, a dokładniej – jego sposób. Poeta podejmuje polemikę z dwoma rodzajami patrzenia, które tak silnie
174 K. Nowakowska, Tekst i ja (szkic) – www.biuroliterackie.pl/przystan/czytaj.php?si-te=100&co=txt_0-979 [Dostęp 2012.06.26].
175 Utwór ten pojawił się po raz pierwszy w tomiku zatytułowanym właśnie Syntetyczność w 1998 roku, dwa lata później autor umieścił go w zbiorze Wola i Ochota. Wybrałem tomik trzeci Asortyment z 2008 roku, w którym po raz trzeci ukazał się ten sam wiersz. Trudno powiedzieć dlaczego Pióro zdecydował się na takie powtórzenia. Uznaję, że utwór jest dla niego wyjątkowo ważny i nadal aktualny.
176 T. Pióro, Syntetyczność, [w:] idem, Asortyment, Poznań 2008, s. 75.
– i w opozycji względem siebie – ukazał utwór Mickiewicza. Sam autor komentuje ten wiersz następująco:
Z wiersza Romantyczność chodziło mi zwłaszcza o szkiełko i oko. O to, jaka jest różnica między szkiełkiem a okiem. Bo właściwie, to co się w Syntetyczności dzie-je, dzieje się wokół oczu, szkła, które jest przedłużeniem oka, a także jakichś sztucz-nych metod widzenia: na przykład symulacji komputerowej, hologramów, zjaw robio-nych przy pomocy laserów. W sporze romantyków z klasykami jedni opowiadali się za wyobraźnią, drudzy za rozumem. W tej chwili rozum stwarza duchy, które pochodzą z laserów i cała ta kwestia sporu między rozumem i wyobraźnią nabrała nowego wy-miaru177.
Pióro podkreśla, że romantyczna opozycja nie ma już tak jednoznacznego cha-rakteru. To przy pomocy rozumu powstają urządzenia mogące wytworzyć obrazy, które pobudzają wyobraźnię. W wierszu zjawa dziewczyny ukazuje się dzięki laserowym efektom. Jest sztuczna, dlatego bohater nie może jej dostrzec. Poeta ukazuje kondycję współczesności, która karmi się „sztucznymi prawdami” i „zmyślonymi cudami”, nie potrafi odczuwać, może tylko mieć wrażenie. W podobnym tonie o końcowym frag-mencie wiersza wypowiada się Marcin Ziembicki, który odsłania obraz współczesnej metropolii wyłaniający się z utworów Pióry. Krytyk pisze:
Zewsząd widać jedynie liche, ułomne atrapy materii i ducha, śmieszne, ale i groźne zarazem, martwe byty, z których umknęła cała treść. Rzeczywistość syntetycz-na jest pułapką dla człowieka, więzieniem, z którego nie sposób się wydostać, ponieważ świadomość jest bezwolna, skażona niemocą. Doznania stają się płytkie i niewystarcza-jące, kobiety bezwstydnie bezcielesne, uczucia zamierają, a słowa nie mogą przedostać się przez barierę niechęci, ich wypowiadanie, zakorzenienie nie oznacza własności, ra-czej bezdomność, samotność wśród tego, co dobrze znane178.
Tym „znanym” są właśnie ambasada i Pałac Kultury z finalnej części utworu.
Wiersz Pióry to przede wszystkim zapis doświadczenia nowych czasów. Romantyczna
177 Bełkot Mannowskiego humanizmu, z Tadeuszem Piórą rozmawia Beata Adamek, http://biurolitera-ckie.pl/przystan/czytaj.php?site=100&co=txt_0214 [Dostęp: 27 października 2011].
178 M. Ziembicki, Pochwała nostalgii, [w:] „Akcent” 2001, nr 1-2, s. 199-200.
opozycja miedzy rozumem a wyobraźnią uległa wiec przeobrażeniu a może nawet prze-staje być potrzebna.
Przykład Syntetyczności ukazuje sposób Pióry na włączanie się w dialog z trady-cją literacką. Poeta kwestionuje znane i mocne twierdzenia, wprowadza element wąt-pliwości. Czy, jak sugerowałby Mickiewicz, uznanie za słuszny wybór poznania świata za pomocą szkiełka i oka sprawi, że rzeczywistość, jaką zobaczymy, będzie zniekształ-cona? Odpowiedź na to pytanie daje współczesny poeta w utworze Łzy klasyka, który umieszczony jest tuż po wierszu Syntetyczność i pozostaje z nim w relacji ze względu na tematykę oraz aluzje do ballady Mickiewicza. Pisze Pióro:
Ojciec umarł, płonęły dyskoteki (…) Kroki bezdusznych baletnic
drażniły pod stroboskopem spojrzenia jak szpilki z kryształu padały przed tobą, laleczko animatorko kultury:
nikt nie zna warunków
twojej kapitulacji, nagiej prawdy meldunków zza barykad z makulatury
co dzielą wg woli to miasteczko179.
Pulsujące światło rzucane przez lustrzano-szklane urządzenie kłuje w oczy, za-burza obraz i zakłóca prawidłową ocenę rzeczywistości. Podobnie jak w Syntetyczno-ści, wzrok oszukuje laserowa zjawa kobiecej postaci. Nieprzypadkowo jest ona nazwa-na „laleczką”. To słownazwa-na, rymowanazwa-na gra skojarzeniowa z utworem Mickiewicza (dzie-weczko – laleczko), ale też dodatkowa próba podkreślenia jej nienaturalności. Pióro wykorzystuje potoczne znaczenie słowa „laleczka”, którym określa się kobiety z moc-nym, czasem przesadzonym makijażem. Wszystkie te elementy krążą właśnie wokół tytułowej syntetyczności, rozumianej jako sztuczność, imitacja, wypaczenie. Poprzez tak dobrane elementy poeta zdaje się formułować gorzką refleksję, że w rzeczywistości trudno o autentyczność. Co daje taka ocena sytuacji? Czy przed sztucznością nie można się uchronić? Iskrę nadziei w tym ujęciu dostrzega Jacek Gutorow, który w zbiorze
179 T. Pióro, Łzy klasyka, [w:] idem, Asortyment, Poznań 2008, s. 76.
tycznym Niepodległość głosu w interesujący sposób odczytuje znaczenie obydwu utwo-rów poety:
Przede wszystkim Pióro stawia pewną diagnozę, proponuje pewien opis. Wizja współczesnej kultury jest raczej pesymistyczna (w Łzach klasyka mamy znaczący rym
„kultura-makulatura”). Z drugiej strony nie jest to wizja beznadziejna – w końcu rozpo-znanie sytuacji może być pierwszym krokiem do czegoś nowego180.