WARTOŚĆ GODZIWA A WYPŁACALNOŚĆ PODMIOTU GOSPODARCZEGO
2. Miary wypłacalności i ich wyznaczanie w praktyce
Ze względu na ograniczone ramy niniejszego opracowania nasze rozważa-nia ograniczone są do podstawowych miar wypłacalności: wskaźnika kapitało-wego oraz od stosunkowo niedawna stosowanego w praktyce wskaźnika Net Debt/ EBITDA.
Wskaźnik kapitałowy jako miara wypłacalności
Najczęściej spotykaną, syntetyczną miarą wypłacalności jest po prostu war-tość kapitału własnego. Zwykle wskaźnik wypłacalności (kapitałowy) określony jest jako procentowy udział kapitału własnego w całości pasywów przedsiębiorstwa.
Wartość kapitału własnego stała się w istotnym stopniu zależna od suwe-rennej polityki rachunkowości przedsiębiorstwa. Z sytuacją taką mamy do czy-nienia od momentu zmiany orientacji rachunkowości: polskiej poprzez dużą
stwa. Red. S. Wrzosek. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, tom 9 (1209). Wydawnictwo UE we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 209 lub P. Dec: Modele wczesnego ostrzegania przed upadłością przedsiębiorstw i badania nad ich skutecznością w Polsce.
W: Bankructwa przedsiębiorstw. Wybrane aspekty instytucjonalne. Red. E. Mączyńska. SGH w Warszawie, Warszawa 2008, s. 225.
nowelizację Ustawy o rachunkowości w roku 2000, a w szerszej perspektywie Unii Europejskiej od momentu rewolucji rachunkowości we wszystkich krajach członkowskich poprzez przyjęcie MSSF jako podstawy sprawozdawczości spó-łek publicznych (z uwzględnieniem różnego zakresu stosowania MSSF w po-szczególnych krajach i ich wpływu na krajowe prawo bilansowe).
Wpływ polityki rachunkowości na wartość kapitału własnego dotyczy przede wszystkim jego dwóch pozycji: wyniku finansowego okresu bieżącego oraz kapitału z aktualizacji wyceny. W obu przypadkach wpływ ten związany jest w pierwszej mierze z przyjętymi zasadami identyfikacji i wyceny aktywów wedle zasady: im większa wartość aktywów, tym większa wartość kapitału.
Podstawowe obszary wpływu polityki rachunkowości w tym zakresie przedsta-wione zostały ogólnie wyżej. Wartość tego wskaźnika zależna jest również od mianownika, to jest od wartości pasywów razem. W tym zakresie polityka ra-chunkowości w sposób oczywisty najsilniej wpływać będzie na kształtowanie się pozycji rezerw. Temat kształtowania rezerw przez politykę rachunkowości jest na tyle szeroki, że wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Ograni-czymy się do stwierdzenia, że dotyczy zarówno ich identyfikacji, jak i wyceny.
W ograniczonym zakresie polityka rachunkowości wpływać będzie na wartość pozostałych zobowiązań.
Znaczenie wskaźnika (Net) Debt/EBITDA jako ogólnej miary kondycji fi-nansowej
W obecnej praktyce bankowej jako bardzo syntetyczna miara wyrażająca kondycję finansową przedsiębiorstwa bardzo często stosowany jest wskaźnik Debt/EBITDA. Jest on wyrażany formułą, w której w liczniku występuje war-tość zadłużenia finansowego7 (a więc ogranicza się do zobowiązań dostarczo-nych przez instytucje finansowe), choć zdarza się, że do licznika włącza się ca-łość zobowiązań z wyłączeniem rezerw i rozliczeń międzyokresowych. Bardzo często tak wyznaczone zadłużenie jest zmniejszane o wartość gotówki i płyn-nych aktywów finansowych posiadapłyn-nych przez jednostkę. Mówimy wówczas o długu „unettowionym”, co znajduje wyraz w uzupełnieniu nazwy wskaźnika o przedrostek „net” (ang. netto). W mianowniku występuje EBITDA8. Wskaźnik ten jest bardzo ogólną miarą właśnie kondycji finansowej, wyrażając stosunek wartości zadłużenia do zdolności zarobkowych przedsiębiorstwa. Błędem jest jednak interpretowanie jego wartości jako wyznacznika okresu, w jakim przed-
7 Zawężenie licznika do zobowiązań finansowych wynika z samej definicji angielskiego pojęcia debt w analizie finansowej. Chociaż i w tym przypadku można spotkać się z różnymi definicjami.
8 Nie ma jednoznacznego sposobu definiowania EBITDA w warunkach polskich. Najczęściej jednak stosuje się podejście, w którym EBITDA określana jest jako wynik operacyjny powięk-szony o amortyzację. Jest to podejście najlepiej oddające istotę tej wielkości.
siębiorstwo jest w stanie w całości spłacić swoje zadłużenie finansowe z nadwy-żek uzyskiwanych z działalności operacyjnej – choć to wydaje się najprostszym sposobem rozumienia tego wskaźnika. Wśród praktyków nie ma jednoznaczne-go stanowiska, czy wskaźnik ten opisuje bardziej zadłużenie, czy wypłacalność jednostki. Z pewnością jego pojemność informacyjna istotnie wykracza poza statyczny obraz, jaki zapewniają oparte wyłącznie na wartościach bilansowych wskaźniki zadłużenia lub lewarowania9. Z pewnością również nie informuje on wprost o wypłacalności w rozumieniu, jakie zostało przyjęte w niniejszym opra-cowaniu, tzn. nie wskazuje potencjału spłaty zadłużenia generowanego w sytuacji kryzysowej przez same aktywa jednostki. Ma on szerszy sens, informując wła-śnie o całościowej kondycji finansowej, na którą składa się miraż wypłacalności oraz efektywności jednostki. Zatem w pewnym sensie opisuje również wypła-calność i z tego względu został włączony do naszych rozważań. Istnieje również drugi, praktyczy powód, dla którego warto odnieść się do niego przy rozważa-niach na temat wypłacalności. Wskaźnik ten często wykorzystywany jest w prakty-ce bankowej jako kowenant umowny, za pomocą którego banki kontrolują ryzy-ko swoich ekspozycji kredytowych wobec dużych przedsiębiorstw. Dzięki temu, że wskaźnik ten łączy kwestię zadłużenia i rentowności, często w praktyce wy-piera tradycyjne wskaźniki zadłużenia i wypłacalności (kapitałowe).
Z punktu widzenia celu niniejszego opracowania można zaryzykować twierdzenie, że wskaźnik (Net) Debt/EBITDA jest znacznie mniej podatny na wpływ polityki rachunkowości jednostki gospodarczej, a tym samym jej zmiany.
Identyfikacja i wycena zadłużenia w bardzo ograniczony sposób może być kształtowana zakładowymi zasadami rachunkowości. Podobnie na wielkość EBITDA zasady te wpływają znacznie słabiej niż choćby na wynik finansowy netto. Większy potencjał wpływu na wartość tego wskaźnika można przypisać rachunkowości kreatywnej. Możemy wskazać w tym miejscu przede wszystkim na kwestie dotyczące identyfikacji i klasyfikacji zobowiązań oraz w pewnym zakresie ich wyceny. W zakresie identyfikacji i klasyfikacji zobowiązań wybory jednostki, które w pewnym zakresie mogą stać się elementem jej polityki ra-chunkowości, wyrażone są pytaniami: Zobowiązanie czy rezerwa10? Zobowią-zanie bilansowe czy pozabilansowe11? Jak (kiedy) rozpoznajemy przychody?
9 Wskaźniki lewarowania występują rzadziej w praktyce polskiej i również rzadziej znajdziemy odwołanie do nich w polskiej literaturze przedmiotu. Są one alternatywą dla wskaźników zadłu-żenia. Najczęściej występują jako stosunek długu (finansowego) do kapitału, niosąc w zasadzie te same informacje, co wskaźniki zadłużenia.
10 W sensie definicyjnym rezerwa oczywiście jest istniejącym zobowiązaniem. Natomiast rezerwy jako takie nie są uwzględniane przy wyliczaniu tego wskaźnika.
11 W przypadku niektórych jednostek gospodarczych kodyfikacja zasad identyfikacji zobowiązań bilansowych i pozabilansowych będzie elementem polityki rachunkowości. Najczęściej jednak decyzje w tym zakresie podejmowane są ad hoc, wchodząc zatem w zakres rachunkowości kre-atywnej, nie w zakres polityki rachunkowości. Decyzje te dotyczą takiego kształtowania umów