Pojęcie wartości godziwej

Wartość jest podstawową kategorią w ekonomii, jednak nie istnieje jedno-znaczna jej definicja. Według definicji rynkowej wartość firmy to cena, jaką rynek jest gotów zapłacić za nią w danej chwili. Klasyczna definicja podaje, że

1 E. Maćkowiak: Ekonomiczna wartość dodana. PWE, Warszawa 2009, s. 149.

2 E. Mączyńska: Wycena przedsiębiorstw. Zasady, procedury, metody. Stowarzyszenie Księgo-wych w Polsce, Warszawa 2005, s. 11; H. Zadora: Wycena przedsiębiorstw w teorii i praktyce.

Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2010, s. 89-91.

3 Wycena nieruchomości i przedsiębiorstw. Red. R. Borowiecki. Twigger, Warszawa 1997, s. 20;

wartość firmy jest sumą wartości składników materialnych i niematerialnych⁴. W ekonomii pieniądz pełniący rolę miernika wartości wyznacza kilka pojęć wartości. Jest to wartość rzeczywista, rynkowa, inwestycyjna, fundamentalna, sprawiedliwa.

W rachunkowości pojęcie wartości jest inaczej definiowane, używane jest w rozumieniu cenności i wyraża ją odpowiednia do przedmiotu formuła pomia-ru. Sprowadza się to najczęściej do podania ceny lub kosztu, według którego dany przedmiot jest wykazywany w księgach rachunkowych podmiotu. Literatu-ra przedmiotu podaje kilka rodzajów wartości używanej w Literatu-rachunkowości⁵. Jest to wartość firmy, tzw. good will, wartość rezydualna oraz wartość godziwa.

Wartość godziwa to rodzaj wartości używanej w rachunkowości, która zgodnie z Ustawą o rachunkowości i z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej służy do wyceny m.in. składników majątku. Odzwierciedla ona kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregu-lowane w transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowa-nymi, niepowiązanymi ze sobą stronami⁶. Wartość godziwą stanowi:

− dla instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku – cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca;

− cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę oraz zo-bowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć – zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna;

− cenę rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyć oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych – zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży⁷.

W Ustawie o rachunkowości przewiduje się dla większości składników wy-cenę według kosztu historycznego. Koszt historyczny stanowi cena nabycia lub koszt wytworzenia z zachowaniem zasady ostrożności. Uwzględnia się tutaj zmniejszenie wartości użytkowej składników aktywów, w tym również doko-nywane w postaci odpisów amortyzacyjnych⁸.

Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związa-nych z wytworzeniem tego produktu. Koszty bezpośrednie obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia

4 J. Siempińska, M.A. Leśniewski: Pomiar wartości przedsiębiorstwa a praktyka gospodarcza.

Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego w Kielcach, Kielce 2009, s. 13.

5 H. Zadora: Wycena przedsiębiorstw…, op. cit., s. 19-22.

6 P. Szczepankowski: Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa. Wydawnictwo Nauko-we PWN, Warszawa 2007, s. 43-44.

7 Ibid., s. 40.

8 E. Mączyńska: Wycena przedsiębiorstw…, op. cit., s. 40.

ne bezpośrednio z produkcją i inne koszty poniesione w związku z doprowadze-niem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny. Za cenę (wartość) sprzedaży netto składnika aktywów przyjmuje się możliwą do uzyskania na dzień bilansowy cenę jego sprzedaży, bez podatku od towarów i usług i podatku akcyzowego, pomniejszoną o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia oraz koszty związane z przystosowaniem składnika aktywów do sprzedaży i dokonaniem tej sprzedaży, a powiększoną o należną dotację przed-miotową⁹.

Poza kosztem historycznym, jakim jest cena nabycia (cena zakupu) lub koszt wytworzenia, do wyceny następujących aktywów i pasywów można sto-sować też ich wartość godziwą:

− nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne,

− udziały w innych jednostkach,

− udziały w jednostkach podporządkowanych,

− inwestycje krótkoterminowe,

− zobowiązania.

W Ustawie o rachunkowości widnieje pojęcie zarówno wartości rynkowej, jak i wartości godziwej. Wartość rynkowa to cena możliwa do uzyskania na aktywnym rynku, co oznacza, że wartość rynkową dla danego składnika akty-wów można ustalić w przypadku, kiedy jest on przedmiotem obrotu na aktyw-nym rynku¹⁰. Wartość godziwa jest pojęciem szerszym od wartości rynkowej, gdyż wyznacza ją cena rynkowa ukształtowana na rynku aktywnym, na którym następuje miarodajna wycena dóbr, jak i na rynku hipotetycznym, kiedy aktyw-ny rynek nie występuje dla danego składnika aktywów, czyli w rzeczywistości takiego rynku nie ma. Wartość godziwa jest wówczas hipotetyczną wartością składnika aktywów, którą uzyskano by na efektywnym rynku, gdyby taki ist-niał¹¹. Wartość godziwa oznacza wartość, jaką osiągnęłoby dane przedsiębior-stwo w warunkach wyceny rynkowej¹², a ogólniej jest to wartość wyznaczona w trakcie swobodnych negocjacji między dysponującymi pełnym zakresem in-formacji stronami transakcji¹³.

9 Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. z 2002 r., nr 76, art. 28 z późn. zm.

10 W. Molenda: Wartość godziwa – zastosowanie i procedury wyceny. Stowarzyszenie Księgo-wych w Polsce, Warszawa 2008, s. 16-17.

11 W. Hasik: Dylematy ustalania wartości godziwej. W: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 1158, Wrocław 2007, s. 48-51.

12 A. Duliniec: Finansowanie przedsiębiorstwa. PWE, Warszawa 2007, s. 72.

13 Przedsiębiorstwo wobec wyzwań globalnych. Red. A. Herman, K. Poznańska. Wydawnictwo SGH w Warszawie, Warszawa 2008, s. 92.

Jak podaje A. Bieda¹⁴, wartość godziwa nie musi być równoznaczna z war-tością rynkową. W odniesieniu do większości środków wykorzystywanych w produkcji nawet nie można o tym mówić, aby były sobie równe, ponieważ specjalistyczne urządzenia nie są przedmiotem transakcji kupna-sprzedaży na wolnym rynku.

Problemem wartości godziwej jest brak dokładnego algorytmu jej określa-nia. Dotychczasowe publikacje prezentują jedynie definicję wartości i jej analizę poprzez obowiązujące akty prawne.