Wycena w wartościach godziwych a potrzeby informacyjne adresatów sprawozdań finansowych

Za naczelną zasadę rachunkowości decydującą o jakości sprawozdań finan-sowych uważa się zasadę jasnego, rzetelnego i bezstronnego obrazu sytuacji finansowej i majątkowej jednostki. Obliguje to tym samym podmioty sporządza-jące te raporty do ujmowania w nich jedynie wiarygodnych, neutralnych (po-zbawionych stronniczości) informacji o majątku podmiotu gospodarczego i ele-mentach kształtujących wynik finansowy. Wiarygodność informacji oznacza wierne odzwierciedlenie transakcji, jej treści ekonomicznej i wartości. Dodat-kowo struktura sprawozdania finansowego oraz sposób prezentacji danych

po-winny spełniać oczekiwania szerokiego grona odbiorców tych sprawozdań. Naj-ważniejszą wśród nich grupą są właściciele kapitału, obecni bądź też potencjalni inwestorzy. To w głównej mierze zgłaszane przez nich żądania co do zakresu i sposobu ujawniania informacji finansowych decydują o treści tego raportu.

Zgłaszają oni zapotrzebowanie na informacje dla nich przede wszystkim uży-teczne, domniemając równocześnie o ich wiarygodności. Z tego też powodu rośnie obszar zastosowania modelu wyceny w wartości godziwej. Wykorzysta-nie tego modelu wskazuje cenę rynkową jako najlepszy wyznacznik wartości godziwej, ale należy pamiętać, że zezwala również na jego zastosowanie w od-niesieniu do składników majątkowych, dla których nie istnieje aktywny rynek.

W tym przypadku wartość godziwa jest jedynie kwotą oszacowaną w oparciu o przyjęte przez jednostkę założenia, obarczona czasami błędem szacunku, nie-obiektywna. Tym samym wiarygodność tak ustalonej wartości jest niska, a w kon-sekwencji użyteczność decyzyjna niewielka. Zastosowana technika szacowania wartości godziwej powinna opierać się w pierwszym rzędzie na danych pocho-dzących z rynku, a w jak najmniejszym stopniu na danych specyficznych dla danej jednostki. Zastosowanie wartości godziwej do wyceny aktywów i zobo-wiązań może spowodować również nieporównywalność danych z powodu su-biektywizmu w sposobie jej ustalania. „Przy braku wskazania jasnych, ogólnie możliwych do zastosowania technik szacowania wartości godziwej w danych warunkach, lepszym rozwiązaniem wydaje się zastosowanie modelu kosztu hi-storycznego”¹⁶. Niemniej w obowiązującym prawie o rachunkowości można zauważyć tendencję poszerzania zakresu zastosowania modelu wartości godzi-wej właśnie ze względu na subiektywne oczekiwania adresatów sprawozdań finansowych. Model wartości godziwej stwarza szersze możliwości szacowania siły dochodowej przedsiębiorstwa z punktu widzenia akcjonariuszy, inwestorów, ma w ich opinii większe możliwości predykcyjne. Z tego powodu żądają oni wyceny majątku przedsiębiorstwa na poziomie cen rynkowych (wartości godzi-wej). Sprawozdanie finansowe ma zaspokoić potrzeby informacyjne nie tylko tych wskazanych powyżej użytkowników sprawozdań. Cecha wiarygodności jest tym samym równie ważna, co przydatność informacji sprawozdawczej.

Równoczesne dopełnienie obydwu warunków wydaje się bardzo trudne. Należy przyjąć, że sprawozdanie finansowe będące efektem kompromisu pomiędzy potrzebami informacyjnymi zgłaszanymi przez odbiorców tych sprawozdań nigdy nie będzie narzędziem doskonałym, a jedynie optymalnym.

Zastosowanie modelu wartości godziwej pozwala wykazać w bilansie jed-nostki wartość aktywów oscylującą wokół ich wartości rynkowej. Niemniej równocześnie ze wzrostem wartości aktywów w pasywach bilansu pojawiają się

16 M. Rówińska: Wartość godziwa jako kategoria wyceny. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 53(109). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2009, s. 184.

hipotetyczne zyski, odniesione bezpośrednio na wynik finansowy lub czasowo

‘zamrożone’ w wartości kapitału z aktualizacji. W przypadku różnic z wyceny rozliczonych wynikowo odbiorca sprawozdania musi szukać dodatkowych in-formacji o strukturze wyniku finansowego w rachunku zysków i strat, sprawoz-daniu z całkowitych dochodów czy też zestawieniu zmian w kapitale własnym.

Memoriałowo ujęte skutki zmian wartości wpływają na wynik finansowy i mogą podlegać redystrybucji, podczas gdy zysk zrealizowany w ujęciu kasowym nie uzasadnia takiej decyzji. Dążenie do zachowania warunku wiarygodności powo-duje konieczność ujawniania dodatkowych informacji o metodach szacowania wartości godziwej, wartości historycznej przeszacowanych zasobów. W konse-kwencji sprawozdanie finansowe zwiększa znacznie swoją pojemność informa-cyjną, zmniejszając równocześnie jego czytelność.

Uwzględniając wady modelu wartości godziwej wynikające z przeprowa-dzanych szacunków wartości, należałoby ograniczyć prawo do wyceny w warto-ści przewyższającej wartość kosztu historycznego do sytuacji, gdy:

– zmiany wartości godziwej są wskaźnikiem wypracowanego zysku i z tego powodu ujawniane są w rachunku zysków i strat,

– wartość godziwa może być obserwowana bezpośrednio na aktywnym rynku lub parametry wykorzystywane do szacowania wartości godziwej można wy-prowadzić z danych rynkowych¹⁷.

Wydaje się, że dla właściwej oceny siły dochodowej zaangażowanych za-sobów należałoby wskazać w bilansie odrębnie wartość godziwą i wartość po koszcie historycznym składników majątku, co zwiększy użyteczność tego typu sprawozdania przy równoczesnym zachowaniu warunku wiarygodności danych.

Wycena w wysokości kosztu historycznego zapewnia porównywalność i spraw-dzalność danych, wycena według modelu wartości godziwej – urealnienie do poziomu wartości rynkowej. Wadą wyceny w wartości godziwej jest również jej oderwanie od faktycznego przeznaczenia zasobów. Wartość godziwa ustalana jest bowiem w wyniku hipotetycznej transakcji wymiany składnika aktywów lub pasywów (bez uwzględnienia ewentualnego efektu synergii występującego po-między nimi). Bilans sporządzony zgodnie z modelem wartości godziwej nie obrazuje celu posiadania zasobów majątkowych, ich przeznaczenia. Trudno w tym przypadku właściwie ocenić efektywność wykorzystania aktywów, jeżeli nie wiadomo, jakie jest ich przeznaczenie i jakich korzyści powinny przyspo-rzyć. Z tego też powodu być może informacja o wartości użytkowej jest w wyż-szym stopniu informacją przydatną. Dodatkowo rachunkowość powinna dostar-czać informacji o wartości zrealizowanego wyniku finansowego, a nie tylko memoriałowo ustalonego.

17 Por.: M. Szewc: Sprawozdawczość według MSSF – między prognozą przepływów pieniężnych a rozliczeniem się zarządu z powierzonych środków. „Rachunkowość” 2012, nr 3, s. 22.

Globalizacja rynków kapitałowych oraz ryzyka działalności gospodarczej stawiają przed rachunkowością nowe wyzwania. Rachunkowość jako dyscyplina naukowa musi wypracować spójny system opisu rzeczywistości gospodarczej, klasyfikacji zdarzeń gospodarczych i pomiaru. Dynamika zmian w otoczeniu gospodarczym powoduje, że rachunkowość w aspekcie praktycznym nie jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie pytania stawiane przez rzeczywistość go-spodarczą, uprzedzić potencjalnych kierunków zmian i skodyfikować ich skut-ków. Wymagania stawiane przed rachunkowością przez użytkowników spra-wozdań finansowych są bardzo wysokie i różne. Zadaniem rachunkowości jest opracowanie teorii, która w sposób modelowy pozwalałaby opisać bieżące realia gospodarcze. Zmiany wprowadzane w MSSF/MSR poszerzają zakres zastoso-wania wartości godziwej do wyceny składników majątkowych, co w założeniu pozwoli zwiększyć wartość predykcyjną sprawozdań finansowych.

Literatura

Hońko S.: Koncepcja ostrożnej wyceny w rachunkowości. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2008.

Maj W.: Godziwe wyceny. CFO 2006, nr 1-2.

Mazur A.: Wartość godziwa – potencjał informacyjny. Difin, Warszawa 2011.

Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej. Stowarzyszenie Księgo-wych w Polsce, Warszawa 2011.

Molenda W.: Wartość godziwa – zastosowanie i procedury ustalania. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2008.

Rówińska M.: Wartość godziwa jako kategoria wyceny. Zeszyty Teoretyczne Rachun-kowości, tom 53(109). Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2009.

Szewc M.: Sprawozdanie z całkowitych dochodów. „Rachunkowość” 2011, nr 7.

Szewc M.: Sprawozdawczość według MSSF – między prognozą przepływów pieniężnych a rozliczeniem się zarządu z powierzonych środków. „Rachunkowość” 2012, nr 3.

Takats G.: Jak można ustalić wartość godziwą. „Biuletyn Rachunkowości i Finansów”

nr 24 z dnia 15.12.2007, www.infor.pl

Akty prawne:

Ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości. Tekst jednolity z dnia 02.09.2009 r. Dz.U.

nr 152, poz. 1223 ze zm.; Dz.U. 2009, nr 157, poz. 1241, nr 165, poz. 1316; z 2010 r., nr 47, poz. 278; z 2011 r., nr 102, poz. 585.

THE IMPACT OF FAIR VALUE ESTIMATION ON FINANCIAL CONDITION