konkurencyjności branży
2.1.19. Mierniki konkurencyjności przedsiębiorstw branżowych
Jako syntetyczny miernik konkurencyjności przedsiębiorstw branżowych traktowana jest ich efektywność. Z uwagi na to, że konkurencyjność branży stanowi pochodną konkurencyjności przedsiębiorstw branżowych, miary te są traktowane jako także jako miary efektywności branży. Przyjmuje się, że im bardziej produktywne i efektywne są przedsiębiorstwa, tym bardziej efektywna i produktywna jest branża [Skawińska 2002]. Mierniki te służą do zidentyfikowania źródeł potencjału konkurencyjnego badanej branży i źródeł jej przewagi konkurencyjnej. Posiadają więc dwojaki charakter, z jednej strony wskazują na pozycję konkurencyjną przedsiębiorstw w branży, z drugiej zaś objaśniają przyczyny konkurencyjności branży.
Z punktu widzenia analizy poziomu mikroekonomicznego można wśród nich wyróżnić dwie grupy mierników:
ogólne - ujmujące w sposób kompleksowy całokształt działalności przedsiębiorstw branżowych,
89
oraz szczegółowe- odnoszące się do pewnych wybranych obszarów działalności przedsiębiorstw branżowych, uznanych za istotne z punktu widzenia budowania konkurencyjności branży.
Do pierwszej grupy mierników można zaliczyć wskaźniki odnoszące się do efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw branżowych. W literaturze przedmiotu powszechne jest stanowisko, że najbardziej podstawowymi i syntetycznymi miarami pozycji konkurencyjnej każdego przedsiębiorstwa jest jego udział w rynku oraz jego sytuacja finansowa. Przyjmuje się, że przedsiębiorstwo zajmujące dobrą pozycję konkurencyjną winno znajdować się w dobrej sytuacji finansowej [Gorynia 2002; Skawińska 2002; Pierścionek 2003]. Zas jego udział w rynku stanowi ocenę stopnia jego dopasowania do potrzeb odbiorców [Pierścionek 2003, s.186]. Jednocześnie podkreśla się, że wskaźniki te są wzajemnie powiązane, gdyż wysoki udział firmy w rynku, któremu nie towarzyszy odpowiedni poziom rentowności, pomniejsza w sposób istotny konkurencyjność przedsiębiorstwa [Pierścionek 2003]. Tylko wysoki udział w rynku oraz dobra sytuacja finansowa firm w sektorze odzwierciedla dobrą sytuację konkurencyjną branży.
Jako uzupełnienie syntetycznych miar efektywności przedsiębiorstw branżowych, wskazywane są w literaturze miary odnoszące się do zasobów przedsiębiorstw branżowych [Agrirov 2010; Jankowska 2005; Kemp i Horbach 2008; Fischer i Schomburg 2006;]. Zaliczyć do nich można: produktywność zasobów rzeczowych, produktywność kapitału, wydajność pracowników. Konstrukcja tych indeksów może opierać się o dane odnoszące się do tonażu przypadającego na jednego zatrudnionego, ilości roboczogodzin przypadających na jednostkę produkcji, kosztu wytworzenia jednostki produkcji, zysku, czy tez wartości dodanej, przypadających na jednego zatrudnionego w sektorze.
Interesujący schemat mierników konkurencyjności przedsiębiorstw, integrujący wskaźniki finansowe oraz odnoszące się do strony zasobowej przedsiębiorstwa zawiera propozycja R. Kempa i J. Horbacha [2008]. Skonstruowany prze nich tzw. Industrial
Competitiveness Index - ICI, bazujący na rentowności, wydajności i produktywności, może
zanależć zastosowanie zarówno do pojedynczych przedsiębiorstw, jak i zagregowanych wartości branżowych i ponadto stwarzać narzędzie analiz porównawczych w układzie międzybranżowym, czy też międzynarodowym. Jako łączna miara konkurencyjności stanowi on narzędzie kompleksowej oceny wybranych obszarów efektywności przedsiębiorstwa. Jego konstrukcję przedstawia rysunek 2.
90 Czynnik Rentowność Wydajność Przyrost produkcji
Pomiar zysk % wartość dodana ΔProd % M1-M3 Obrót Zatrudnienie
M1tij-M1min M2tij-M2min M3tij-M3min
Obliczenie Itijk = 100 Iktij = 100 Iktij = 100 Indeksu M1max-M1min M2max-M2min M3max-M3min
Indeks indeks rentowności indeks wydajności indeks wzrostu składnika
Indeks
zagregowany Industrial Competitivenes Indeks (ICI)
Rysunek 2. Łączny pomiar konkurencyjności- Industrial Competitiveness Index (ICI)
Źródło: Fischer i Schomburg [2006] za: Kemp i Horbach [2008]
W. Bieńkowski i J.W. Bossak [2004, s.150] do badania konkurencyjności przedsiębiorstw proponują wykorzystanie metody Duponta. Schemat Duponta pozwala określić nie tylko czynniki decydujące o stopie zwrotu z akcji oraz z aktywów, ale tez określić siłę wpływu (wrażliwość) na wynik działalności przedsiębiorstwa różnego rodzaju czynników. Tym samym umożliwia on ocenę znaczenia kluczowych czynników decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej przedsiębiorstwa, czyli o jego konkurencyjności. Schemat Duponta to podstawowy łańcuch współzależności wskaźników zarządczych, wskazujący na czynniki decydujące o stopie zwrotu oraz określający siłę wpływu na wynik działalności przedsiębiorstw różnego rodzaju czynników. Tym samym umożliwia on ocenę znaczenia kluczowych czynników decydujących o atrakcyjności inwestycyjnej przedsiębiorstw, czyli ich konkurencyjności.
Przegląd literatury w zakresie wybranych rozwiązań odnośnie sposobu pomiaru konkurencyjności przedsiębiorstw jako składnika międzynarodowej konkurencyjności branży skłania do przedstawienia propozycji zestawu wskaźników, które mogą znaleźć zastosowanie w ocenie ich konkurencyjności.
91
Tabela 2. Wskaźniki pomiaru konkurencyjności przedsiębiorstw branżowych
Lp. Wyszczególnienie Wskaźnik I. Mierniki ogólne
1. Rentowność sprzedaży Zysk netto/ sprzedaż- ROS (return on sales) 2. Rentowność majątku Zysk netto/ aktywa ogółem- ROA (return on assets) 3. Rentowność kapitału własnego Zysk netto/ kapitał własny- ROE (return on eqiuty) 4. Produktywność majątku Sprzedaż/ aktywa
5. Wydajność produkcji Sprzedaż/ liczby zatrudnionych II. Mierniki szczegółowe
1. Indeks patentów w branży RPA (relative patent advantage)
Liczba patentów/ liczba przedsiębiorstw
2. Indeks certyfikatów systemu zapewnienia jakości
Liczba certyfikatów/liczba przedsiębiorstw
3. Miernik postępu technologicznego Liczba przedsiębiorstw ze zmechanizowanym systemem formowania/ liczba przedsiębiorstw w branży
4. Miernik postępu organizacyjnego Liczba przedsiębiorstw z wydziałami obróbki mechanicznej/ liczby przedsiębiorstw
5. Miernik nakładów inwestycyjnych Wartość nakładów inwestycyjnych/ wartość sprzedaży
6. Miernik postępu informatycznego Liczba wdrożeń zintegrowanych systemów informatycznych/ liczba przedsiębiorstw
7. Miernik rozwoju kapitału ludzkiego Wartość nakładów na szkolenia pracowników Źródło: opracowanie własne
W propozycji tej następuje wydzielenie dwóch poziomów wskaźników, których skutkiem jest wyróżnienie mierników ogólnych i szczegółowych. Wskaźniki o charakterze ogólnym obejmują dane syntetyzujące wyniki przedsiębiorstw. Wskaźniki o charakterze szczegółowym obrazują wybrane obszary działalności przedsiębiorstwa, uznane za istotne dla kształtowania wskaźników o charakterze ogólnym, i tym samym dla międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, i w konsekwencji branży. Wskaźniki szczegółowe wskazują na obszary, które pozostają w bezpośrednim związku z przedsiębiorczością i innowacyjnością oraz postępem technologicznym i organizacyjnym i rozwojem kapitału ludzkiego. Natomiast wskaźniki ogólne obrazują racjonalność gospodarki posiadanymi przez przedsiębiorstwo zasobami i umiejętność tworzenia przyszłej pozycji konkurencyjnej na międzynarodowym rynku poprzez generowanie zysku. Przedstawiona powyżej propozycja ujmuje zarówno ocenę zasobów rzeczowych, jaki i ludzkich poprzez osiągane przez nie wyniki. Mierniki te, analizowane dla różnych okresów, mogą być wykorzystane dla analizy zmian konkurencyjności branży.
92