Wizerunek branży odlewniczej

Znaczenie odlewnictwa dla gospodarki światowej nie przesądza kwestii negatywnego wizerunku tej branży. W odbiorze społecznym jest ono bowiem traktowane jako branża „brudna”, powodująca zanieczyszczenie środowiska naturalnego i uciążliwość dla sąsiadujących z odlewniami terenów mieszkalnych, a także ryzyko zdrowotne dla

136 zatrudnionych pracowników. Wizerunek ten powoduje brak społecznej akceptacji dla tej branży [Garcia-Caro, 2011] i stanowi istotne utrudnienie dla jej funkcjonowania i rozwoju. Jak wskazuje przewodnik po BAT dla odlewni [Holtzer i inni, 2005], wpływ odlewni na środowisko wiąże się z obecnością procesu cieplnego oraz stosowaniem dodatków mineralnych w trakcie procesu formowania i odlewania. Skutki środowiskowe związane są ze spalinami i gazami odlotowymi, emisją pyłów mineralnych do powietrza oraz ponownym wykorzystaniem lub unieszkodliwieniem pozostałości mineralnych. W trakcie wszystkich operacji technologicznych prowadzonych w odlewniach powstają pyły, a więc podczas topienia metalu, formowania w masie formierskiej, odlewania i wykańczania odlewów. Przy wytapianiu żeliwa w żeliwiaku dochodzą one do wartości powyżej 10 kg/ tonę metalu [Holtzer i inni, 2005]. Z gorących odlewów, masy formierskiej i gorącego metalu powstają różne emisje. Efektem zastosowania koksu jako paliwa, stosowania gazu, czy też palników olejowych w procesie wytopu są emisje produktów spalania, takie jak NO2, SO2 i CO263

. W związku ze stosowaniem przy wytwarzaniu form i rdzeni różnych dodatków służących wiązaniu masy formierskiej powstają produkty reakcji i rozkładu. Do procesów chłodzenia pieców elektrycznych i żeliwiaków oraz do hartowania odlewów może występować duże zużycie wody, chociaż w większości odlewni gospodarka wodna wiąże się z wewnętrznym obiegiem wody, w trakcie którego znaczna część wody wyparowuje. W przypadku odlewania ciśnieniowego powstaje odpadowa para wodna, która wymaga obróbki w celu usunięcia organicznych składników (fenolu, oleju) przed przekazaniem ich do deponowania [Tybulczyk, 2010]. Zastosowanie mokrych technik odpylania powoduje powstawanie ścieków wymagających specjalnego oczyszczenia. Formowanie w masie formierskiej wiąże się natomiast z wykorzystywaniem dużych ilości piasku, który powoduje emisje pyłów na różnych etapach formowania [Holtzer i inni, 2005] i stwarza konieczność zagospodarowania odpadów masy formierskiej i żużli po procesie zalewania. Emisje do środowiska, wytwarzanie ścieków technologiczych, wymagających specjalnych technik oczyszczania, konieczność deponowania dużych ilości odpadów z procesów odlewania i formowania, powodują kształtowanie wizerunku odlewni jako branży zanieczyszczającej środowisko. Negatywny wizerunek branży odlewniczej wiąże się także z warunkami pracy w odlewniach. Jak wskazuje Koplan i inni [2005] pracownicy odlewni pracują w środowisku pracy związanym z różnymi zagrożeniami, które mogą powodować szkodliwe, a nawet śmiertelne wypadki. Dlatego też jest ono traktowane jako branża o dużym ryzyku wypadkowości oraz

63Emisja dwutlenka węgla w USA w roku 2005 wynosiła 10,79 mln ton metrycznych CO2 rocznie [Tybulczyk, 2010 za: Metal Casting-Industry of the future, 2005].

137 chorób zawodowych w związku z narażeniem pracowników na działanie szkodliwych pyłów, zawierających krzemionkę, a także kancerogennych czynników oddziaływania w trakcie zalewania metalu oraz skutków długotrwałej emisji CO, również występującej w trakcie prowadzenia zalewu odlewów. Do listy szkodliwych oddziaływań na pracowników należy zaliczyć ekspozycję na wibrację i hałas oraz promieniowanie termiczne.

Następnym czynnikiem wpływającym na negatywny odbiór odlewnictwa są wykorzystywane w procesie produkcyjnym materiały: surowce wtórne w postaci złomu, piaski formierskie, koks, kamień wapienny. Udział surowców wtórnych takich jak złom żeliwny, materiał obiegowy w całkowitym wsadzie materiałowym odlewni wynosi ok. 90 %. Surowce te postrzegane jako odpadowe (złom żeliwny i stalowy), względnie małowartościowe (piasek), kwalifikują do negatywnego wizerunku firmy dokonujące ich recyklingu. Jednak właśnie ta znacząca pozycja odlewnictwa w recyklingu metali: stali, żeliwa, złomu aluminiowego, powoduje, że jest ono branżą, która realizuje zasady ochrony środowiska i oszczędzania surowców pierwotnych [Tybulczyk, 2010]. Produkcja wyrobów odlewanych z żelaza i stali służy ograniczaniu odpadów, zapewniając zamknięty obieg materiałowy. Następnym obszarem recyklingu jest regeneracja piasków formierskich, jak również wykorzystanie szlaki z procesu wytopu. Niekorzystny obraz odlewnictwa potwierdzają takie wskaźniki ekonomiczne, jak struktura kosztów wytworzenia, wartość dodana na jednego zatrudnionego, udział kosztów energii w kosztach wytworzenia, czy też wskaźnik rentowności operacyjnej branży. Podstawowe wskaźniki ekonomiczne charakteryzujące branżę odlewniczą w Europie na tle sektora niefinansowego oraz przemysłu wytwórczego zawiera Tabela 11.

Tabela 11. Zestawienie podstawowych wskaźników ekonomicznych branży odlewniczej

za 2009 r

.

138 UE-2007, branża 27.5 22,10 29,80 36,56 118,36 32,62 21,00 9,55 7,00 Niemcy-branża 27.5 32,80 49,10 46,20 137,30 42,70 16,30 10,70 2,70 Polska -branza 27.5 16,90 23,30 16,10 56,30 9,60 16,30 bd 12,20

Źródło: opracowanie własne według danych EUROSTAT [2009]

Z punktu widzenia struktury kosztów wytwarzania odlewnictwo należy zaliczyć do branż pracochłonnych, na co wskazuje udział kosztów osobowych w wartości produkcji oraz w kosztach zaopatrzenia branży. Wskaźnik ten dla przemysłu UE -27 wynosił odpowiednio 19,00 % (udział kosztów osobowych w wartości produkcji) i 20,23% (udział kosztów osobowych w kosztach zaopatrzenia ogółem). Natomiast dla branży odlewniczej wyniósł on odpowiednio 22,10% i 29,80 %, co oznacza, że wskaźnik udziału kosztów osobowych w kosztach zaopatrzenia branży odlewniczej był wyższy aż o 47,30% stosunku do przemysłu wytwórczego, natomiast w odniesieniu do sektora niefinansowego aż o 52,89%. Wartość dodana na jednego zatrudnionego w przemyśle UE-27 wynosiła 52,40 tys. €, a dla branży odlewniczej UE-27 kształtowała się na poziomie 36,56 tys. € /zatrudnionego przy poziomie płac na osobę w odlewnictwie niższym od płac w przemyśle. Na szczególnie niską produktywność odlewnictwa wskazuje analiza wielkości przychodów na jednego zatrudnionego w odlewnictwie (118,36 tys. €) w porówaniu z przemysłem (190 tys €/osobę), co stanowi 62,29% przychodów przypadających na jednego zatrudnionego w przemyśle. Również wskaźnik rentowności operacyjnej (gross operating rate) dla odlewnictwa UE-27 (7,00%) jest niższy od tegoż wskaźnika dla przemysłu wytwórczego UE (9,55%), a także dla sektora niefinansowego UE (10,70%). Oznacza to, że rentowność przemysłu wytwórczego UE-27 jest o 37 % wyższa niż w odlewnictwie, natomiast rentowność całego sektora niefinansowego aż o 52, 86%. Według danych Eurostatu [2009] branża ta cechuje się wysoką energochłonnością produkcji. Z uwagi na prowadzone procesy technologiczne (wytop metalu), odlewnictwo jest branżą o dużym zapotrzebowaniu na energię [Leikom, 2010]. Udział kosztów energii w kosztach zaopatrzenia branży odlewniczej UE-27 w roku 2009 wynosił 9,5 %, podczas gdy dla przemysłu tenże wskaźnik wyniósł 2,60 %. Oznacza to prawie czterokrotnie wyższe zapotrzebowanie na energię w branży odlewniczej niż w całym przemyśle wytwórczym UE-27. Na uwagę natomiast zasługuje wskaźnik stopy inwestycji do wartości dodanej, który w odlewnictwie jest wyższy niż w przemyśle wytwórczym, gdzie wynosił 16,37 %, a dla odlewnictwa 21%. W sektorze niefinansowym wskaźnik ten wynosił 23,04%, co oznacza, że wskaźnik nakładów inwestycyjnych w odlewnictwie był o 28,28%

139 wyższy niż w przemyśle wytwórczym. W stosunku do nakładów całego sektora niefinansowego był on jednak niższy o ok. 9,7%.

Wysoka pracochłonność, relatywnie niska wartość dodana, niska produktywność produkcji oraz niska rentowność operacyjna stanowią wykładnik tej branży na tle sektora niefinansowego. Wysoka energochłonność związana z procesami topienia metalu, wytwarzania rdzeni, form odlewniczych, obróbką cieplną i wykańczającą⁶⁴ wzmacnia negatywny obraz tej branży. Większość energii do odlewnictwa (73%) dostarczana jest w postaci paliwa (83% gaz, 16% koks i miał koksowy, 1 % inne źródła paliw) [Tybulczyk, 2009]. Stanowi ona po materiałach i koszcie wynagrodzeń trzeci element kosztów wytwarzania odlewów [Tybulczuk 2010]. Skalę rozpiętości pomiędzy poszczególnymi wskaźnikami ekonomicznymi dla branży odlewniczej i sektora niefinansowego oraz przemysłu wytwórczego UE- 27 przedstawia Rysunek 32.

Rysunek 32. Wybrane wskaźniki ekonomiczne branży odlewniczej na tle sektora

niefinansowego i przemysłu przetwórczego UE-27 za 2009 r

.

Żródło: opracowanie własne w oparciu o dane EUROSTAT[2009, sbs_na_r2]

64 Ilość energii zużywana rocznie przez typową odlewnię w USA w 2007 roku odpowiadala zużyciu energii przez 100 domow mieszkalnych [Tybulczyk 2009].

0 50 100 150 200 250 300 350 400 % udział kosztów osobowych w wartości produkcji % udział kosztów osobowych w kosztach zaopatrzenia Wartość dodana /zatrudnionego w tys. €UR Przychód /zatrudnionego w tys. €UR Płaca /zatrudni-onego w tys. €UR % inestycji do wartości dodanej % udział kosztów energii w kosztach zaopatrzenia Gross operating rate

140 Wizerunek odlewnictwa jako branży posiada duże znaczenie z uwagi na jego perspektywy rozwojowe oraz konkurencyjność. Oba te czynniki wiążą się z koniecznością podejmowania przez przedsiębiorstwa działające w tej branży działań mających na celu likwidację, względnie ograniczenie zagrożeń dla otoczenia i pracowników. Powoduje to konieczność ponoszenia przez przedsiębiorstwa odlewnicze wysokich nakładów na urządzenia służące ochronie środowiska [Fakten und Daten, 2004]. Powszechne zaliczanie tej branży do kategorii starych przemysłów i traktowanie jej jako przemysłu niskiej techniki, stanowi następny wyróżnik odlewnictwa jako gałęzi gospodarki. Jak jednak podkreślają rapoty branżowe [Döth 2010; Tybulczyk 2009; 2010], w wielu produktach są odlewy, które należą do segmentu wysokiej techniki. Negatywny wizerunek odlewnictwa wywiera jednak wpływ na możliwości rekrutacji specjalistów do branży, co określa w istotnym stopniu możliwości rozwojowe tej branży i w konsekwencji wpływa na jej konkurencyjność.