Typologia i struktura łańcuchów dostaw branży odlewniczej

Odlewnictwo jako część sektora metalowego wchodzi w skład łańcuchów dostaw wielu przemysłów, stanowiąc zgodnie z opinią Komisji Europejskiej branżę o strategicznym znaczeniu dla rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej [Komisja Europejska, 2010; Garcia-Caro, 2011]. W łańcuchach dostaw tych przemysłów stanowi ono jedno z ogniw pośrednich, którego możliwość substytucji przez inne tworzywa jest wprawdzie możliwa, jednak w wielu przypadkach, nieekonomiczna. Branża ta sama daje możliwości substytucji innych, bardziej pracochłonnych i kosztownych technologii wytwarzania. Tam zaś, gdzie elementy urządzeń, oprócz właściwości mechanicznych, winny posiadać określone charakterystyki wagowe, można mówić o całkowitym braku substytucji wyrobów branży odlewniczej. Z punktu widzenia znaczenia, jakie wyroby odlewane posiadają dla następnego ogniwa w łańcuchu dostaw, branża ta pełni rolę dostawcy pierwszoplanowego (primary supplier), gdyż bez produktów wytwarzanych przez nią nie jest możliwe wytworzenie produktu finalnego.71 Istotność tych wyrobów dla odbiorcy końcowego uzasadnia traktowanie tej branży jako strategicznego ogniwa w łańcuchach dostaw wielu przemysłów.72

Schemat łańcucha dostaw, w których uczestniczy branża odlewnicza, przedstawia Rysunek 34.

70

Jak wskazują obserwacje własne, tego typu relacje między uczestnikami grupy strategicznej są rzadkie, tym niemniej w praktyce gospodarczej występują. Tylko bowiem bezpośredni konkurent może rozwiązać nagły problem logistyczny związany z realizacją zamówienia odbiorcy, gdyż dysponuje takimi samymi aktywami produkcyjnymi i technologicznymi.

71 Primary supplier dostarcza produkty, które odgrywają krytyczną rolę w następnym ogniwie lańcucha dostaw, natomiast rola supporting supplier sprowadza się do współtworzenia wartości dodanej wraz z primary supplier [Lambert i Cooper 2000].

72 Ocicka [2012] wskazuje na istotność zakupów dla końcowego odbiorcy, obejmującą strategiczną istotność, udział w kosztach całkowitych, udział i wpływ na wyniki przedsiębiorstwa jako kryterium oceny wagi danego ogniwa w łańcuchu dostaw.

160

Złom

surowce piec odlew

Dostawcy maszyn Kraj

Dostawcy surowców Hurtownie Producenci Klienci Surowców Producenci wyrobów gotowych końcowi

Eksport

Odlewnie -Przemysł samochodowy - Zasuwy i pompy - Przemysł maszynowy - Rolnictwo - Górnictwo i hutnictwo - Energetyka - Pozostałe

Rysunek 34. Łańcuch dostaw w branży odlewniczej

Źródło: opracowanie własne w oparciu o Klankamsorn [2010]

Początek łańcucha dostaw w branży odlewniczej rozpoczynają dostawcy maszyn i surowców. Zamykają go klienci końcowi, którymi mogą być odbiorcy instytucjonalni lub indywidualni. Istotne w strukturze tego łańcucha są następujące kwestie:

 znajdując się w środkowej części łańcuchów dostaw różnych przemysłów, branża odlewnicza nie stanowi ogniwa zarządzającego tymi łańcuchami, lecz musi się dostosować do warunków ustanawianych przez ogniwa znajdujące się na końcu tych łańcuchów. Zasady panujące w danym łańcuchu, czyli standardy ustanawia ogniwo końcowe.

 długość łańcuchów dostaw, w których uczestniczy branża odlewnicza może być różna. Wpływa na nią złożoność wyrobów i wynikająca z nich ilość stopni kompletacji, ilość operacji technologicznych, którym podlegają odlewy przed przekazaniem ich końcowym odbiorcom oraz ilość ogniw, które te operacje wykonują [Sołtysik i Świerczek, 2009].

Biorąc pod uwagę różnorodność tworzyw odlewniczych i ich zastosowań, jak również stopień ich przetworzenia, odlewnie mogą występować w różnych ogniwach łańcuchów dostaw, a więc ich pośrednia pozycja w łańcuchu dostaw nie oznacza tej samej odległości do

161 końca łańcucha dostaw. Z punktu widzenia procesów, które branża odlewnicza realizuje, można wyróżnić następujące możliwości: projektowanie, prototypowanie, badania i rozwój - R&D, wykonywanie modeli odlewniczych, zaopatrzenie, odlewanie, oczyszczanie odlewów, obróbka cieplna, obróbka mechaniczna, ochrona antykorozyjna odlewów, malowanie i lakierowanie, montaż w podzespoły, spedycja, serwis gwarancyjny [Klankamsorn, 2010]. Typowy komponent odlewany wymaga dwóch albo więcej ogniw obróbki i montażu z wieloma innymi komponentami w celu stworzenia podzespołów [Soman, Rangaray i Ravi,1997]. Każdy z tych procesów może być realizowany przez odrębne ogniwa łańcucha dostaw, ale może też podlegać integracji w ramach jednego ogniwa. Oznacza to możliwość przejmowania kontroli nad standardami w ogniwach łańcucha, które podlegają procesowi integracji i wpływanie na jego długość. Długość ta może być determinowana charakterem produktu odlewanego, względnie możliwościami technologicznymi odlewni a także rynkiem odbioru wyrobów. Odlewy mogą być dostarczane odbiorcy końcowemu bez wykonywania dodatkowych operacji technologicznych, względnie mogą podlegać ciągowi operacji technologicznych wykonywanych przez odlewnie lub przez wyspecjalizowane w takich operacjach ogniwa. Możliwe warianty długości łańcucha dostaw branży odlewniczej przedstawia Rysunek 35.

Rysunek 35. Dlugość lańcuchów dostaw branży odlewniczej

Źródło: opracowanie własne

Do st awc y m asz y n Do sta wc y m ateri ałó w Odlewn ie Odbiorca końcowy Odbiorca końcowy Odbiorca końcowy Odbiorca końcowy Odbiorca końcowy Odbiorc a I Odbiorc a I Odbiorc a I Odbiorc a I Odbiorc a II Odbiorc a II Odbiorc a I Odbiorc a III Odbiorc a III Odbiorc a N

162 Analiza sił działających w łańcuchach dostaw branży odlewniczej pozwala na ustalenie następującego stanu: Dwukierunkowy przebieg sił nacisku na branżę odlewniczą wywierany zarówno ze strony ogniw początkowych, jak i przez ogniwa końcowe łańcucha dostaw. Dwubiegunowość łańcuchów wynika z faktu, że aktorzy na początku, jak i na końcu łańcucha dostaw posiadają dużą siłę negocjacyjną jako duże przedsiębiorstwa, często działające w skali globalnej, względnie posiadający pozycję monopolistyczną na rynku danego surowca,

 Siła oddziaływania ze strony ogniw początkowych zróżnicowana w zależności od rodzaju dostarczanych surowców, zasadniczo jednak z uwagi na brak alternatyw w zakresie dostaw bardzo duża.

 Bardzo duża siła oddziaływania ze strony ogniw końcowych, które ustanawiają standardy w łańcuchu dostaw.

Układ sił oddziaływania w łańcuchach dostaw branży odlewniczej przedstawia Rysunek 36.

Dostawcy maszyn

Dostawcy Hurtownie Producenci Producenci Klienci materialów materiałów odlewów wyrobów

gotowych

Rysunek 36. Kierunki oddzialywania sił w łańcuchach dostaw branży odlewniczej

Źródło: opracowanie własne

Ogniwami decydującymi w łańcuchach branży odlewniczej są dostawcy materiałów oraz klienci - przemysły, do których kierowane są wyroby odlewni. Potwierdzeniem tej tezy jest pozycja rynkowa dostawców podstawowych materiałów odlewniczych i formierskich w Polsce. Po stronie dostawców odlewni przeważają przedsiębiorstwa duże, najczęściej posiadające pozycję monopolistyczną oraz firmy działające globalnie. Podobna sytuacja występuje po stronie odbiorców wyrobów odlewanych. Oznacza to, że zajmując pozycję pośrednią w łańcuchu dostaw, branża odlewnicza znajduje się „między młotem i kowadłem”, czyli pod presją podmiotów znajdujących się na obu końcach łańcucha dostaw. Podmioty te spełniając funkcję liderów łańcucha, dokonują wyboru podmiotów współpracy i ustalają jego

163 infrastrukturę poprzez dyktowanie obowiązujących w nim standardów [Sturgeon, 2007; Humphrey, 2003; Kaplinsky, 2006; Gereffi 1994]. Konecka-Jurga [2005] wskazuje na asymetryczny rozkład tego łańcucha polegający na progresji wartości dodanej w ostatnim ogniwie, które zarządza całością łańcucha. Nawiązując do typologii łańcuchów dostaw, zaproponowanej przez Gereffi [1999], Christophera [2004], Kaplinsky i Morris [2000], jak i Barnesa [Barnes i Kaplisky, 2000], łańcuchy dostaw branży odlewniczej można określić w większości przypadków mianem producer-driven chains73

. Jednak w przypadku

standardowych, wielkoseryjnych produktów odlewniczych, przy zakupach z rynków niskokosztowych, zauważalne jest występowanie buyer-driven chains. Tendencja do przekształcania łańcuchów dostaw w buyer driven chains 74

w każdej branży powoduje, że ten typ łańcucha należy traktować jako docelowy standard związany z rozwojem koncepcji outsourcingu, czy też lean manufacturing w globalnych sieciach dostaw.