Relacje wewnątrzbranżowe w odlewnictwie

Na podstawie wyników publikowanych badań [Olesiński i Sabat, 2008] i obserwacji własnych podjęto próbę charakterystyki relacji wewnątrzbranżowych w odlewnictwie.

Przeprowadzone w 2008 roku [Olesiński i Sabat, 2008] badania relacji międzyorganizacyjnych w klastrach odlewniczym i ceramicznym w województwie świętokrzyskim mogą stanowić wskazanie dla charakteru relacji, które występują w branży odlewniczej w Polsce. Badaniem objęte zostały 41 przedsiębiorstwa odlewnicze zlokalizowane w powiatach Piotrków Trybunalski, Końskie, Starachowice, Ostrowiec Świętokrzyski, Lublin, Rzeszów i Jasło. Jak wskazują badacze, nieformalna współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami branży odlewniczej z południowo-wschodniej Polski trwała już od dawna i jej korzeni należy upatrywać w Centralnym Okręgu Przemysłowym. Formalna struktura, w skład której wchodzą duże, średnie i małe odlewnie, zakłady mechaniczne, dostawcy surowców i materiałów dla odlewnictwa oraz instytut i wyższa uczelnia, stanowiąca Klaster Producentów Komponentów Odlewniczych (Kom-Cast) została powolana w roku 2006. Badanie związków pomiędzy uczestnikami tego klastra ujawniło, że podstawową relacją w jego ramach była kooperacja w wytwarzaniu komponentów na bazie technologii odlewniczej. Zakres kooperacji obejmował wytyczanie wspólnych płaszczyzn rozwoju w obszarze stosowanych technologii, celów rynkowych i strategii marketingowych. Większość badanych przedsiębiorstw prowadziła aktywną politykę zarządzania relacjami zewnętrznymi w kierunku budowania zgrupowań. Stwierdzono przewagę powiązań niekonkurencyjnych oraz słabo widoczną koopetycję. Z badań wynikało, że nawiązywanie współpracy jest szczególnie ważnym procesem dla branży odlewniczej, w odróżnieniu od analizowanej również w trakcie tego badania branży ceramicznej, która cechowała się większym stopniem zamknięcia. Uzyskane wyniki wskazały, że duży stopień partnerstwa i kooperacji oraz otwarcie na inne przedsiębiorstwa w branży stanowią jej specyfikę.69

Podsumowując wyniki opublikowanych badań Olesińskiego i Sabata [2008], należy zauważyć, że konkluzja o partnerstwie i kooperacji jako specyfice branży, została postawiona w oparciu o analizę zachowań wewnątrz klastra i tylko takich związków może dotyczyć. Wyniki te nie mogą natomiast stanowić podstawy do formuówania opinii na temat relacji w

69

Według ostatnich informacji prasowych, klaster odlewniczy w województwie świętokrzyskim został rozszerzony na branżę metalową i od roku 2012 funkcjonuje jako Świętokrzyski Klaster Producentów Branży Metalowej i Odlewniczej „METAL-CAST”.W gronie założycieli klastra znalazły się m.in. kielecka Odlewnia Chemar, konecka Odlewnia Żeliwa FANSULD, Zakłady Górniczo-Metalowe „Zębiec” i Odlewnie Polskie S.A., które będą pełnić w nim rolę wiodącą. Wspierać ich będą Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowice” i Politechnika Świętokrzyska.

157 calej branży. Podobnie jak budowa nieformalnych więzi pomiędzy firmami odlewniczymi na bazie instytucji branżowych pomiędzy odlewniami zlokalizowanymi w Krakowie i Gliwicach. Zgrupowanie odlewni w południowej Polsce na terenie województw ślaskiego, małopolskiego, opolskiego, podkarpackiego i wielkopolskiego jest przyczyną tworzenia się nieformalnych klastrów odlewniczych, w których przeważają relacje partnerstwa i kooperacji. Tworzenie grup kapitałowych, zrzeszających odlewnie, powoduje, że relacje współpracy między odlewniami opierają się nie tylko o alianse strategiczne, lecz też o alianse własnościowe. Tworzenie klastrów odlewniczych można zaobserwowac także w innych krajach. Przykładowo w Indii istnieje silna sieć nieformalnych klastrów odlewniczych, obsługujących ten sam specyficzny rynek odbiorców. Dla przykładu klaster w Coimbatore jest znany z dostaw odlewów pomp, Kolhapur i Belgaum z odlewów dla motoryzacji, a Rajkot z odlewów silników diesla [Foundry clusters in India, 2007]. Obecność odlewni w klastrach kształtuje relacje kooperacji między nimi jako podstawowego typu relacji wewnątrzbranżowych. W Niemczech największa część firm odlewniczych znajduje się w bezpośredniej odległości od klientów [BDGuss, 2012]. Tym samym na Nadrenię - Westfalię przypada największa część niemieckej produkcji odlewniczej, więcej niż jedna trzecia przypada na Hesję i Badenię-Wirtembergię. Następne skupiska odlewni znajdują się w Sarze- Nadrenii, Dolnej Saksonii/ Schleswig-Holstein, jak również w Saksonii [BDGuss, 2012]. Przejmowanie małych odlewni przez większe przedsiębiorstwa skutkuje konsolidacją branży [Döth, 2012]. Zjawiska te kwalifikują firmy odlewnicze do klastrów przemysłowych, jednak jak wskazują obserwacje własne, odlewnie niemieckie są stosunkowo bardziej zamknięte na kontakty kooperacyjne w branży, czego wyrazem jest monitorowanie dostępu do zakładów przedstawicieli firm branżowych. Kooperacja wewnątrzbranżowa w Niemczech bazuje na strukturach własnościowych. Natomiast związki pomiędzy podmiotami nie związanymi kapitałowo, można okreslić jako konkurencyjne, względnie obojętne, jeśli odlewnie nie operują na tym samym rynku docelowym. Wykorzystując paradygmat kooperacja-konkurencja-kontrola [Ciesielski, 2005], można stwierdzić, że typ relacji w branży odlewniczej uzależniony jest od struktury branży. W oparciu o dokonane ustalenia można przedstawić konfigurację relacji wewnątrzbranżowych w odlewnictwie przy pomocy zmodyfikowanego modelu macierzy regulacji rynkowych M. Gorynii [1995; Gorynia i Jankowska, 2008], opisanego przy pomocy zmiennych, uwzględniających następujące charakterystyki branży:

 atomizacja/ klastry/grupy kapitałowe/grupy strategiczne/koncentracja- jako parametry osi odciętej,

158

 konkurencja/kooperacja/kontrola, jako parametry osi rzędnej,

odniesionych do płaszczyzn styku relacji wewnątrzbranżowych: zaopatrzenia oraz sprzedaży.

Atomizacja Klastry grupy grupy grupy koncentracja kapitałowe strategiczne

sprzedaż zaopatrzenie

Rysunek 33. Macierz relacji wenątrzbranżowych w branży odlewniczej

Źródło: opracowanie wlasne.

Atomizacja branży sprzyja konkurencyjnym relacjom po stronie zbytu oraz zaopatrzenia. Klastry oraz grupy kapitałowe sprowadzają relacje między podmiotami do kooperacji. Grupy strategiczne dopuszczają współpracę po stronie zaopatrzenia oraz skłaniają do relacji konkurencyjnych w obszarze sprzedaży. Pozwala to na ich określenie mianem koopetycji. W przypadku branż skoncentrowanych, relacje kontroli dotyczą obu obszarów podmiotów gospodarczych, zarówno sfery na wejściu - zaopatrzenia, jak i na wyjściu - sprzedaży. W powyższej mapie relacji nie zostały uwzględnione obszary „środkowe” firm, a więc produkcji oraz technologii. Wydaje się, że ten obszar jest wynikiem opisanej powyżej tendencji do otwierania się lub zamykania firm. Wzrost siły konkurencji na wskutek globalizacji sprzyja zamykaniu się i chronieniu wnętrza firm przed infiltracją konkurencji. Z uwagi na dużą koncentrację produkcji w odlewnictwie, można mówić o generowaniu specyficznego typu relacji między podmiotami, który wyraża się przewagą postaw niekonfrontacyjnych, unikaniem konkurencji, względnie kooptacją. Wyrazem kooptacji jest współpraca pomiędzy podmiotami w zakresie wymiany informacji o cenach zaopatrzeniowych i o zmianach technologicznych, a nawet koordynacja polityki cenowej wobec dostawców, z drugiej zaś strony ochrona informacji o relacjach biznesowych z odbiorcami. Zakłady odlewnicze integrując się w zakresie informacji dotyczących rynków zaopatrzeniowych, a więc sfery wejścia, chronią sferę output - wyjścia. Natomiast w obrębie grup strategicznych należy oczekiwać konkurencji w obszarze sprzedaży i kooperacji w

kontrola

Konkurencja

159 zakresie zaopatrzenia. Powodem takiej postawy jest dążenie konkurentów do optymalizacji pozycji wyjściowej wobec klientów. Do rzadkości należą, ale występują też sytuacje współpracy bezpośrednich konkurentów w obszarze sprzedaży.70