Muzyka w przedszkolu w świetle podstawy programowej wychowania

2. Wychowanie muzyczne w przedszkolu w perspektywie

2.2. Muzyka w przedszkolu w świetle podstawy programowej wychowania

programów nauczania – od czasów powojennych do współczesności

Wczesne lata powojenne nie przyniosły przełomu w zakresie treści i metod pracy w przedszkolu, czemu zresztą trudno się dziwić. Jolanta Karbowniczek zauważa, że w pracy placówek przedszkolnych tego okresu funkcjonowały elementy systemów wychowania z okresu międzywojennego – F. Frobla, M. Montessori, O. Decroly`ego, uzupełnionych

246 A. Weiner, Adekwatność przygotowania muzycznego studentów i nauczycieli do założeń modelowych kształcenia muzycznego dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, praca doktorska, Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, Warszawa 2000, s. 13-14.

o poglądy Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz o koncepcje pedagogów radzieckich, które później – na skutek sytuacji politycznej – zdominowały pozostałe.

Z biegiem czasu Ministerstwo Oświaty podjęło starania mające na celu opracowanie dokumentów w większym stopniu przystających do obowiązujących realiów, w wyniku czego powstał w 1949 roku pierwszy projekt programu wychowania przedszkolnego dla placówek pięciogodzinnych – nie wydany drukiem, lecz rozesłany w formie powielonej do kuratoriów i inspektoratów. Krytykowany za marginalizację istotnych z punktu widzenia prawideł rozwoju dziecka form aktywności, jak gry, zabawy i zajęcia dowolne, został w roku 1950 zastąpiony pierwszym oficjalnie wydanym programem pt. „Zajęcia w przedszkolu”, który obowiązywał do roku 1954 i doczekał się dwukrotnego wznowienia²⁴⁷.

Wydany przez Ministerstwo Oświaty w roku 1952 program tymczasowy pt. „Zajęcia w przedszkolu”²⁴⁸ wyraźnie zaleca „(…) wychowywać i rozwijać dzieci wszechstronnie (fizycznie, umysłowo, moralnie i estetycznie) (…)” i „(…) dbać o wychowanie artystyczne (…)” poprzez – między innymi – pieśń i muzykę²⁴⁹. W uszczegółowionym materiale programowym – wśród ośmiu obszarów – na miejscu szóstym figuruje umuzykalnienie²⁵⁰ (kolejność, w jakiej zestawiono obszary szczegółowe, wydaje się wynikać z przyjętej przez autorów programu hierarchii ważności poszczególnych treści²⁵¹). Zgodnie z zawartymi w opisywanym programie postulatami, obowiązkowe zajęcia z zakresu umuzykalnienia powinny odbywać się 2-3 razy w tygodniu – w zależności od grupy wiekowej (w grupie najmłodszej – około 10 minut, w grupie średniej – 15-20 minut i w grupie najstarszej – 20-25 minut)²⁵².

Program wymienia następujące cele umuzykalnienia (przytoczone w brzmieniu oryginalnym):

 kształcenie wrażliwości estetycznej dzieci poprzez wzbudzanie zamiłowania do śpiewu, muzyki i ruchu przy muzyce;

 [nabywanie – przyp. aut.] umiejętności śpiewania łatwych piosenek oraz słuchania śpiewu wychowawczyni i najprostszych utworów muzycznych;

 kształcenie słuchu: poczucia rytmu i melodii oraz pamięci muzycznej [elementy

247 J. Karbowniczek, Z historii wychowania przedszkolnego, [w:] J. Karbowniczek, M. Kwaśniewska, B. Surma, Podstawy pedagogiki przedszkolnej z metodyką, s. 68-70.

248 Zajęcia w przedszkolu – program tymczasowy, Ministerstwo Oświaty, PZWS, Warszawa 1952.

249 Ibidem, s. 3.

250 Ibidem, s. 8.

251 Wskazuje na to następujące sformułowanie: „Dlatego w układzie zajęć w przedszkolu wychowanie fizyczne stawiamy na pierwszym miejscu” – rzeczywiście, pierwszy w kolejności obszar poświęcono ćwiczeniom i zabawom ruchowym, co umotywowano oczywistymi uwarunkowaniami okresu powojennego - ibidem, s. 8.

252 Ibidem, s. 12, 139.

podstawowych zdolności muzycznych – przyp. aut.];

 wyrobienie karności i uwagi oraz umiejętności podporządkowania jednostki grupie [w opinii autora niniejszej dysertacji eufemistyczne określenie wdrożenia do wychowania w duchu socjalizmu – co bezpośrednio wynika z kontekstu jednoznacznych postulatów zawartych w innych miejscach tego programu²⁵³];

 wytworzenie radosnego i pogodnego nastroju u dzieci, wyrobienie sprawnych i zgrabnych ruchów²⁵⁴.

Uszczegółowiony materiał zawarty w tym programie został podzielony na trzy części, odpowiadające grupom wiekowym. Po każdej części podano założone wyniki pracy [efekty – przyp. aut.], przewidziane do osiągnięcia w każdym z obszarów, jak też przykładowy repertuar piosenek (utwory o tematyce prosocjalistycznej – pierwszomajowe, o zawodach społecznie użytecznych, patriotyczne, ludowe i inne dziecięce piosenki, np. związane z porami roku).

I tak dla grupy dzieci trzy- i czteroletnich przewidziano w zakresie umuzykalnienia słuchanie wykonywanych przez wychowawczynię prostych piosenek o tekście zrozumiałym dla dzieci, podejmowanie prób śpiewania piosenek najkrótszych i najprostszych (o ambitusie kwinty – d¹-a¹) z zastosowaniem umiarkowanej siły głosu (unikanie krzyku) oraz uczestnictwo w najprostszych zabawach przy śpiewie wychowawczyni. Założone wyniki pracy w tej grupie to – poza próbami śpiewania najprostszego repertuaru – także umiejętność realizowania prostych poleceń wychowawczyni, towarzyszących zabawom ze śpiewem (np. określony sposób ustawienia się)²⁵⁵.

W zakresie treści umuzykalnienia w grupie dzieci cztero- i pięcioletnich poszerzono ambitus piosenek do seksty (d¹-h¹), wprowadzono też próby śpiewu indywidualnego.

Zalecono stosowanie ćwiczeń słuchowych (rozróżnianie głosów z najbliższego otoczenia, różnicowanie rejestrów – wysoko/cienko – nisko/grubo, rozpoznawanie znanych piosenek po ich melodii nuconej bez słów lub granej na instrumencie) oraz ćwiczeń rytmicznych (wyklaskiwanie rytmu znanych, łatwych piosenek, poruszanie się w sposób zgodny z rytmem piosenki śpiewanej przez wychowawczynię bądź grupę dzieci). Oprócz zabaw ze śpiewem (jak miało to miejsce w grupie najmłodszej) wprowadzono zapoznanie z instrumentami perkusyjnymi (wymieniono bębenek, kołatkę i trójkąt). Postulowane wyniki pracy zakładały osiągnięcia takie, jak przyswojenie „(…) około 15 nowych piosenek z wyraźną wymową słów

253 Wskazują na to jednoznacznie sformułowane zadania przedszkola oraz postulaty odnośnie osobowości i postawy [polityczno-społecznej – przyp. aut.] wychowawczyni – ibidem, s. 4-5.

254 Ibidem, s. 135.

255 Ibidem, s. 135-136.

i umiarkowanym natężeniem głosu”, uzyskanie poczucia rytmu wystarczającego do poruszania się w sposób zgodny z rytmem piosenki, a ponadto umiejętności w zakresie przestrzegania „(…) ładu i porządku przy zabawach ze śpiewem” oraz „samodzielnego organizowania się grupy dziecięcej”²⁵⁶.

W grupie dzieci pięcio- i sześcioletnich przewidziano – w ramach umuzykalnienia – stosowne do możliwości wynikających z wieku rozwinięcie i wzbogacenie ww. aktywności muzycznych: rozszerzono ambitus piosenek (śpiewanych zbiorowo lub – „(…) od czasu do czasu” – indywidualnie) do siedmiu lub ośmiu dźwięków (d¹-c²-d²), przy czym zalecono uwzględniać w dziecięcym wykonawstwie elementarne cieniowanie w zakresie dynamiki i tempa, a także - wyrażającą się w unikaniu krzyku i stosowaniu „(…) śpiewu umiarkowanego pod względem siły głosu” – dbałość o podstawową poprawność emisyjną;

do repertuaru bardzo prostych utworów przeznaczonych do słuchania włączono pieśni i muzykę ludową; tam, gdzie to możliwe (z oczywistych przyczyn technicznych), zalecono słuchanie audycji radiowych dla przedszkoli; w ramach ćwiczeń słuchowych – podtrzymano ćwiczenia obecne w grupie młodszej, rozszerzono jednak zakres dźwięków, a także piosenek i pieśni do rozpoznawania na podstawie odcinków nuconych lub granych („Hymn państwowy”, „Międzynarodówka”, „Hymn młodzieży”), wprowadzono też „wydawanie poleceń za pomocą umówionych sygnałów dźwiękowych”; w ramach ćwiczeń rytmicznych – oprócz aktywności wymienionych dla grupy dzieci cztero- i pięcioletnich – wprowadzono odtwarzanie rytmu znanych piosenek w małych zespołach orkiestry perkusyjnej, do zabaw ze śpiewem dodano zabawy inscenizowane oraz proste formy taneczne. Wyniki pracy w grupie najstarszej zakładały – poza utrzymanymi w mocy postulatami odnoszącymi się do grupy cztero- i pięciolatków (także w zakresie ilości pozycji repertuaru wokalnego – także około 15 piosenek) – umiejętność odtwarzania rytmu piosenek na instrumentach perkusyjnych oraz „(…) słuchania audycji radiowych, śpiewu wychowawczyni i prostych utworów muzycznych”²⁵⁷.

Do opisywanego programu dołączono wskazówki metodyczne dla wychowawczyń, w których osobno potraktowano śpiewanie piosenek, słuchanie śpiewu i muzyki, audycje radiowe oraz ćwiczenia słuchowe i rytmiczne (przy tej okazji uznano za właściwe wykorzystywanie pomysłów dzieci)²⁵⁸.

Na bazie powyższego można wysnuć wniosek, że treści muzyczne w założeniach

256 Ibidem, s. 136-137.

257 Ibidem, s. 137-138.

258 Ibidem, s. 139-144

tymczasowego programu z roku 1952 jawią się jako uzupełniające treści pozostałe, wyraźnie uznane za istotniejsze dla rozwoju dziecka, zaś wręcz służebne względem panującej wówczas ideologii, choć w opisywanym dokumencie potraktowano je ze starannością, uwzględniając ewentualne braki w wykształceniu wychowawczyń. Akcent położono na aktywność wokalną dzieci i wychowawczyni, co świadczy o tym, iż wśród szczególnie pożądanych kompetencji muzycznych kadr pedagogicznych dla tego okresu należy wymienić – obok podstawowych zdolności muzycznych – możliwie szeroko rozumiane kompetencje wokalne, ale też – choćby elementarną – znajomość zapisu nutowego i (co najmniej) taką samą umiejętność w zakresie gry na instrumencie melodycznym – o czym wyraźnie wspominają następujące fragmenty:

 „Piosenki należy śpiewać z dziećmi we właściwej tonacji, tak jak podaje zapis nutowy (…) W tym celu należy przed rozpoczęciem śpiewu odnaleźć przy pomocy instrumentu lub kamertonu początkowy dźwięk piosenki”;

 „Wychowawczyni powinna śpiewać czysto, rytmicznie, lekko, z umiarkowanym natężeniem głosu i wyraźną wymową tekstu”²⁵⁹;

 „Jeżeli w przedszkolu jest instrument i wychowawczyni potrafi na nim grać poprawnie, może niekiedy wykonać najprostsze utwory, jak marsze, tańce ludowe, kołysankę. (…) Przy braku dostatecznego opanowania gry na instrumencie przez wychowawczynię można korzystać z pomocy osób z zewnątrz pod warunkiem omówienia z wychowawczynią repertuaru. Należy zwracać uwagę na poprawność wykonania utworów”²⁶⁰.

Ostatni z przytoczonych cytatów zawiera oczywistą przesłankę, iż wychowawczyni – choćby nawet nie opanowała gry na instrumencie w stopniu zadowalającym – powinna jednak nie tylko znać właściwy dla dzieci przedszkolnych repertuar prostych utworów instrumentalnych, ale też mieć na tyle duże możliwości w zakresie percepcji muzyki, by móc weryfikować poprawność muzycznych wykonań. Zresztą, w innym miejscu programu można odczytać, iż wychowawczyni „(…) nie powinna zacieśniać się w swym zawodzie, lecz interesować literaturą, sztuką, nauką”²⁶¹.

Opisywany program stawia też wyraźne ograniczenia w zakresie nanoszenia zmian w tekstach piosenek znanych, jak też w wykorzystywaniu w oficjalnej sytuacji dydaktycznej różnego rodzaju twórczości własnej wychowawczyni: „Niedopuszczalne jest podkładanie

259 Ibidem, s. 140.

260 Ibidem, op. cit., s. 141-142.

261 Ibidem, op. cit., s. 5.

nowych tekstów pod znane melodie ludowe i inne oraz stosowanie własnych kompozycji”²⁶². Z punktu widzenia autora niniejszej dysertacji (opartego na bogatym doświadczeniu zawodowym) ograniczenie to wydaje się być w wielu przypadkach uzasadnione – zarówno dbałością o czystość i autentyczność przekazu dziedzictwa kulturowego, do którego niewątpliwie zaliczyć można ludowe piosenki, jak i zasadą primo non nocere, nakazującą troskę o dostarczanie dzieciom w wieku przedszkolnym ze wszech miar właściwych wzorców – tak w warstwie językowej, jak i muzycznej, czemu w wielu przypadkach (jeśli nie w większości) domorosła twórczość nauczycieli przedszkoli zapewne i dziś (a może zwłaszcza dziś?) sprostać nie zdoła. Nie można także wykluczyć, iż takie podejście do sprawy w przypadku wzmiankowanego programu wynika w jakimś stopniu z obawy o ewentualne wypaczenie przesłania ideologicznego. Tym nie mniej odgórne ograniczenie inwencji twórczej pedagoga – choćby w imię zachowania wierności przekazu kulturowego – zwłaszcza w kontekście współczesnych tendencji – wydaje się dodatkowo akcentować odległość czasową tego dokumentu.

Opisany powyżej program doczekał się kontynuacji w postaci kilku wznowień, w których zawarto pewne zmiany.

Tymczasowy program „Zajęcia w przedszkolu” z roku 1957²⁶³ – którego wznowienie umotywowano wyczerpaniem dotychczasowych wydań „(…) przy równoczesnym przedłużaniu się prac nad nowym programem” – w założeniach jego twórców stanowi wersję znacznie skróconą, poprawioną i uaktualnioną. Dostrzega się w nim i wyraźnie akcentuje pierwszoplanową rolę zabawy będącej głównym rodzajem działalności dziecka w wieku przedszkolnym, zaś w poszczególnych działach – celem „(…) zlikwidowania dotychczasowego przedydaktyzowania (…)” – ograniczono tematykę i usunięto z nich treści zbyt trudne²⁶⁴. W stosunku do programu z roku 1952 wprowadzono podział na grupy jednolite wiekowo (trzy,- cztero-, pięcio- i sześciolatki), zrezygnowano też z opisu zamierzonych efektów. Wśród zadań przedszkola odnośnie wychowania muzycznego nic nie zmieniono, cele umuzykalnienia także nie uległy zmianie.

W materiale programowym z zakresu umuzykalnienia generalnie pozostawiono te same treści, co w wydaniu z roku 1952 – z tym, iż przy omówieniu treści programowych dla trzylatków brak w tym miejscu wskazówek co do sposobu emisji głosu. Dla grupy

262 Ibidem, s. 140.

263 Zajęcia w przedszkolu – program tymczasowy, Ministerstwo Oświaty, PZWS, Warszawa 1957.

264 Ibidem, s. 3.

czterolatków – oprócz ww. aktywności – wprowadzono zapoznanie się z bębenkiem²⁶⁵. Treści muzyczne przewidziane dla grupy pięciolatków i sześciolatków pozostały takie same, jak – odpowiednio – dla cztero- i pięciolatków oraz pięcio- i sześciolatków w wydaniu poprzednim (w grupie najstarszej wśród aktywności nie wymieniono inscenizacji, nie podano też propozycji utworów do rozpoznawania po linii melodycznej)²⁶⁶. Generalnie zrezygnowano z określenia ambitusu piosenek dla poszczególnych grup wiekowych, co – w opinii autora niniejszej dysertacji – należy odczytać jako przesadny minimalizm (choć mógł on mieć swoje źródło w – mniej lub bardziej słusznym – przekonaniu o bezcelowości zamieszczania tego rodzaju informacji jako nieprzydatnych – w kontekście umiejętności wychowawczyń, co jednak pozostaje w sferze domysłów). Zawarte w programie wskazówki metodyczne także znacznie skrócono w stosunku do wydania z roku 1952, zachowując jednak – co do zasady – ten sam sens i charakter zawartego w nich przekazu (nie podano np. ram czasowych obowiązkowych zajęć z zakresu umuzykalnienia dla poszczególnych grup wiekowych, nie wspomniano o konieczności śpiewania we właściwej tonacji, a tym samym – pominięto [istotne – przyp. aut.] zaakcentowanie konieczności posługiwania się zapisem nutowym – choć podano na końcu propozycje bibliograficzne, a wśród nich śpiewniki)²⁶⁷. Wydanie wzmiankowanego programu z roku 1959²⁶⁸ pod względem ujęcia zawartych w nim treści muzycznych jest takie samo, jak zaprezentowane powyżej w wydaniu z roku 1957.

Ustawa z dnia 15 lipca 1961 roku o rozwoju systemu oświaty i wychowania wymienia następujące cele wychowania przedszkolnego:

1. Wszechstronny rozwój dzieci i przygotowanie ich do rozpoczęcia nauki w szkole.

2. Pomoc rodzicom pracującym w zakresie opieki wychowawczej nad dziećmi²⁶⁹.

Pozostający w zgodności z ww. aktem prawnym program wychowania w przedszkolu z roku 1962²⁷⁰ wśród ogólnie sformułowanych wychowawczych zadań przedszkola wymienia m. in. rozwijanie wrażliwości estetycznej dziecka. Odniesienia do muzyki pojawiają się wśród uszczegółowionych zadań wychowawczych w następujących miejscach:

 w zakresie kierowania poznawaniem przez dziecko otaczającej rzeczywistości i wyrabiania umiejętności zachowania się w kontaktach z ludźmi i światem przyrody (obszar II) – zapoznanie z utworami literatury dziecięcej, sztuki ludowej

265 Ibidem, s. 97-98.

266 Ibidem, s. 98-99.

267 Ibidem, s. 99-103.

268 Zajęcia w przedszkolu – program tymczasowy, Ministerstwo Oświaty, PZWS, Warszawa 1959.

269 Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. 1961 nr 32, poz. 160).

270 Program wychowania w przedszkolu, Ministerstwo Oświaty, PZWS, Warszawa 1962; program wydano na podstawie zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 17 lipca 1962 r. nr P1-3071/62 w sprawie programu wychowania w przedszkolu (Dz. U. nr 10, poz. 113).

[w tym zapewne i muzyki – przyp. aut.] oraz utworami muzycznymi dla dzieci²⁷¹;

 w zakresie rozwijania sprawności technicznych i wrażliwości estetycznej (obszar III) – umuzykalnianie dzieci, dokonujące się poprzez:

a. budzenie wrażliwości muzycznej i zamiłowania do śpiewu, muzyki i tańca przez umożliwienie dzieciom słuchania śpiewu i muzyki oraz obserwowania prostych form tanecznych;

b. rozwijanie umiejętności odtwarzania rytmu i melodii głosem, ruchem lub na instrumentach perkusyjnych używanych w przedszkolu²⁷².

Część druga powyższego dokumentu zawiera uszczegółowiony program wychowawczo-dydaktyczny dla czterech grup wiekowych – trzy-, cztero-, pięcio- i sześciolatków, gdzie ujęto zagadnienia tematyczne opatrzone uwagami o realizacji programu. Warto przyjrzeć im się bliżej.

Wśród aktywności muzycznych przeznaczonych do realizacji w grupie dzieci trzyletnich wymieniono słuchanie najprostszych piosenek śpiewanych przez wychowawczynię, próby ich śpiewania podejmowane przez dzieci – tak indywidualnie, jak i zbiorowo, a także zabawy ruchowe [muzyczno-ruchowe – przyp. aut.] przy śpiewie wychowawczyni lub przy akompaniamencie instrumentu muzycznego [rytmicznego bądź melodycznego – przyp. aut.]²⁷³ W osobnym akapicie podkreślono doniosłość umuzykalnienia dla ogólnego rozwoju trzylatka, w tym dla rozwoju mowy, stąd zalecono wychowawczyniom poświęcenie temu obszarowi wiele uwagi i możliwie częste stosowanie tych aktywności²⁷⁴.

W grupie dzieci czteroletnich – w myśl zaleceń zawartych w omawianym dokumencie – oprócz ww. aktywności muzycznych, których stosowanie podtrzymano, zalecono stopniowe wprowadzanie elementów gry na prostych instrumentach perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięku – grzechotce, kołatce i tamburynie²⁷⁵, przy czym zasugerowano, by instruować dzieci, w jaki sposób z nich korzystać²⁷⁶.

Wśród aktywności muzycznych przewidzianych dla dzieci pięcioletnich omawiany dokument wymienia słuchanie i śpiewanie piosenek, zabawy ruchowe ze śpiewem, rytmiczne, inscenizowane i taneczne, wzbogacone o elementy biegu, podskoków i cwału, a także kontynuację gry na dostępnym instrumentarium [orffowskim – przyp. aut.] – indywidualnej oraz zbiorowej z zastosowaniem instrumentów jednego rodzaju. Osobne miejsce poświęcono

271 Ibidem, s. 6.

272 Ibidem, s. 8.

273 Ibidem, s. 14.

274 Ibidem, s. 17.

275 Ibidem, s. 24.

276 Ibidem, s. 27.

zagadnieniu kształcenia słuchu i poczucia rytmu, wymieniając wśród ćwiczeń rozpoznawanie znanych piosenek śpiewanych bez słów lub granych na instrumencie, rozróżnianie dźwięków wysokich i niskich, poruszanie się zgodne z rytmem śpiewanej przez wychowawczynię lub granej piosenki (marsz, bieg, podskoki) oraz rozróżnianie głosów z otoczenia (sygnały pojazdów, głosy zwierząt czy brzmienie [znanych dziecku – przyp. aut.] instrumentów perkusyjnych)²⁷⁷. W uwagach o realizacji programu dla tej grupy wiekowej nie wspomniano nic o treściach muzycznych.

Dzieci sześcioletnie – zgodnie z wytycznymi zawartymi w prezentowanym dokumencie – poza słuchaniem zrozumiałych pod względem treści literackich piosenek śpiewanych przez wychowawczynię – powinny śpiewać indywidualnie i zbiorowo z zastosowaniem elementarnego cieniowania dynamiką i tempem, słuchać bardzo łatwych utworów muzycznych – w tym pieśni i muzyki ludowej, korzystać z dedykowanych dla przedszkoli radiowych audycji umuzykalniających, uczestniczyć w rytmicznych, tanecznych i inscenizowanych zabawach ze śpiewem, wykonywanie prostych form tanecznych, opartych na motywach tańców ludowych, a także odtwarzanie rytmu piosenek za pomocą instrumentów perkusyjnych w małych zespołach. Podobnie, jak miało to miejsce powyżej, osobną uwagę zwrócono na konieczność kształcenia słuchu i poczucia rytmu poprzez rozpoznawanie znanych piosenek na podstawie melodii nuconych lub granych w całości i we fragmentach, ale też na podstawie ich rytmu, rozróżnianie dźwięków niższych i wyższych, klaskanie w rytmie znanych piosenek, poruszanie się zgodne z rytmem melodii (marsz, bieg, podskoki) i rozpoznawanie brzmienia niektórych spośród znanych instrumentów muzycznych (wymieniono przykład fortepianu i skrzypiec)²⁷⁸. W uwagach do realizacji programu wymieniono jedynie nowe formy umuzykalnienia, jak audycje radiowe i słuchanie muzyki mechanicznej w ogóle oraz łatwe układy taneczne²⁷⁹.

Dodatek do opisywanego dokumentu, zawierający uwagi o realizacji programu w przedszkolu jednooddziałowym porusza kwestię organizowania zajęć umuzykalniających w takich placówkach, zalecając prowadzenie zajęć z tego obszaru na trzech poziomach, by móc uwzględnić zróżnicowane wiekiem możliwości głosowe, słuchowe i ruchowe dzieci²⁸⁰.

Opisany wyżej program wychowania w przedszkolu z roku 1962 odniósł się do całości edukacji muzycznej w przedszkolu w sposób dość wyczerpujący, na podstawie czego można

277 Ibidem, s. 37.

278 Ibidem, s. 51-52.

279 Ibidem, s. 54.

280 Ibidem, s. 56.

wysunąć wniosek o poważnym potraktowaniu treści muzycznych wśród pozostałych treści przeznaczonych do realizacji na tym szczeblu. Za ograniczenie tego programu można jednak uznać całkowity brak odniesień do muzycznej twórczości dzieci czy też do łączenia różnych elementów poszczególnych sztuk, np. plastyki z muzyką. W ocenie autora niniejszej pracy nie zmienia to jednak znacząco pozytywnego odbioru tego dokumentu w zakresie treści muzycznych – zwłaszcza w kontekście dokumentów późniejszych, jak będzie to pokazane niżej.

Wprowadzony zarządzeniem Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 11 maja 1973 r.

„Program wychowania w przedszkolu”²⁸¹ rozróżnia cztery obszary zadań wychowawczych przedszkola i treści pracy wychowawczej – wychowanie estetyczne zajmuje między nimi miejsce ostatnie (po wychowaniu zdrowotnym, społeczno-moralnym i umysłowym).

Wśród zadań przedszkola w zakresie wychowania estetycznego w opisywanym programie wymieniono wzbogacanie przeżyć i wyobraźni oraz kształtowanie postawy twórczej w kontaktach z otoczeniem, a zwłaszcza (przytaczam brzmienie oryginalne):

 wyrabianie wrażliwości na wartości estetyczne w przyrodzie, technice i sztuce, na piękno postępowania i czynów człowieka;

 kształtowanie umiejętności dostrzegania i porównywania zjawisk wizualnych, dźwiękowych, dotykowych i innych;

 rozwijanie różnorodnych form twórczości dziecięcej z uwzględnieniem prób łączenia różnych rodzajów ekspresji;

 kształtowanie czynnej postawy w zakresie estetyki i kultury życia codziennego²⁸². Część druga opisywanego programu – poświęcona pracy wychowawczej w przedszkolu – zawiera uszczegółowione treści odpowiadające czterem obszarom pracy wychowawczej, z podziałem na grupy wiekowe (trzy-, cztero-, pięcio- i sześciolatki – tak, jak uczyniono w programach z lat 1957, 1959 i 1962).

W obszarze wychowania estetycznego dla dzieci trzyletnich umuzykalnienie stanowi ostatni – czwarty w kolejności – dział treści (po estetyce życia codziennego, obcowaniu z przyrodą, sztuką i wytworami techniki oraz po działalności plastyczno-konstrukcyjnej).

Treści muzyczne [bądź związane z propedeutyką wychowania muzycznego – przyp. aut.]

odnajdziemy tam – poza fragmentem traktującym o umuzykalnieniu – w punkcie poświęconym obcowaniu z przyrodą, sztuką i wytworami techniki – wychowaniu

281 Program wychowania w przedszkolu, Ministerstwo Oświaty i Wychowania, PZWS, Warszawa 1973;

program wprowadzony na podstawie Zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 11 maja 1973 r.

(Nr KO-410-3/73).

282 Ibidem, s. 6, 8.

estetycznemu sprzyjać ma „poznawanie elementarnych wartości (…) dźwiękowych, (…) słuchowych (…)”, „zwracanie uwagi na proste zjawiska i zmiany zachodzące w otoczeniu (…), dźwięki (…) towarzyszące tym zjawiskom”, a także „obcowanie z wytworami sztuki (…), słuchanie prostych utworów muzycznych (…)”²⁸³. W ramach umuzykalnienia dzieci trzyletnie powinny słuchać krótkich piosenek wykonywanych przez nauczycielkę (ilustrowanych zabawkami lub obrazkami), spostrzegać i określać różne zjawiska akustyczne w otoczeniu, powtarzać za nauczycielką krótkie, rytmiczne tekstów, podejmować próby śpiewania – zbiorowo i indywidualnie – słów, krótkich zdań i jednozwrotkowych piosenek oraz uczestniczyć w zabawach rytmicznych przy akompaniamencie dowolnego instrumentu muzycznego (w formie opowieści ruchowych).

Zalecono też wzbogacanie wykonywania stawianych przez nauczycielkę zadań o wykorzystywanie pomocy akustycznych²⁸⁴.

Dla dzieci czteroletnich w ramach umuzykalnienia zalecono – podobnie, jak w przypadku trzylatków – słuchanie kilkuzwrotkowych już piosenek (o zrozumiałym tekście;

aktywność tę wymieniono także w obszarze wychowania estetycznego poświęconego obcowaniu z przyrodą, sztuką i wytworami techniki²⁸⁵) – również ilustrowanych zabawkami lub obrazkami, spostrzeganie i określanie zjawisk akustycznych z najbliższego otoczenia, rozpoznawanie znanej dzieciom piosenki na podstawie melodii nuconej lub granej przez nauczycielkę na [dowolnym melodycznym – przyp. aut.] instrumencie muzycznym, powtarzanie za nauczycielką lub według własnych pomysłów krótkich, rytmicznych tekstów korespondujących tematycznie z zajęciami umuzykalniającymi, śpiewanie krótkich zdań i łatwych piosenek z odwzorowywaniem ich przebiegu rytmicznego za pomocą najprostszych form ruchu, zbiorowy i indywidualny śpiew prostych piosenek, zabawy ilustrujące treść piosenek za pomocą właściwie dobranych elementów ruchu (przy śpiewie nauczycielki), zabawy rytmiczne z wykorzystaniem rozmaitych rekwizytów – przy akompaniamencie dowolnego instrumentu muzycznego oraz zaznajomienie z najprostszymi instrumentami rytmicznymi – grzechotką, kołatką i tamburynem, a także próby indywidualnego posługiwania się nimi²⁸⁶.

W dokumencie Postulowane a rzeczywiste kompetencje muzyczne nauczycieli przedszkola (na przykładzie województwa śląskiego) (Stron 75-100)