Nowe standardy wobec oczekiwanych zmian

Wnikliwa lektura nowych standardów kształcenia nauczycieli pozwoliła zapoznać się z systemem edukacji nauczycieli w Polsce oraz wyszukać odpowiedzi na nurtujące autorkę niniejszej pracy pytania (zob. powyżej, 3.2.). Poszczególne części tekstu standardów (I-IV) zawierają informacje, które pozwalają na wyciągnięcie wniosków czy sugestie ekspertów z dziedziny dydaktyki i pedeutologii znalazły w nich swoje odbicie. W „1. Ogólnych efektach kształcenia” pojawia się następujący zapis cech absolwenta studiów nauczycielskich: „Po zakończeniu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela absolwent:

1) (…)

2) posiada wiedzę z zakresu dydaktyki i szczegółowej metodyki działalności pedagogicznej, popartą doświadczeniem w jej praktycznym wykorzystywaniu; 3) posiada umiejętności i kompetencje niezbędne do kompleksowej realizacji dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych zadań szkoły, w tym do

samodzielnego przygotowania i dostosowania programu nauczania do potrzeb i

możliwości uczniów;

4) wykazuje umiejętność uczenia się i doskonalenia własnego warsztatu pedagogicznego z wykorzystaniem nowoczesnych środków i metod pozyskiwania, organizowania i przetwarzania informacji i materiałów;

5) (…)

6) charakteryzuje się wrażliwością etyczną, empatią, otwartością, refleksyjnością oraz postawami prospołecznymi i poczuciem odpowiedzialności;

Z cytowanego powyżej zapisu efektów kształcenia można wnioskować, iż absolwenci nie tylko są zapoznani z wiedzą, ale i mają możliwość wykorzystania jej w praktyce. Nabywają umiejętność samodzielnego wykonywania zadań, tj. „przygotowania i dostosowania programu nauczania” oraz „doskonalenia własnego warsztatu pedagogicznego”. Inne cechy absolwenta to wrażliwość, otwartość, ale również

175 refleksyjność i poczucie odpowiedzialności za wykonywaną pracę. Można zatem dostrzec, że już ogólna charakterystyka absolwenta studiów nauczycielskich wskazuje na ujęcie w standardach pożądanych przez ekspertów elementów kształcenia nauczycieli, tj. łączenie teorii z praktyką, autonomię nauczyciela oraz rozwój jego refleksyjności.

Łączenie wiedzy teoretycznej i praktyki pojawia się także w dalszych, bardziej szczegółowych treściach standardów. W „2. Szczegółowych efektach kształcenia” dotyczących „zakresu umiejętności” jest mowa o tym, iż absolwent „potrafi

wykorzystać wiedzę teoretyczną z zakresu pedagogiki oraz psychologii do

analizowania i interpretowania określonego rodzaju sytuacji i zdarzeń pedagogicznych (…)”. W części II. standardów dotyczącej organizacji kształcenia oraz realizacji poszczególnych modułów warto zwrócić uwagę na liczbę godzin przeznaczonych na realizację zajęć oraz praktyki w ramach „Przygotowania w zakresie dydaktycznym” (Moduł 3). Zgodnie z zapisem zajęcia z podstaw dydaktyki oraz dydaktyki przedmiotu mają być realizowane w liczbie min. 120 godzin (łącznie), a to stanowi taką samą ilość godzin przeznaczonych na praktykę dla tego modułu (120). Moduł 2. „Przygotowanie w zakresie psychologiczno-pedagogicznym” i Moduł 3. „Przygotowania w zakresie dydaktycznym” zostały opatrzone tym samym komentarzem następującej treści: „Komponenty modułu powinny stanowić integralną całość zaprojektowaną tak, aby

wiedza teoretyczna stanowiła podstawę do nabywania praktycznych umiejętności

potrzebnych do wykonywania zawodu nauczyciela.” Podobne zalecenia zostały wyrażone w treściach dotyczących realizacji i rozwoju umiejętności w czasie praktyk (Część III. punkt 3.): „W trakcie praktyki następuje kształtowanie kompetencji dydaktycznych przez: m. in. „analizę i interpretację zaobserwowanych albo doświadczanych sytuacji i zdarzeń, pedagogicznych, w tym: konfrontowanie wiedzy

teoretycznej z praktyką.” Ponadto w charakterystyce wszystkich modułów, łącznie z

Modułem 4. „Przygotowanie do nauczania kolejnego przedmiotu (prowadzenia zajęć) i Modułem 5. „Przygotowanie w zakresie pedagogiki specjalnej”, podkreślane jest znaczenie konfrontacji zdobywanej wiedzy „z rzeczywistością pedagogiczną w działaniu praktycznym”. Znaczenie ma także fakt, iż „Praktyki powinny odbywać się w przeważającej części równolegle z realizacją zajęć w uczelni” czyli istnieje możliwość wprowadzania nabywanej wiedzy w praktykę, uczenia się poprzez działanie, co sprzyja

176 pogłębianiu wiedzy o procesach nauczania i uczenia się, jak i tworzeniu indywidualnych teorii.

Kształcenie umiejętności pracy samodzielnej oraz poszanowanie indywidualności nauczyciela również znalazły swoje odbicie w standardach. Świadczą o tym nie tylko cechy absolwenta ujęte w „Ogólnych efektach kształcenia”, ale i umiejętności określone w „Szczegółowych efektach kształcenia”. Absolwent m. in.: „potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać swoje profesjonalne umiejętności związane z działalnością pedagogiczną”, „potrafi kierować procesami kształcenia i wychowania (…), „eksperymentować i wdrażać działania innowacyjne”, „potrafi zaprojektować plan własnego rozwoju zawodowego”. W ramach przygotowania dydaktycznego (Moduł 3) z zakresu wiedzy, szczególnie o „Efektywności nauczania” dowiaduje się jak przeprowadzić „analizę oraz ocenę własnej pracy

dydaktyczno-wychowawczej”, natomiast w trakcie odbywania praktyki (Moduł 2. i 3.) dokonuje

„oceny własnego funkcjonowania w toku wypełniania roli nauczyciela” próbując dostrzec „swoje mocne i słabe strony”. Zgodnie ze standardami zawartymi w Części IV. dotyczącymi organizacji praktyk studenci zdobywają umiejętność „samodzielnego

opracowywania konspektów lekcji” i ich przeprowadzenia. Niewątpliwie działania

takie służą rozwojowi postawy autonomicznej przyszłego nauczyciela, wzmacniają jego poczucie odpowiedzialności za prowadzone działania dydaktyczno-wychowawcze, jak i indywidualności. Planowanie i ocenianie własnej pracy skłania ich do zastanowienia się nad procesem nauczania – uczenia się, do wyciągania wniosków i refleksji nad czynnikami wpływającymi na efektywność ich pracy.

Można zatem wnioskować, iż twórcy nowych standardów kształcenia nauczycieli w Polsce położyli nacisk na integrowanie edukacji z zakresu teorii z edukacją uzyskiwaną w praktyce. Standardy kształcenia sprzyjają także rozwojowi autonomii przyszłego nauczyciela. Istnieje zatem nadzieja, iż jeśli standardy będą realizowane według zaleceń, absolwenci studiów nauczycielskich będą właściwie przygotowani do wykonywania zawodu nie tylko teoretycznie, ale i praktycznie. Zarówno obserwacja teorii w praktyce, jak i wykonywanie działań w sposób samodzielny sprzyjają zapewne doskonaleniu postawy refleksyjnego praktyka, który analizuje gromadzone doświadczenia, wyciąga wnioski i stopniowo doskonali swój warsztat. Zastanawia fakt czy rozwój myślenia refleksyjnego oraz umiejętności

177 dokonywania refleksji stał się przedmiotem rozważań twórców nowych standardów kształcenia nauczycieli, czy potrzeba tego rozwoju jest ujęta w standardach i czy zostało to wyrażone w sposób wystarczająco eksplicytny.