Jak już była mowa w rozdziale I, podstawową funkcją regulacji obrotu in-strumentami finansowymi jest ochrona inwestora, który rozumiany jest na grun-cie umowy opcji, jako klient firmy inwestycyjnej. W szczególności chronieni są drobni inwestorzy82. Jednym ze sposobów ochrony inwestorów jest nałożenie na firmy inwestycyjne szeregu obowiązków informacyjnych, których spełnie-nie musi mieć miejsce przed zawarciem umowy. Podstawowym aktem prawnym regulującym ochronę inwestorów jest omawiana już dyrektywa MIFID, która w art. 19 zawiera szereg postulatów w tej materii. Część z nich ma charakter bardzo ogólny, inne zaś sformułowane są już precyzyjnie. Zgodnie z art. 19 ust. 1 dyrektywy, przedsiębiorstwo inwestycyjne winno działać uczciwie, sprawiedli-wie i profesjonalnie, zgodnie z najlepiej pojętymi interesami klientów. Kolejne ustępy tego przepisu, w formie jednak nadmiernie opisowej, precyzują te cechy83.
82 A. Chłopecki, M. Dyl, op. cit., s. 1 i 2.
83 Art. 19 dyrektywy MIFID: 1. Państwa Członkowskie wymagają, aby przy świadczeniu
na rzecz klientów usług inwestycyjnych i/lub, w miarę potrzeb, usług dodatkowych, przedsiębior-stwo inwestycyjne działało uczciwie, sprawiedliwie i profesjonalnie, zgodnie z najlepiej pojętymi interesami klientów oraz wypełniając, w szczególności, zasady wymienione w ust. 2–8.
2. Wszelkie informacje, w tym publikacje handlowe, kierowane przez przedsiębiorstwo inwe-stycyjne do klientów lub potencjalnych klientów powinny być rzetelne, niebudzące wątpliwości i nie-wprowadzające w błąd. Publikacje handlowe należy w sposób niebudzący wątpliwości oznaczyć, jako publikacje handlowe.
3. Klientom lub potencjalnym klientom należy dostarczyć kompleksowych informacji dotyczących: – przedsiębiorstwa inwestycyjnego oraz usług przez nie świadczonych,
– instrumentów finansowych oraz proponowanych strategii inwestycyjnych; powinny one obejmować stosowne wytyczne oraz ostrzeżenia o ryzyku związanym z inwestycjami w ta-kie instrumenty lub odnoszącym się do poszczególnych strategii inwestycyjnych, – podmiotów realizujących zlecenia, oraz
– kosztów i odnośnych opłat, skonstruowanych w taki sposób, aby klienci lub potencjal-ni klienci mogli zrozumieć charakter oraz ryzyko związane z usługą inwestycyjną oraz
182
określonym rodzajem oferowanego instrumentu finansowego, a co za tym idzie, mogli pod-jąć świadome decyzje inwestycyjne. Informacje te należy przekazywać w ujednoliconym formacie.
4. Świadcząc usługi doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania pakietem akcji, przedsię-biorstwo inwestycyjne uzyskuje niezbędne informacje dotyczące wiedzy i doświadczenia klientów lub potencjalnych klientów w dziedzinie inwestycji odpowiedniej do określonego rodzaju produktu czy usługi, jego sytuacji finansowej oraz celów inwestycyjnych, tak aby przedsiębiorstwo mogło polecić klientowi lub potencjalnemu klientowi odpowiednie dla niego usługi inwestycyjne i instru-menty finansowe.
5. Państwa Członkowskie zapewniają, że przedsiębiorstwa inwestycyjne świadczące usługi in-westycyjne, inne niż określone w ust. 4, zwróciły się do klienta lub potencjalnego klienta z prośbą o przekazanie informacji dotyczących jego wiedzy i doświadczenia w dziedzinie inwestycji, odpo-wiedniej do określonego rodzaju oferowanego lub wymaganego produktu lub usługi, tak aby przed-siębiorstwo inwestycyjne mogło dokonać oceny, czy przewidziana usługa inwestycyjna lub produkt są odpowiednie dla klienta.
W przypadku gdy w oparciu o informacje otrzymane na podstawie poprzedzającego ustępu przedsiębiorstwo inwestycyjne uważa, że produkt lub usługa nie są odpowiednie dla klienta lub po-tencjalnego klienta, przedsiębiorstwo inwestycyjne ostrzega o powyższym klienta lub popo-tencjalnego klienta. Ostrzeżenie to należy przekazywać w ujednoliconym formacie.
W przypadkach gdy klient lub potencjalny klient podejmuje decyzje o nieprzekazywaniu formacji określonych na podstawie akapitu pierwszego lub jeżeli przedstawia niewystarczające in-formacje dotyczące jego wiedzy i doświadczenia, przedsiębiorstwo inwestycyjne ostrzega klienta lub potencjalnego klienta, że taka decyzja uniemożliwia przedsiębiorstwu ustalenie, czy przewidzia-na usługa lub produkt są dla niego odpowiednie. Ostrzeżenie to przewidzia-należy przekazywać w ujednolico-nym formacie.
6. Państwa Członkowskie umożliwiają przedsiębiorstwom inwestycyjnym świadczącym usługi dotyczące wyłącznie realizacji i/lub otrzymywania i przekazywania zleceń klientów, jednocześnie świadczącym bądź nieświadczącym usług dodatkowych, świadczenie tych usług inwestycyjnych bez potrzeby uzyskania informacji lub dokonywania uzgodnień przewidzianych w ust. 5, jeżeli wypełnio-ne są wszystkie podawypełnio-ne poniżej warunki:
– powyższe usługi dotyczą akcji dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym lub rów-norzędnym rynku państwa trzeciego, instrumentów rynku pieniężnego, obligacji lub innych form zabezpieczenia zadłużenia w papierach wartościowych (z wyłączeniem obligacji lub zadłużenia za-bezpieczonego w papierach wartościowych obejmujących instrumenty pochodne), przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe oraz innych nie kompleksowych instru-mentów finansowych. Rynek państwa trzeciego uznaje się za równorzędny do rynku regulowanego, jeżeli wypełnia wymogi równorzędne do ustanowionych na podstawie tytułu III. Komisja publikuje wykaz rynków uznawanych za równorzędne. Wykaz ten uaktualnia się okresowo,
– usługę świadczy się z inicjatywy klienta lub potencjalnego klienta,
– klienta lub potencjalnego klienta powiadomiono w sposób niebudzący wątpliwości, że świadcząc tę usługę przedsiębiorstwo inwestycyjne nie ma obowiązku dokonywania oceny adekwatności świadczonego lub oferowanego instrumentu lub usługi i dlatego też klient lub potencjalny klient nie korzysta z odnośnej ochrony ustanowionej na podstawie właściwych reguł prowadzenia działalności; ostrzeżenie to należy przekazywać w ujedno-liconym formacie,
183 Lektura tego przepisu nasuwa następujące refleksje.
Po pierwsze, nie sposób nie odnieść wrażenia, że przepis ten odwołuje się do elementarnych zasad uczciwości. Jasne jest, że stosunek łączący klienta (bez względu na jego status) z bankiem albo innym przedsiębiorcą świadczącym ogól-nie rozumiane usługi finansowe oparty jest na głębokim zaufaniu. Klient banku zawierając na przykład umowę kredytu bankowego liczy z jednej strony na rzetel-ne poinformowanie go o wszystkich wynikających z tego obowiązkach, jak rów-nież o całkowitym koszcie kredytu (uwzględniającym wszystkie opłaty prowizje itp.), jak i o czynnikach wpływających na zakres jego zobowiązania, jeśli nie jest możliwe określenie jego wysokości już na etapie zawarcia umowy. Powstaje więc pytanie, czy samo wprowadzenie normatywnego obowiązku uczciwego postępo-wania wobec klienta nie jest chybione chociażby dlatego, że przepisy prawa cy-wilnego poszczególnych państw członkowskich zasadę tę i tak przewidują. Idąc dalej należy zapytać, czy obowiązek taki, mimo że jasno nie wyrażony, nie istniał przed uchwaleniem dyrektywy, a ściślej rzecz ujmując, przed jej implementacją w poszczególnych krajach członkowskich. Negatywna odpowiedź na to pytanie podważa w zasadzie sens, a nawet istnienie norm ogólnych, składających się na treść zobowiązania stron poza treścią umowy, takich jak zasady współżycia społecznego, co w świetle art. 56 k.c. jest wnioskiem oczywiście niedopuszczal-nym. Z kolei odpowiedź pozytywna niejako dezawuuje cel art. 19 dyrektywy
7. Przedsiębiorstwo inwestycyjne ustanawia rejestr, który obejmuje dokument lub dokumenty uzgodnione między przedsiębiorstwem a klientem określające prawa i obowiązki stron, a także po-zostałe warunki, na których przedsiębiorstwo świadczy usługi na rzecz klienta. Prawa i obowiązki stron kontraktu można ustalić przez odniesienie do innego rodzaju dokumentów lub tekstów praw-nych.
8. Klient otrzymuje od przedsiębiorstwa inwestycyjnego odnośne sprawozdania w sprawie usług świadczonych klientowi. W miarę potrzeb, sprawozdania te obejmują koszty związane z trans-akcjami i usługami wykonywanymi w imieniu klienta.
9. W przypadkach gdy usługę inwestycyjną oferuje się jako część produktu finansowego, który podlega już innym przepisom prawodawstwa wspólnotowego lub wspólnym europejskim normom dotyczącym instytucji kredytowych i kredytów konsumenckich w odniesieniu do oceny ryzyka klien-tów i/lub wymogom powiadamiania, usługa ta nie podlega dodatkowo zobowiązaniom wymienio-nym w tym artykule.
10. W celu zapewnienia niezbędnej ochrony interesów inwestorów oraz jednolitego stosowa-nia ust. 1–8, stanowiąc zgodnie z procedurą określoną w art. 64 ust. 2, Komisja przyjmuje środki wy-konawcze w celu zapewnienia, że świadcząc usługi inwestycyjne lub dodatkowe na rzecz klientów, przedsiębiorstwa inwestycyjne wypełniają zasady w nim określone. Te środki wykonawcze uwzględ-niają:
a) charakter oferowanych lub świadczonych na rzecz klienta lub potencjalnego klienta usług( -i) z uwzględnieniem rodzaju, celu, wielkości i częstotliwości transakcji;
b) charakter oferowanych lub branych pod uwagę instrumentów finansowych; c) detaliczny lub branżowy charakter klienta lub potencjalnych klientów.
184
MIFID, który powinien być potraktowany, jako delikatne superfluum
prawodaw-cy wspólnotowego, który jako krok milowy w prawie rynku kapitałowego po-traktował sprecyzowanie oczywistych zdawałoby się obowiązków, których ujęcie normatywne nie powinno być nawet potrzebne.
Po drugie, ujęcie opisanych w art. 19 obowiązków informacyjnych jest sto-sunkowo ogólne. Nie jest to bynajmniej zarzut, gdyż dzięki temu mają one zasto-sowanie do wszystkich instrumentów finansowych, które stanowią przecież grupę bardzo zróżnicowaną, występującą na tak odmiennych z natury swojej polach, jak rynek giełdowy z jednej i rynek umów bilateralnych z drugiej strony.
Nie chcąc powtarzać treści przywołanego przepisu, stwierdzić można, że do najważniejszych obowiązków informacyjnych należą przekazanie rzetel-nych informacji o samej firmie inwestycyjnej oraz naturze oferowarzetel-nych przez nią instrumentów finansowych, ich celu oraz sposobie wykorzystania oraz wiążą-cych się z nimi kosztami i ryzyku.
W tym miejscu należy rozstrzygnąć również problem, czy oferowanie na-bycia instrumentów finansowych samo w sobie wiąże się ze świadczeniem usług doradztwa inwestycyjnego. Odpowiedź negatywna na to pytanie rodzić będzie skutek w postaci przyjęcia, że obowiązek informacyjny ogranicza się do norm i treści zawartych w art. 19 dyrektywy MIFID. Z kolei odpowiedź pozytywna pozwoli uznać, że treść zobowiązania firmy inwestycyjnej jest w tym zakresie zdecydowanie szersza i uwzględnia również znacznie większy nacisk na postępo-wanie firmy inwestycyjnej już na etapie wyboru instrumentów finansowych, które zaoferuje klientowi, ich adekwatności z punktu widzenia sytuacji gospodarczej klienta i ogólnego obowiązku działania w jego interesie.
Definicję doradztwa inwestycyjnego zawiera art. 4 ust. 1 pkt 4 dyrektywy
MIFID. Zgodnie z tym przepisem doradztwo inwestycyjne jest świadczeniem
na rzecz klienta usług osobistego polecenia, czy to na jego prośbę, czy z ini-cjatywy przedsiębiorstwa inwestycyjnego w odniesieniu do jednej lub większej liczby transakcji dotyczących instrumentów finansowych. Art. 19 ust. 4 stano-wi, że świadcząc usługi doradztwa inwestycyjnego lub zarządzania pakietem akcji, przedsiębiorstwo inwestycyjne uzyskuje niezbędne informacje dotyczące wiedzy i doświadczenia klientów lub potencjalnych klientów w dziedzinie in-westycji odpowiedniej do określonego rodzaju produktu czy usługi, jego sy-tuacji finansowej oraz celów inwestycyjnych tak, aby przedsiębiorstwo mogło polecić klientowi lub potencjalnemu klientowi odpowiednie dla niego usługi inwestycyjne i instrumenty finansowe. Ewidentny nacisk położony jest więc na działanie dopasowane nie tylko do potrzeb, ale i świadomości finansowej klienta.
185 Problem ten został rozstrzygnięty przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Eu-ropejskiej w wyroku z dnia 30 maja 2013 roku84. W pkt 55 uzasadnienia czyta-my, że art. 4 ust. 1 pkt 4 dyrektywy MIFID powinien być interpretowany w ten sposób, iż oferowanie klientowi umowy swap w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem wahań stóp procentowych produktu finansowego nabytego przez owe-go klienta stanowi usługę doradztwa inwestycyjneowe-go zowe-godnie z definicją zawartą w tym przepisie, jeżeli polecenie odnoszące się do zawarcia tego rodzaju umowy
swap jest skierowane do owego klienta jako inwestora, jest przedstawione jako
odpowiednie dla owego klienta lub oparte na analizie jego indywidualnej sytu-acji i nie jest wydane wyłącznie poprzez kanały dystrybucyjne lub przeznaczone dla ogółu społeczeństwa.
Trybunał Sprawiedliwości stanął zatem na stanowisku, że umowa o doradz-two inwestycyjne może zostać zawarta w sposób dorozumiany, niejako „przy oka-zji” zawierania umowy ramowej lub przy zawieraniu umowy będącej konkretnym już instrumentem finansowym, jeżeli instrument ten został przedstawiony klien-towi jako odpowiedni dla niego lub został do niego skierowany po przeprowadze-niu indywidualnej analizy jego sytuacji, a polecenie zostało klientowi przekazane w sposób bezpośredni, nie zaś przez kanały ogólnodostępne.
Z wyrokiem Trybunał Sprawiedliwości należy się niewątpliwie zgodzić. W moim odczuciu potwierdza on utrwaloną od wieków zasadę, że klient działa w zaufaniu do banku albo innej potocznie rozumianej instytucji finansowej, która oferuje mu instrumenty, które zna lepiej od niego i który to klient nawet przy dołożeniu najwyższej staranności nie jest w stanie poznać struktury tych instru-mentów lepiej od niej. Konsekwencją przyjęcia tego toku rozumowania będzie uznanie postanowień zawartych w umowach dotyczących instrumentów finan-sowych, które wyłączają działania banku, jako doradcy inwestycyjnego klienta, jako nieskutecznych.
Z bardzo ciekawą sytuacją zetknął się niemiecki Sąd Najwyższy, któremu przyszło oceniać postępowanie banku, który nie dochował obowiązków infor-macyjnych przy zawarciu umowy swap, co miało jednak miejsce przed imple-mentacją dyrektywy MIFID do prawa niemieckiego. W głośnym już wyroku z 22 marca 2011 roku85,Bundestgerichtshof uznał, że bank przed zawarciem
umowy powinien:
a) odpytać klienta na okoliczność ryzyka inwestycyjnego, które jest w stanie podjąć – niezależnie od wykształcenia ekonomicznego klienta,
84 Wyrok Trybunału (Izba Czwarta) z dnia 30 maja 2013 r. sygn. C-604/11 – Genil 48 i Comer-cial Hostelera de Grandes Vinos, Dz.U.UE.C.2013.225.16/1. Przedmiotem analizy Trybunału była umowa swap, co nie ma jednak większego znaczenia, gdyż kontekst jej zawarcia był analogiczny z okolicznościami zawierania umów opcyjnych.
186
b) wyjaśnić ryzyko „produktu” – tak, by klient w zakresie tego „produktu” miał zasadniczo ten sam poziom wiedzy co bank,
c) uświadomić klientowi negatywną dla klienta, inicjalną wycenę „produk-tu” – gdyż taka wycena sama w sobie wskazuje na poważny konflikt interesów banku i klienta,
d) uświadomić klientowi konflikt interesów – jeżeli struktura ryzyka „pro-duktu” jest przez bank celowo przesunięta na niekorzyść klienta.
Jak wskazuje M. Korpalski86, Trybunał doszedł do tych wniosków z pominię-ciem przepisów dyrektywy MIFID. Wywiódł je natomiast z ogólnych przepisów prawa zobowiązań, a konkretnie z § 280 BGB87 oraz z istniejących przed imple-mentacją przepisów niemieckiej ustawy o obrocie papierami wartościowymi. Try-bunał nie wiązał obowiązków informacyjnych banku ze statusem konsumenckim klienta. Prowadzenie działalności gospodarczej przez klienta nie miało wpływu na obowiązki informacyjne banku. Istotny dla istnienia obowiązków informa-cyjnych banku jest jedynie brak wystarczającej wiedzy klienta dla oceny ryzyk z transakcji na poziomie zasadniczo zbliżonym, w zakresie zawieranej transakcji, do wiedzy banku. Kwalifikacje zawodowe klienta nie mają zasadniczo znacze-nia. Trybunał zwraca tu uwagę, że doświadczenie zawodowe klienta musiałoby właściwie dotyczyć przygotowywania i zawierania transakcji pochodnych tak, by klient niejako „od kuchni” posiadł wiedzę na temat skutków konkretnej, za-wieranej transakcji porównywalną z wiedzą banku. Nawet ogólna wiedza na te-mat typu transakcji (tu: swap odsetkowy) nie byłaby więc wystarczająca.
Informacja o doświadczeniach klienta ma być szczegółowa i przekonująca. Przyjęcie, że klient był zorientowany w ryzykach wywoływanych przez transak-cję tylko dlatego, że zawierał już wcześniej transakcje swap w innym banku jest nieuprawnione. Stanowisko trybunału koresponduje tu z wcześniejszymi wyro-kami, z których wynika, że informacja o wiedzy klienta nie może być li tylko formalna, na użytek ewentualnego późniejszego procesu sądowego z klientem. Nie jest wystarczające dla spełnienia wymogu poinformowania klienta wzmian-kowanie w prezentacji ryzyka negatywnej wyceny transakcji jako
„teoretycz-86 http://law24pl.blogspot.com/2011/12/bank-powinien-ryzyko-przedstawic-tak-by.html Opis uzasadnienia orzeczenia Trybunału przywołuję cytując i skracając nieco tekst autora.
87 § 280 Schadensersatz wegen Pflichtverletzung [naprawienie szkody z obowiązku]
(1) Verletzt der Schuldner eine Pflicht aus dem Schuldverhältnis, so kann der Gläubiger Ersatz des hierdurch entstehenden Schadens verlangen. Dies gilt nicht, wenn der Schuldner die Pflichtver-letzung nicht zu vertreten hat.
(2) Schadensersatz wegen Verzögerung der Leistung kann der Gläubiger nur unter der zu-sätzlichen Voraussetzung des § 286 verlangen.
(3) Schadensersatz statt der Leistung kann der Gläubiger nur unter den zusätzlichen Voraus-setzungen des § 281, des § 282 oder des § 283 verlangen.
187 nie nieograniczonego” (theoretisch unbegrenzt). Prawidłowe byłoby wskazanie, że ryzyko negatywnej wyceny „może być realne i rujnujące” (real und ruinös
sein kann). Informacje o ryzyku wywoływanym przez transakcję mają dotyczyć
ich oceny na dzień zawarcia (ex ante betrachtet) i nie mogą być rozmyte przez sformułowania relatywizujące ryzyko czy bagatelizujące je przez odniesienia do własnych lub rynkowych prognoz. Stanowisko trybunału jest tu kontynuacją utrwalonej linii orzeczniczej. Informacja o ryzykach powinna być pisemna pre-cyzyjna, kompletna i uporządkowana (schriftlich [...] zutreffend, vollständig und
gedanklich geordnet BGH: XI ZR 244/95). Z prezentacji powinno
jednoznacz-nie wynikać, że przedstawiane ryzyka jednoznacz-nie są jedyjednoznacz-nie teoretyzowajednoznacz-niem na temat danego typu transakcji, ale że dotyczą też konkretnej transakcji proponowanej przez bank (dies auch für die [...] vermittelten Geschäfte gilt – BGH: XI ZR 453/02). Ryzyko utraty całości inwestycji nie może w prezentacji być przeciw-stawiane „optymalnym szansom zysku” (erhebliche Gewinnmöglichkeiten, jw.), zamiast rzetelnego wskazania, że transakcja „szanse zysku zbytnio ogranicza lub może nawet eliminuje” (die Gewinnchance zu stark reduziert oder
vielle-icht sogar zunvielle-ichte macht jw.). Udostępnienie ogólnej broszury nie jest przy tym
wystarczające (reicht aber die bloße Überlassung der Broschüre [...] nicht aus – BGH: XI ZR 259/03).
Dużo miejsca Budestgerichtshof poświęcił na wyjaśnienie konfliktu intere-sów, który miał miejsce w sprawie. Konflikt interesów polegał pokrótce na tym, że prawdopodobieństwo straty (jak i jej wysokość) dla klienta było na starcie większe niż dla banku.
Zasadniczo bank jako firma inwestycyjna jest zobowiązany do poinformo-wania klienta o konflikcie interesów, który w sytuacji występopoinformo-wania banku (innej firmy inwestycyjnej) w roli kontrahenta klienta, a więc drugiej strony umowy będącej pochodnym instrumentem finansowym istnieje zawsze88.
Rzecz jasna, orzeczenie niemieckiego Trybunału Federalnego nie ma żad-nej mocy wiążącej w Rzeczpospolitej Polskiej, stanowi jednak ciekawą i w mojej ocenie bardzo trafną wskazówkę interpretacyjną dotyczącą obowiązków infor-macyjnych firm inwestycyjnych nawet w oderwaniu od postanowień dyrektywy
MIFID, która w moim odczuciu jedynie potwierdza w tym zakresie istniejący stan
rzeczy.
Z tym ciekawym problemem zetknęły się również polskie sądy. Musiały odpowiedzieć na pytanie dotyczące istnienia określonych w dyrektywie MIFID obowiązków informacyjnych firm inwestycyjnych w czasie po upływie terminu
88 za m. korpalski, Bank powinien ryzyko przedstawić tak, by klient zrozumiał, 28.12.2011, http://law24pl.blogspot.com/2011/12/bank-powinien-ryzyko-przedstawic-tak-by.html
188
implementacji tej Dyrektywy89, ale przed jej dokonaniem90. W tym czasie zostało zawartych wiele umów opcji z pominięciem tych obowiązków informacyjnych. Innymi słowy, w orzecznictwie polskim powstał problem możliwości stosowania w stosunkach między firmą inwestycją a jej klientem, a więc w stosunku horyzon-talnym, przepisów nieimplementowanej dyrektywy. Możliwość czynienia tego w stosunkach wertykalnych, a więc na linii jednostka – podmiot publiczny nie jest kwestionowana i wielokrotnie znajdowała potwierdzenie w praktyce stosowania prawa europejskiego.
Oceniając stan faktyczny wpisujący się w przedstawione wyżej ramy Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lutego 2012 roku91 stwierdził, że w zakresie
ter-minowych operacji finansowych […], polegających na zawieraniu przez banki z kontrahentami terminowych umów opcyjnych, należy stosować zbliżony lub po-dobny przedkontraktowy standard informacyjny wynikający z postanowień dy-rektywy MIFID, nawet jeżeli w chwili zawarcia umowy z bankiem dyrektywa ta nie była jeszcze implementowana do polskiego porządku prawnego. O ile z
frag-mentami uzasadnienia wyroku można by polemizować92, to jednak jego teza jest bardzo jasna. Sąd Najwyższy przyjął, że mimo że dyrektywa wskutek braku im-plementacji w żaden sposób banku nie wiązała, to jednak jej postanowienia są tak ogólne i odwołują się do wartości tak oczywistych w usługach finansowych, że stanowią punkt odniesienia (wzorzec) dla banków dokonujących terminowych operacji finansowych. Sąd Najwyższy podtrzymał to stanowisko również w ko-lejnym wyroku93. Na uwagę zasługuje również spostrzeżenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który określone obowiązki informacyjne wyprowadza z tzw. ko-deksu dobrej praktyki bankowej i ogólnych reguł rzetelnego obrotu kontraktowe-go uwzględniającekontraktowe-go charakter zawieranej umowy94.
89 Termin ten minął w dniu 31 stycznia 2007 roku.
90 Ustawa o zmianie Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.09.165.1316) zawierającą implementację MIFID I, II i III, to jest dwóch dyrektyw i jednego Rozporządzenia, o których mowa byłą w Rozdziale I. Ustawa ta weszła w życie w dniu