Przewrót październikowy w 1917 roku pociągnął za sobą głębokie przemiany systemu polityczno-społecznego w państwie rosyjskim. Jedno-cześnie przeformułowaniu uległa rola literatury w życiu społecznym, któ-ra stała się niezwykle zaangażowaną dziedziną twórczości, reagującą na zachodzące w rzeczywistości zmiany oraz odzwierciedlającą aktualne pro-blemy i dążenia społeczeństwa socjalistycznego. Dokonała się wówczas również zasadnicza przemiana transmitowanego systemu wartości oraz zestawu jakości estetycznych w twórczości skierowanej do najmłodszych czytelników. Wiele tekstów literackich, odzwierciedlających wydarzenia prawdziwe lub wyimaginowane, odwołujących się do naturalnie bogatej wyobraźni młodych odbiorców w okresie przedrewolucyjnym, zostało po 1917 roku potępionych jako utwory, które propagują wartości obce kształtującemu się społeczeństwu socjalistycznemu, np. wiara w Boga czy idee monarchistyczne. Miejsce dawnych książek dla najmłodszego po-kolenia zajęły utwory, których przesłanie ideowe było zaznaczone zdecy-dowanie wyraźniej. Historia radzieckiej literatury dziecięcej ściśle splatała się z historią Związku Radzieckiego i etapami prowadzonej walki politycz-nej, dlatego jej obowiązkiem było prezentowanie obowiązującej linii ideo-logicznej. Literatura dla dzieci została uznana za potężne narzędzie wy-chowawcze, którego należało użyć w celu ukierunkowania wychowania
„nowego człowieka radzieckiego” od najmłodszych lat. Radziecka literatu-ra dla dzieci była fenomenem oddziałującym na liczne kultury narodowe, wchodzące w skład Związku Radzieckiego, i kształtującym wspólny,
uni-* Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki, przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/01/N/HS2/02157.
wersalny dla przestrzeni radzieckiej wzór zachowania oraz postępowania dziecka. W utworach dla najmłodszych eksponowano idee internacjonali-styczne, dowodzono zasadności prymatu kolektywizmu nad indywidual-nością, rozwijano instynkty społeczne, podkreślano naczelną wartość pracy, głoszono hasła gotowości do obrony ojczyzny, potępiano świat kapitalistyczny i wewnętrznych „wrogów ludu”, rozwijano różne formy kultu wodza itd.1. Zalecenia partyjnych ideologów, nawołujących do od-zwierciedlania w utworach dla dzieci rzeczywistości socjalistycznej i uka-zywania jej prymatu nad niesprawiedliwym poprzednim systemem społecznym, ochoczo realizowało wielu wybitnych artystów pióra (np.
Władimir Majakowski, Siergiej Michałkow, Arkadij Gajdar). Należy wszak-że podkreślić, iż jednocześnie rozwijał się znaczący i bardzo ceniony dziś nurt twórczości dla dzieci, reprezentowany przez pisarzy (np. Kornieja Czukowskiego, Eduarda Uspienskiego, Nikołaja Nosowa) opowiadających się za autonomią tej dziedziny literatury i przekonanych o potrzebie odwoływania się w dziełach do uniwersalnych, nieprzemijających warto-ści humanistycznych.
W artykule zaprezentowana została dziecięca rzeczywistość w ujęciu Nikołaja Nosowa (1908—1976). Funkcjonują w niej barwne postacie chłopięce — bohaterowie opowieści popularnego radzieckiego pisarza.
Choć najbardziej znany jest on jako twórca licznych utworów dla najmłod-szych, także nowel i opowiadań, to zajmował się również reżyserią filmów szkoleniowych dla wojska, a następnie filmów popularnonaukowych i ani-mowanych dla dzieci2.
Postacie dziecięce, które kreuje Nosow, odbiegają od często przedsta-wianych w literaturze dla najmłodszych sztampowych i wzorowych posta-ci uczniów czy pionierów — członków radzieckiej organizacji dzieposta-cięcej.
Dziecięcy bohaterowie Nosowa nierzadko mają problemy z nauką, praw-domównością, brakuje im silnej woli czy wytrwałości. W swych utworach pisarz zawarł wskazówki dotyczące pożądanego sposobu socjalizacji chłopców, ukazał proces ich wrastania w różne środowiska społeczne: do-mowe, szkolne, rówieśnicze.
Wielką popularnością cieszyły się opowieści Nosowa dla nastolatków, ukazujące psychologię dorastających chłopców: Wesoła rodzinka (Âå-ñ¸ëàÿ ñåìåéêà, 1949), Dziennik Koli Sinicyna (Äíåâíèê Êîëè Ñèíèöûíà, 1950), Witia Malejew w szkole i w domu (Âèòÿ Ìàëååâ â øêîëå è äîìà,
1 Szerzej na temat wymagań stawianych radzieckim książkom dla dzieci zob.
Í.Ê. ÊÐÓÏÑÊÀß: Ê âîïðîñó îá îöåíêå äåòñêîé êíèæêè. 1927. http://fb2.booksgid.com/con ent/8F/nadezhda-krupskaya-doshkolnoe-vospitanie-voprosy-semeynogo-vospitaniya-i-byta/
19.html. (Data dostępu: 14.12. 2012).
2 Zob. szerzej: Íèêîëàé Íèêîëàåâè÷ Íîñîâ. http://bookmix.ru/authors/index.phtml?
id=204. (Data dostępu: 14.12.2012).
1951). Wszystkie wspomniane utwory zostały przetłumaczone na język polski.
Za opowieść o przygodach Witii Malejewa Nosow otrzymał w 1952 roku Nagrodę Stalinowską III stopnia. Igor Nosow, wnuk pisarza, wspomi-nał, że kiedy pojawiła się informacja o nominacji książki do nagrody, dziadka upomniał redaktor za brak jakiejkolwiek wzmianki w utworze o Stalinie. Nosow znalazł na to wytłumaczenie: „Íî âåäü ãåðîè êíèæêè íå îòëè÷íèêè: êàê æå ìîæíî òðåïàòü èìÿ Ñòàëèíà ñðåäè òðîå÷íèêîâ è äâî-å÷íèêîâ?” („Ale przecież bohaterowie książki nie są prymusami: jak moż-na szargać imię Stalimoż-na pośród trójkowiczów i dwójkowiczów?”). Mimo tej
„wady” utwór otrzymał nagrodę3. Na motywach opowieści w 1954 roku nakręcono film komediowy dla dzieci pt. Dwaj przyjaciele (Äâà äðóãà, reż. Wiktor Ejsymont). Utwór został przetłumaczony na wiele języków.
Witia Malejew w szkole i w domu to opowieść o różnych przejawach życia szkolnego i atmosferze życia rodzinnego. Pisarz ukazał w nim szkolną codzienność radzieckiego dziecka, kształtowanie się dziecięcego charakteru pod wpływem walki z własnymi wadami — ze słabą wolą, z brakiem zorganizowania, z nieodpowiedzialnością. Przyczyniło się to do ogromnej popularności książki w środowisku uczniowskim. Opowieść sta-nowi pamiętnikarską relację tytułowego Witii, spokojnego i rozważnego chłopca, który opowiada o przygodach swoich oraz kolegi Kostii, dziar-skiego łobuza i psotnika. Pierwszy ma problemy z arytmetyką, drugi — z językiem rosyjskim. Złe oceny chłopców są przyczyną ich częstych roz-terek duchowych. Początkowo Witia i Kostia radzą sobie z problemami, spisując zadanie domowe lub oczekując na podpowiedzi kolegów. Co-dziennie obiecują sobie i otoczeniu, że od następnego dnia zaczną się uczyć lepiej. Utwór przedstawia ewolucję tytułowego bohatera, dotych-czas niezbyt pilnego ucznia, który dzięki pomocy kolegów zaczyna rozu-mieć zasady rządzące rachunkami. Fabuła skoncentrowana jest na postę-pach w nauce, co jest zupełnie naturalne, ponieważ utwór skierowany jest do uczniów, dla których szkoła stanowi drugie — po domu — środowisko socjalizacyjne. Należy jednak podkreślić, że w rzeczywistości radzieckiej praca była wartością naczelną, natomiast pierwszą pracę uczniów stano-wiła nauka, dlatego wymagano od nich, by pilnie się do niej przykładali.
Jeśli wskutek własnych zaniedbań nie potrafili sprostać tym wymaga-niom, mogli spodziewać się, że zobaczą swoją karykaturę w gazetce szkolnej. Podobnie piętnowano podpowiadanie — Witia mógł o sobie prze-czytać następujący wierszyk w gazetce:
3 Zob.Ñ. ÑÀÌÎÄÅËÎÂÀ: Ïîëóâå÷íûé Íåçíàéêà. „Ìîñêîâñêèé êîìñîìîëåö” èç 24.11.2003.
http://www.hronograf.narod.ru/10/neznaika.htm. (Data dostępu: 14.12.2012).
Witia podpowiedzi lubi,
Podpowiadać — toć nie grzech, Lecz ten nałóg Witię zgubi, Będą dwójki, co za pech!4.
Jedynie przykładni uczniowie mogli uczestniczyć w zajęciach sporto-wych, ci mniej pilni skoncentrować się musieli natomiast na nadrabianiu zaległości. Ten sposób karania za winy (w tym wypadku za brak postę-pów w nauce) miał na celu modelowanie postawy po uprzednim zawsty-dzeniu ucznia. Do poprawienia rezultatów zachęcała Witię także dążność do bycia autorytetem dla młodszej siostry. O poczuciu dobrze spełnione-go obowiązku przekonuje relacja chłopca, że gdy zaczął przykładać się do rachunków, ciężar spadł mu z serca, a życie stało się łatwiejsze. Utwór przesycony jest pogodnym humorem; obyczajowa warstwa książki stano-wi podstawę do zarysowania problemów o charakterze moralnym: wycho-wawczego oddziaływania kolektywu i przyjaźni. Przyjaźń utożsamiano z wymaganiami wobec drugiego człowieka, któremu nie można było pobłażać ani tolerować jego wad. Nauczycielka pouczyła Witię, że postę-pował niewłaściwie, ukrywając wagarowanie kolegi Kostii i tłumacząc to jego chorobą:
Prawdziwy przyjaciel powinien być wymagający i nie pobłażać koledze. Co z ciebie za przyjaciel, skoro pozwalasz, by twój kole-ga postępował źle? To nie jest prawdziwa przyjaźń. To jest przy-jaźń fałszywie pojęta5.
Pomyślne przezwyciężenie trudności w nauce sprawiło, że chłopcy mieli być odtąd ukazywani jako wzór dla innych.
Podobno pomysł napisania opowieści zrodził się, gdy Nosow przypad-kowo usłyszał rozmowę dwóch nauczycielek. Jedna z nich miała wyrazić pogląd, że uczeń, który ma problemy w nauce, mimo podejmowanych wysiłków nie dorówna grupie i zawsze będzie miał zaległości. Nosow nie zgodził się z takim przedstawieniem problemu, mając świadomość od-działywania licznych czynników, które mogą złożyć się na kłopoty ucznia z nauką, w tym przede wszystkim — brak zdecydowania. Celem, jaki wy-znaczył sobie pisarz, było przekonanie uczniów o wielkiej wadze, jaką trzeba przywiązywać do konsekwentnej realizacji zadań i kształtowania silnej woli. Mimo iż wspomniana w utworze organizacja pionierska należy już do poprzedniej epoki, to wiele problemów poruszonych w opowieści
4 N. NOSOW:Witia Malejew w szkole i w domu. Przeł. M. GRZESZCZAK, N. STASIŃSKA. Warszawa 1953, s. 51.
5 Ibidem, s. 173.
nie straciło aktualności do dziś6. W Rosji ukazują się kolejne wydania utworów Nosowa i wciąż cieszą się one dużą popularnością wśród do-rastającego pokolenia.
Warto zaznaczyć, że w utworze ważne miejsce zajmuje nauczycielka — Olga Nikołajewna, stanowiąca dla uczniów niekwestionowany autorytet merytoryczny i moralny. Przekonywała ona dzieci o konieczności przy-kładania wysiłków do nauki, która dla uczniów stanowiła odpowiednią dla ich wieku pracę mającą na celu zdobycie wykształcenia i możliwości dal-szej pracy dla dobra ojczyzny:
Boś jeszcze nie zrozumiał, że wszystko osiąga się tylko uporczywą pracą. Bez wytrwałej pracy nie wykształcisz woli ani też nie wy-korzenisz swoich wad7.
Takie zarysowanie tej postaci było w pełni zgodne z radzieckim modelem kształtowania w dzieciach szacunku wobec przełożonych. O odpowiedzial-ności pedagogów za swoje działania przekonywał Anton Makarenko, pisząc: „Bezradny jest ten pedagog, który toleruje braki ucznia, ulega śle-po jego kaprysom, usiłuje zaskarbić jego łaski i wdzięczy się zamiast wy-chowywać i przekształcać jego charakter. Trzeba umieć stawiać dziecku bezwzględne wymagania, dziecko bowiem ma określone obowiązki wobec społeczeństwa i odpowiada za swoje postępki”8.
Podobnie pozytywny obraz nauczycielki wyłania się z opowieści We-soła rodzinka. Wychowawczyni klas początkowych jest bardzo dobrze zorientowana w zakresie hodowli kur w inkubatorze — temu tematowi poświęcony jest główny wątek utworu. Opowieść przekazuje wiele — nierzadko fachowych — informacji na temat tego sposobu hodowli (utrzy-mywanie właściwiej temperatury w inkubatorze, ogrzewanie elektryczno-ścią, warunki przeżycia i rozwoju zarodków, konieczność przewracania ja-jek, sposoby karmienia kurcząt), co udowadnia, że cele poznawcze w utworze skierowanym do najmłodszego czytelnika sąsiadują z rozryw-kowymi. Radzieckie opowieści dla dzieci miały uczyć, przekazywać wiele
6 Âèòÿ Ìàëååâ â øêîëå è äîìà. V: Èíôîðìàöèÿ. ÁèáëèîÄåòñòâî — ñáåòåâàÿ áèáëèî-òåêà. http://bibliodetstvo.org.ru/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=89.
(Data dostępu: 14.12.2012).
7 N. NOSOW:Witia Malejew..., s. 191. Taka postawa pedagoga wpisywała się w obo-wiązujące w ZSRR zalecenia, dotyczące kształtowania w dzieciach zamiłowania do pracy.
W „Prawdzie” z 14.04.1984 r. ukazał się artykuł, w którym wyraźnie podkreślono: „Na-czelnym zadaniem szkoły jest »kształtowanie w dorastających pokoleniach świadomej po-trzeby pracy«”. Cyt. za: M. HELLER: Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. Paris 1988, s. 163.
8 A. MAKARENKO:Zagadnienia wychowawcze w szkole radzieckiej. W: IDEM:Dzieła.
T. 5. Przeł. R. RADZIWIŁOWICZ, A. ŻUKOWSKA. Warszawa 1956, s. 387.
cennych informacji na temat przemysłu i rolnictwa, budzić w dzieciach zainteresowanie nauką, a także wywoływać zachwyt osiągnięciami ra-dzieckiej ojczyzny. Jak pokazano w utworze, tytułowa „wesoła rodzinka”
nie miałaby szans na pojawienie się na świecie, gdyby opiekę nad jajkami sprawowali jedynie główni bohaterowie, Kola i Miszka. Potrzebne było za-angażowanie całej klasy, pomagającej przy dyżurach, aby eksperyment się powiódł. Wątek ten unaocznia, jak dużą wagę przywiązywano w Związku Radzieckim do zaszczepiania dzieciom wyjątkowego postrze-gania wartości pracy zespołowej, kolektywizmu. W radzieckiej rzeczywi-stości jednostka mogła się w pełni zrealizować jedynie w kolektywie, nie-możliwe było indywidualne szczęście jednostki poza grupą. Przekonują o tym słowa Antona Makarenki: „Kimkolwiek byłby nasz wychowanek, nie może on nigdy reprezentować w życiu jakiejś osobistej doskonałości, nie może być tylko człowiekiem dobrym czy uczciwym. Musi on zawsze występować przede wszystkim jako członek swego kolektywu, jako czło-nek społeczeństwa, odpowiadający nie tylko za swoje postępki, lecz i za postępowanie swoich towarzyszy”9.
Opowieść miała również przekonywać, że poleganie jedynie na włas-nych siłach może przynieść więcej szkody niż pożytku: bohaterowie, opie-kując się cały czas jajkami, nie wysypiali się, byli przemęczeni i zaniedba-li naukę. Dopiero wsparcie chłopców z kółka przyrodniczego i sprawne zorganizowanie dyżurów pomogło im przezwyciężyć te problemy.
Jeżeli będziecie zawsze żyli w zgodzie, pokonacie wszystkie trud-ności10
— przekonuje chłopców nauczycielka, jeszcze raz podkreślając wartość pracy zespołowej.
Radzieckie opowieści szkolne z okresu powojennego ukazywały przykładne, relacje rodzące się między dziećmi, uczniami a nauczyciela-mi we wzorcowej instytucji socjalizacyjnej, jaką była szkoła radziecka.
Często opowieści zaczynają się od sugestywnych opisów działań boha-tera, który np. hoduje pszczoły (Dziennik Koli Sinicyna). Z czasem okazuje się jednak, że działanie poza grupą nie może przynieść sukce-su. Wówczas z pomocą przychodzą radzieckie organizacje dziecięce:
oktiabriata, pionierzy, klasa, a nawet szkoła. Zainteresowanie hodowlą pszczół wykazują uczniowskie wspólnoty z innych miast, podkreślając
9 A. MAKARENKO:Cel wychowania. W: IDEM:Dzieła..., s. 346. Pedagog nazwał kolek-tyw „zespołem jednostek zmierzających do wspólnego celu, zespołem zorganizowanym, mającym własne organy”. IDEM:Problemy wychowania w szkole radzieckiej. W: IDEM: Dzieła..., s. 210.
10 N. NOSOW:Wesoła rodzinka. Przeł. H. ROGALOWA. Warszawa 1952, s. 101.
przy tym liczne działania, w jakie do tej pory udało im się zaangażować.
Dzięki zaszczepieniu dzieciom przywiązania do pracy utwór miał kształto-wać pożądane cechy osobowości najmłodszych obywateli. Interesująco przedstawiają się rozważania narratora na temat pochodzenia smutku i jego powiązań z pracą:
Myślę, że smutek pochodzi z nieróbstwa. Jeśli robi się coś poży-tecznego, to wtedy nie jest się smutnym. Ale jeśli przez cały dzień człowiek nic nie robi albo zajmuje się byle głupstwem, to go po-tem ogarnia złość, że na próżno stracił czas. Smutek — to przykre znudzenie. Tak, to jest właśnie smutek11.
W jednym z listów do młodych hodowców pszczół znalazł się apel, za-wierający wyraźne akcenty ideologiczne i propagandowe, wzywający do jeszcze bardziej wytężonych działań:
Pracujmy jeszcze lepiej, wy — tam, a my — tutaj, żeby nasza dro-ga ojczyzna kwitła i pokrywała się zielenią i ogrodami, żeby wszystkiego było pod dostatkiem i żeby wszystkim naszym lu-dziom wiodło się dobrze, jak tego uczy nas nasza partia i nasz wódz, nasz drogi nauczyciel Stalin12.
Radzieckie i rosyjskie dzieci bardzo przywiązały się do bohaterów stworzonych przez popularnego pisarza humorystę, jakim był Nosow.
Wprowadził on do literatury dziecięcej nowego bohatera — Nieumiałka (ros. Íåçíàéêà). Jest to ciekawski, zdroworozsądkowy, a jednocześnie zbyt ufny, niezwykle naiwny i łobuzerski karzełek (ludziki-karzełki wzro-stem nie przekraczają ogórka średniej wielkości). Jego żądza przygód i umiejętność znajdowania się w niezwykłych, najczęściej komicznych sy-tuacjach stanowią kanwę cyklu cieszącego się ogromną popularnością:
Przygody Nieumiałka i jego przyjaciół (Ïðèêëþ÷åíèÿ Íåçíàéêè è åãî äðóçåé, 1953—1954), Nieumiałek w Słonecznym Mieście (Íåçíàéêà â Ñîë-íå÷íîì ãîðîäå, 1958) i Nieumiałek na Księżycu (Íåçíàéêà íà Ëóíå, 1967). W 1969 roku pisarz otrzymał za bajkową trylogię Państwową Na-grodę im. N.K. Krupskiej13. Karzełki pojawiły się także w bajce Śrubka, Kabelek i odkurzacz (Âèíòèê, Øïóíòèê è ïûëåñîñ). Pierwszą i drugą część trylogii przetłumaczyła na język polski Janina Lewandowska.
Bajkowy cykl o ludzikach-karzełkach został przeniesiony na język fil-mu: w 1972 roku nakręcono serial animowany na podstawie pierwszej
11 N. NOSOW:Dziennik Koli Sinicyna. Przeł. Z. GŁOWIAKOWA. Warszawa 1951, s. 63.
12 Ibidem, s. 125.
13 Ibidem.
części trylogii, pięć lat później — na ekrany telewizorów trafiły przygody Nieumiałka zawarte w kolejnym tomie. W latach 1997—1999 na podsta-wie ostatniej części cyklu powstał serial animowany Íåçíàéêà íà Ëóíå.
Popularność Nieumiałka sprawiła, że zaczęto produkować zabawki przed-stawiające jego wizerunek. Bohater literacki Nosowa zadomowił się także w świecie komercji, trafiając m.in. na papierki cukierków czekolado-wych14.
Nieumiałek to niegrzeszący rozumem karzełek w nieodłącznym du-żym, niebieskim kapeluszu z Kwiatowego Miasta. Pierwowzorem tytuło-wego bohatera miał być syn Nosowa — Piotr. Z kolei zamiłowanie do ka-peluszy z szerokim rondem to cecha zapożyczona od samego autora.
Według pisarza, życiowym prototypem Nieumiałka było po prostu dziecko żądne wiedzy, szybko zmieniające przedmiot uwagi, mające wszystkie za-lety i wady. Nieumiałek zadaje niewygodne pytania, robi wszystko na opak, to także kłamca, chwalipięta i leń. Lubi przypisywać sobie osiągnię-cia innych i wyolbrzymiać zasłyszane historie. Jest jednak również cieka-wy świata, czarujący, otwarty, ma liczne zainteresowania, jest towarzyski i bynajmniej niepozbawiony talentów, przedstawionych przez Nosowa w humorystyczny sposób. Podejmuje próby wyrażenia swych zdolności artystycznych w sztuce, literaturze i muzyce. Niestety, jego portrety, wiersze czy wykonywane utwory muzyczne nie cieszą się entuzjastycz-nym przyjęciem w społeczności karzełków. Nieumiałek bardzo chciałby się czegoś nauczyć, ale nie chce włożyć w to wysiłku, ponieważ nie lubi pracować. Na jego przykładzie pisarz doskonale ukazał dziecięcą naiw-ność, nadmierną ufność i zdolność do częstego przeinaczania faktów. Nie-umiałek podobny jest do rzeczywistego, łobuzerskiego chłopca, który ciągle podejmuje nowe starania i nie ustaje w odkrywaniu świata15.
Kolejne tomy przygód Nieumiałka ukazują postępującą ewolucję jego charakteru. W pierwszej części sympatyczny karzełek jest lekkomyślny
14 Przez lata ten znak towarowy był wszechstronnie eksploatowany; dopiero wnuk pisa-rza podjął działania mające ograniczyć zbyt swobodne wykorzystywanie wizerunku bohate-ra, którego wykreował Nosow. Zob.È. ÊÀÇÞËÜÊÈÍÀ: Ëþáèìûå ãåðîè. Íåçíàéêà. 11 ñåíòÿáðÿ 2005. V: BiblioÃèä. http://bibliogid.ru/articles/134. (Data dostępu: 14.12.2012).
15 Postać Nieumiałka miała swe literackie pierwowzory. Karzełek pojawił się w przed-rewolucyjnych popularnych komiksach Anny Chwolson, opartych na amerykańskich ob-razkach Palmera Koksa. Postacie „małych ludzików” znalazły się m.in. w utworach Jonathana Swifta, Antonija Pogorielskiego, Carla Collodiego. Szerzej na temat prototypów Nieznajki i podobnych doń postaci literackich, zob.:Ì. ÇÀÃÈÄÓËËÈÍÀ: Âðåìÿ êîëîêîëü÷èêîâ, èëè „Ðåâèçîð” â „Íåçíàéêå”. V: Âåñåëûå ÷åëîâå÷êè. Êóëüòóðíûå ãåðîè íàøåãî äåòñòâà. Ìîñêâà 2008, s. 204—223; È. ÊÀÇÞËÜÊÈÍÀ: Ëþáèìûå ãåðîè, Íåçíàéêà. 11 ñåíòÿáðÿ 2005.
V: BiblioÃèä. http://bibliogid.ru/articles/134. (Data dostępu: 14.12.2012); Ñ. ÑÀÌÎÄÅËÎÂÀ: Ïîëóâå÷íûé Íåçíàéêà. „Ìîñêîâñêèé êîìñîìîëåö” èç 24.11.2003. http://www.hronograf.
narod.ru/10/neznaika.htm. (Data dostępu: 14.12.2012).
i beztroski, bez zastanowienia przypisuje sobie osiągnięcia innych. Pusz-cza przy tym wodze fantazji i zadowala go zainteresowanie, jakie wy-wołuje wśród słuchaczy:
[...] nie przeszkadzajcie mi kłamać... to jest, chciałem powie-dzieć... tfu! Nie przeszkadzajcie mi mówić prawdy16.
Lubi przy tym udzielać rad, wydawać polecenia, samemu nie przy-kładając się do żadnej pracy. Znalazłszy się w obcej przestrzeni, w której nikt go nie zna, a więc nie zdoła sprawdzić dostarczonych przezeń infor-macji, może do woli kreować się na osobę, którą nie jest, ale którą chciałby być, czyli na kierownika-organizatora. Staje się tym samym de-miurgiem własnego losu17. Ale pod koniec opowieści zostaje zdemaskowa-ny. Reakcja wprowadzonego w błąd otoczenia jest bardzo surowa:
— Dlaczego nas oszukałeś? — rzekła z pogardą [Niezabudka — A.K.]. Myśmy ci wierzyły, myślałyśmy, że jesteś rzeczywiście mądry, szlachetny i odważny, a tymczasem okazuje się, że jesteś nędznym oszustem i godnym pogardy tchórzem!18.
Społeczność dziewczynek, widząc jego skruchę, szybko mu jednak prze-bacza, nie pozwalając kolegom na drwiny z niego. Kpiny i drwiny uznane zostały tym samym za nieskuteczną metodę modelowania zachowania.
Nieumiałek przyznaje się do popełnionych błędów, chce naprawić swoje zachowanie (m.in. postanawia przyjaźnić się z dziewczynkami) i nawet po-dejmuje naukę pisania. Tym sposobem zostały zrealizowane cele wycho-wawcze założone w utworze.
W drugiej części bajkowej trylogii Nieumiałek to ciekawski i sumienny bohater, który podejmuje starania zmierzające do dokonywania dobrych uczynków w nadziei na uzyskanie czarodziejskiej różdżki. Potrafi używać słów proszę i przepraszam; zdarza mu się nawet pomagać innym bezin-teresownie, bez myślenia o wymarzonej różdżce. Gdy wskutek napadu
W drugiej części bajkowej trylogii Nieumiałek to ciekawski i sumienny bohater, który podejmuje starania zmierzające do dokonywania dobrych uczynków w nadziei na uzyskanie czarodziejskiej różdżki. Potrafi używać słów proszę i przepraszam; zdarza mu się nawet pomagać innym bezin-teresownie, bez myślenia o wymarzonej różdżce. Gdy wskutek napadu