Ocena konkurencyjności litewskich gospodarstw rolnych

Wskaźniki konkurencyjności ekonomicznej gospodarstw rolnych w latach 2003-2005 wskazują na poprawę dotychczasowej sytuacji. Wyraźne zmiany ob-serwuje się w gospodarstwach mleczarskich – ogólna wartość produkcji rolnej z jednego hektara użytków rolnych w 2005 r., w porównaniu do roku 2003, wzrosła w nich o 40%. Tak pozytywne zmiany były następstwem wzrostu cen mleka (o 46%) oraz zwiększenia mleczności krów (o 8%). Gospodarstwa o profilu mieszanym, łączące uprawy roślinne z hodowlą zwierząt roślinożer-nych, także osiągały dobre wyniki. Ogólna wartość produkcji rolnej z jednego hektara wzrosła blisko 1,5-krotnie. Może to tłumaczyć fakt, że znaczną część w strukturze całej produkcji rolnej stanowiła produkcji mleka. Jedynie niewiel-kie zmiany obserwowano w sektorze upraw roślinnych. Całkowita wartość pro-dukcji rolnej z jednego hektara użytków rolnych w gospodarstwach uprawiają-cych zboża, rzepak i inne płody rolne wzrosła tylko nieznacznie – zaledwie o 1% do 4%, a w gospodarstwach warzywniczych i ogrodniczych nawet nie-znacznie spadła. Sytuacja taka była następstwem spadku cen w 2005 r., którego negatywnego wpływu nie mógł skompensować niewielki wzrost wydajności upraw zboża i innych płodów rolnych.

Wartość dodana netto na jeden hektar w 2005 r., w porównaniu do roku 2003, wzrosła przeważnie w gospodarstwach o mieszanym profilu produkcji (uprawa roślin i hodowla zwierząt) oraz w gospodarstwach mleczarskich, odpo-wiednio 2,8 i 2,3 razy, lecz w przypadku gospodarstw rolnych uprawiających zboże, rzepak i inne rośliny uprawne – tylko 1,5 i 1,2 razy. W gospodarstwach warzywniczych i ogrodniczych spadła ona o 12%.

Wzrost wartości dodanej netto na 1 ha generowanej przez gospodarstwa rolne uprawiające zboża, rzepak i inne uprawy roślinne wynikał w większym stopniu z otrzymywanych dotacji niż ze wzrostu produkcji. Udział subsydiów w wartości dodanej netto w gospodarstwach rolnych uprawiających zboże i rzepak w latach 2003-2005 wzrósł z 37% do 88%, natomiast w gospodar-stwach prowadzących uprawy polowe i produkcję mieszaną – z 23% do 40%.

Udział subsydiów w wartości dodanej netto gospodarstw warzywniczych był najniższy w porównaniu z innymi typami gospodarstw rolnych i wynosił odpo-wiednio 6% i 16%. W gospodarstwach mleczarskich i o produkcji mieszanej, gdzie mleko stanowiło ponad połowę produkcji, wartość dodana netto na 1 ha wzrosła ponad dwukrotnie, a udział w niej subsydiów wzrósł tylko o 4 punkty procentowe i stanowił 36% wartości dodanej.

W pierwszym roku członkostwa w Unii Europejskiej (2004-2005) wzrost dotacji wywarł większy wpływ na pozytywne zmiany wskaźników konkuren-cyjności ekonomicznej niż zmiany w samej produkcji.

Analiza wkładu czynników produkcji pokazuje, że tempo wzrostu pro-dukcji było wyższe od wzrostu nakładów produkcyjnych jedynie w gospodar-stwach mleczarskich i gospodargospodar-stwach o produkcji mieszanej, w których mleko stanowiło większość produkcji towarowej. W sektorze upraw rolnych nakłady czynników produkcji na jednostkę produkcji gotowej wzrosły o około 19%, a całkowita wartość produkcji rolnej na 1 ha jedynie o 3%. Już w pierwszym roku członkostwa w Unii Europejskiej gospodarstwa mleczarskie i mieszane z dominacją hodowli zwierząt roślinożernych, osiągały lepsze wyniki w porów-naniu do gospodarstw uprawiających rośliny polowe. Nakłady czynników pro-dukcji na jednostkę propro-dukcji gotowej w gospodarstwach mleczarskich i o profi-lu mieszanym zmalały o 15%, a całkowita wartość produkcji rolnej z 1 ha wzro-sła o 40%. Większa wydajność krów i wzrost cen mleka kompensowały koszty środków produkcji. Wkład środków produkcji na 1 ha użytków rolnych, w prze-liczeniu na wartość 1 LTL¹ produkcji gotowej we wszystkich typach gospo-darstw rolnych (z wyjątkiem gospogospo-darstw warzywniczych i ogrodniczych) wzrósł z 18% do 22%, natomiast wydatki na nawozy i środki ochrony roślin, w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych w gospodarstwie, wzrosła o blisko 50%, amortyzacja i odsetki od kredytów – o około 36%, natomiast czynsz za ziemię wzrósł blisko dwukrotnie.

Wskaźniki wydajności pracy wykazują, że najwyższa wydajność pracy osiągana była przez pracujących w gospodarstwach rolnych uprawiających zbo-że, rzepak i inne płody rolne. Pracujący w takich gospodarstwach wypracowy-wali o około 60% więcej całkowitej produkcji rolnej w porównaniu do przecięt-nej krajowej, o około 50% więcej w stosunku do pracujących w gospodarstwach mleczarskich i w gospodarstwach o produkcji mieszanej, oraz ponad dwukrotnie więcej od pracujących w gospodarstwach warzywniczych i ogrodniczych.

Znaczne różnice wielkości wartości dodanej netto na jednego pracownika pomiędzy gospodarstwami rolnymi zależnie od profilu gospodarstwa zmniejszy-ły się dzięki zróżnicowaniu subsydiów.

1LTL = lit, waluta litewska. (przyp. tłumacza).

33

Tabela 4. Efektywność zaangażowania kapitału w litewskich gospodar-stwach rolnych według typów gospodarki rolnej w latach 2003-2005.

Średnia wartość kapitału Średnia dla całego kraju

2003 2,32 0,61 0,22

2005 3,23 0,52 0,28

2005 w porównaniu do 2003, w % 139 85 127 Źródło: Dane dotyczące przedsiębiorstw rolnych 2003, 2005.

Możliwość uzyskania przez pracującego w gospodarstwie uprawiającym zboże bądź rzepak, wyższych dochodów pieniężnych (dzięki dotacjom do pro-dukcji) przy mniejszych nakładach pracy (wartość pracy stanowiła 15%) wywie-rała pewien wpływ na rozwój tego rodzaju gospodarstw położonych nie tylko na obszarach o korzystnych warunkach, lecz także w miejscach mniej sprzyjają-cych gospodarce rolnej. Można to oceniać jako nie do końca sprzyjające

oko-liczności w sytuacji dążenia do wydajnego ekonomicznie rozwoju efektywnych gospodarczo sektorów rolnictwa na szczeblu regionalnym.

W latach 2003-2005 wszelkiego typu gospodarstwa rolne powiększały swój kapitał własny w szybszym tempie niż wielkość produkcji, wydajność uprawy roślin i produktywność hodowli zwierząt. W tym okresie, w porównaniu do roku 2003, stopa zwrotu z kapitału własnego zmniejszyła się w gospodar-stwach uprawiających rośliny polowe i warzywa, jak również w ogrodnictwie i w gospodarstwach o mieszanym profilu produkcji. Wzrost rentowności osią-gnięto jedynie dzięki zwiększonym dotacjom do produkcji gospodarstw upra-wiających zboże i rzepak. Stopa wzrostu kapitału gospodarstw rolnych o mieszanym profilu produkcyjnym i gospodarstw mleczarskich prawie nie róż-niła się od stóp wzrostu produkcji rolnej ogółem i zysku netto.

Gospodarstwa rolne w kraju powiększały swój kapitał wykorzystując wsparcie z Unii Europejskiej i ze źródeł krajowych, przyznawane na nabycie nowego sprzętu rolniczego, budynków i maszyn, które nie były w pełni wyko-rzystane w pierwszych latach po nabyciu z powodu niewystarczającego areału posiadanych gruntów rolnych oraz/lub wielkości stad zwierząt, jak również wy-dajności produkcji. Świadczy o tym zmniejszenie w większości gospodarstw ich łącznej produkcji rolnej wytwarzanej na 1 LTL zaangażowanego kapitału.

Analiza wskaźników dotyczących litewskich gospodarstw rolnych pod względem ich wielkości mierzonej w hektarach wskazuje, że najbardziej konku-rencyjne były gospodarstwa w przedziałach wielkości 50,1-100 ha i 100,1-150 ha. Rentowność gospodarstw rolnych wielkości poniżej 30 ha, gdzie większość kapitału odpowiadała 1 ha gruntów uprawnych, była o 18 punktów procento-wych niższa w porównaniu z większymi gospodarstwami rolnymi. Aby popra-wić konkurencyjność tradycyjnej produkcji rolnej konieczne jest zwiększenie wielkości gospodarstw rolnych na wzór dobrze dokapitalizowanych gospo-darstw, niemniej jednak racjonalna proporcja wielkości gospodarstwa rolnego, ilość posiadanego kapitału i dostępność siły roboczej mają wielkie znaczenie.

5. Porównanie konkurencyjności litewskich i unijnych gospodarstw