Transformacja gospodarstw rolnych – znaki zapytania 1
2. Po przystąpieniu do Unii Europejskiej
W roku 2004 dziesięć nowych państw przystąpiło do Unii Europejskiej.
Kraje te mogły przystąpić tylko do WPR-2, gdzie płatności bezpośrednie wyno-siły 25% wysokości dopłat wypłacanych w UE-15.
Węgry wprowadziły System Jednolitych Płatności Obszarowych (SAPS), który zostanie przekształcony w System Jednolitych Płatności (SPS). Prawie 90% pomocy
109
80. proporcje produkcji roślinnej i zwierzęcej kształtowały się jak 50:50; obecnie jest to 60:40. Spadek udziału hodowli zwierząt związany jest także z jej niskim poziomem konkurencyjności. Ogromna konkurencja panująca na jednolitym rynku wewnętrz-nym UE jest bardzo silna i wielu węgierskich rolników zajmujących się dotąd hodow-lą porzuciło rolnictwo. Obecnie bilans produkcji wieprzowiny na Węgrzech jest ujem-ny, a zatem staliśmy się krajem, który jest jej importerem netto.
Ogólna suma wsparcia dla rolnictwa została zwiększona po akcesji. W 2006 r.
30% wszystkich środków wsparcia dla rolnictwa skierowano na cele rozwoju obszarów wiejskich, costanowi większą ich część niż w krajach UE-15.
Ekonomika korzyści skali wydaje się pozostawać trwałym problemem.
Średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 8 ha. Węgry mają ponad 700 000 gospodarstw rolnych, z których ponad 50% produkuje tylko na potrze-by własnej konsumpcji, 33% wytwarza niewielką nadwyżkę na rynek, a tylko 16% stanowią rodzinne towarowo zorientowane gospodarstwa rolne zaopatrują-ce rynek. W 2006 r. około 230000 gospodarstw rolnych kwalifikowało się do otrzymywania pomocy. Są to głównie gospodarstwa prowadzące uprawy roślin-ne oraz gospodarstwa ogrodnicze (215 000).
Pozycja przetargowa rolnictwa i przemysłu spożywczego wobec agrobiz-nesu jest słaba. Stopień koncentracji podmiotów działających w dziedzinie dys-trybucji żywności jest o wiele wyższy i dysponują one znacznie większym kapi-tałem niż rolnictwo i przemysł spożywczy.
Węgry były przegrane na rynku żywności zarówno przed jak i po przystą-pieniu do UE. Bilans handlowy Węgier w zakresie produktów rolnych i żywności utrzymywał saldo dodatnie (nadwyżka eksportu), lecz saldo to wciąż malało. Nasz import żywności z krajów UE wzrastał szybciej niż eksport wę-gierskiej żywności do państw UE. Węgry stały się importerem netto wieprzowi-ny, owoców i produktów mlecznych.
Łączny dochód rolniczy wzrósł znacząco po akcesji. W 2003 r. był on ujemny, lecz w latach 2004-2006 był dodatni w coraz wyższym stopniu. W tle występowała tu zmiana w zakresie wzrostu gospodarczego (tabela 7).
Tabela 7. Roczna stopa wzrostu produkcji brutto rolnictwa 1991-95
1986-90 -6,2 % 1996-00
1991-95 -0,7 % 2001-05
1996-00 1,6 %
Obserwuje się zmianę związaną z sumą łącznego wsparcia wypłacanego na rzecz rolnictwa, która również wzrosła. Plan na rok 2007 przewiduje wspar-cie wysokości 456 miliardów HUF. W kalendarzu na rok 2005 aktualna kwota wsparcia była zbliżona do 330 mld HUF. Gdy chodzi o dynamikę, kwota ta wy-raźnie wzrasta. Co do uprawy gruntów rolnych, 54% węgierskich gospodarstw rolnych miało mniej niż po 5 ha użytków rolnych, natomiast w Polsce było to tylko 35%, w Danii zaledwie 3%, w Finlandii tylko 9% gospodarstw rolnych mieściło się w tej kategorii obszarowej w 2005 r. (tabela 8).
Źródło: "Agricultural Statistics" Data 1995-2005. Eurostat, European Commission 2007.
Tabela zawiera daneogospodarstwach rolnych wielkości minimum 1 ESU. 1 ESU=1200 EUR produkcji. Na Węgrzech 155 tysięcy gospodarstw rolnych było powyżej 1 ESU, a 560 tysięcy poniżej 1 ESU. Łączna liczba gospodarstw rolnych wynosi 715 tysięcy.
Na Węgrzech 9% ogólnej powierzchni użytków rolnych uprawiane jest przez gospodarstwa rolne posiadające obszar poniżej 5 ha, a 30% obszaru gruntów rolnych uprawiają gospodarstwa dysponujące mniej niż 50 ha ziemi (tabela 9).
Tabela 9. Rozkład gruntów rolnych według klas wielkości (2005) Klasy wielkości gruntów rolnych użytkowanych przez
gospodar-stwa rolne w %
≤ 0,99 1,00-4,99
5,00-49,99
50,00-299,00
300,00-999,99 ≥ 1000 Suma Wszystkie
gospodar-stwa rolne
3 6 21 26 13 32 100 W tym prywatne
go-spodarstwa rolne 5 12 40 40 3 - 100
Tabela 8. Gospodarstwa rolne według wielkości % (2005)
≤ 5 ha 5- <10 ha 10- <30 ha 30- <50 ha 50 ha ≤ Suma
UE-25 45,2 18,1 20,3 6,2 10,2 100,0
UE-15 37,2 29,6 26,2 3,5 3,5 100,0
Dania 3,1 19,7 30,1 13,9 33,2 100,0
Holandia 28,9 14,4 27,0 16,6 13,1 100,0
Francja 22,3 9,5 19,1 13,4 35,7 100,0
Wielka Brytania 16,9 9,8 21,8 13,0 38,5 100,0
Niemcy 19,0 14,8 29,5 13,9 22,8 100,0
Finlandia 8,6 12,3 39,8 20,3 19,0 100,0
Węgry 53,9 17,7 16,8 4,1 7,5 100,0
Polska 35,3 32,2 27,5 3,1 1,9 100,0
111
Kondycja gospodarki narodowej w całości jest obecnie słaba. Jesteśmy dalecy od spełnienia wymagań określonych przez wskaźniki konwergencji. Dług publiczny przekracza 60% PKB, a deficyt budżetu centralnego sięga 6% PKB.
Uwagi końcowe
Sicco MANSHOLT, ówczesny Komisarz ds. Rolnictwa w EWG stwierdził co następuje w końcowych słowach swojego wystąpienia zamyka-jącego Konferencję w Stresa w 1958 roku: „…szczególnie krzepiące jest to, że konferencja ta była okazją do szczerej dyskusji na temat doktryny i celów naszej polityki rolnej, czyli o potrzebie skierowania rolnictwa w stronę zdro-wych ekonomicznie gospodarstw rodzinnych… Moim zdaniem tak musi być, ponieważ … nie można mówić o żadnej polityce strukturalnej, ani polityce rynkowej, jeżeli stracimy z oczu ten punkt wyjścia, który jest zarazem naszym docelowym przeznaczeniem w dłuższej perspektywie: Rodzinne gospodarstwo rolne powinno pozostać fundamentem rolnictwa we Wspólnocie ….”
Taki był punkt wyjścia okresu transformacji w polityce rolnej po 1989 r.
w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Kluczowy problem poprzedzający wszelkie inne pytania brzmi następująco: Czy jest to nadal słuszne dla rolnictwa w XXI wieku? Czy rodzinne gospodarstwo rolne nadal stanowi fundament rolnictwa?
Literatura:
1. Benet Iván:Az Európai Unió és a mezőgazdaság. /Finnország és Magyarország/. [Unia Europejska a Rolnictwo. Finlandia i Węgr]) Budapest-Helsinki-Keszthely. Akadémia Ala-pítvány. Keszthely. 2001. 208 str.
2. Ivan Benet, red: Agricultural Transition and Rural Development. (Some experiences from Finland, Hungary and Poland) [Transformacja rolnictwa a rozwój obszarów wiejskich.
(Z doświadczeń Finlandii, Węgier i Polski). (Institute of Economics, Károly Róbert Col-lege and University of Pécs). Budapest, Gyöngyös, Pécs. 2006. 148 str.
3. Buday Sántha Attila: Agrárpolitika – Vidékpolitika [Polityka rolna – polityka rozwoju wsi]. Dialóg Campus Kiadó. Budapest-Pécs. 2001. 463 str.
4. Csizmadia Ernő: Bevezetés az élelmiszergazdaságtanba: [Wprowadzenie do ekonomiki żywności]. Akadémiai Kiadó. Budapest, 1973, 371. str.
5. A Kormány: Agrárpolitikája és programja. [Polityka i program rozwoju rolnictwa Wę-gier]. Budapest, 1991. 44+15. str.
6. Magyarország mezőgazdasága, 2005 (Gazdaságszerkezeti összeírás). I.kötet. [Rolnictwo na Węgrzech, 2005 (Badanie struktury rolnej / Tom I.) Központi Statisztikai Hivatal. Bu-dapest, 2006, 372 str.
7. The Common Agricultural Policy [Wspólna Polityka Rolna]. Wydanie 2. Red: C. Ritson, D. R. Harvey. 1997. CAB INTERNATIONAL. Wallingford. 440 str.
8. Udovecz Gábor-Popp József-Potori Norbert (szerkesztette): Alkalmazkodási kényszerben a magyar mezőgazdaság. [Węgierskie rolnictwo pod presją dostosowań]. AKI. Budapest.
2007/7.szám. 140 str.
113
Alexandri Cecilia, Luca Lucian, Tudor Monica, Voicilas Dan Marius Instytut Ekonomiki Rolnictwa - Rumuńska Akademia Nauk
Rumunia