Państwowy program rozwoju rolnictwa w Rosji

Oczekiwania rolników w znacznym stopniu uwzględnia państwowy pro-gram „Rozwój rolnictwa i regulowanie rynków produktów rolnych, surowców i żywności na lata 2008-2012”. Prawną podstawą tego programu jest zatwier-dzona w październiku 2006 r. federalna ustawa „O rozwoju rolnictwa”, określa-jąca pięcioletnie plany rozwoju APK jako podstawowy instrument realizacji po-lityki rolnej państwa.

Wskazany wyżej program ma za zadanie zapewnić kontynuację pozytyw-nych zmian w rolnictwie zapoczątkowapozytyw-nych realizacją omawianego w punkcie 2. państwowego projektu rozwoju APK na lata 2006-2007. Ma on zapewnić i umocnić przekonanie, że projekt ten był początkiem strategii państwa zakładają-cej priorytet i pomoc państwa dla rozwoju rolnictwa. Podstawowe cele tego Pro-gramu to:

• stworzenie warunków dla stabilnego rozwoju obszarów wiejskich,

• wzrost poziomu zatrudnienia i poprawa warunków życia na wsi,

• poprawa konkurencyjności rosyjskiego rolnictwa,

• ochrona i reprodukcja gruntów rolnych oraz środowiska przyrodniczego.

Drogi osiągania tych celów określone zostały w poszczególnych rozdzia-łach programu dotyczących:

1) stworzenia warunków dla stabilnego rozwoju obszarów wiejskich (w tym rozwoju technicznej i społecznej infrastruktury wsi);

2) kompleksowej poprawy warunków funkcjonowania rolnictwa (utrzymy-wanie żyzności gruntów rolnych, stworzenie służb doradztwa rolniczego);

3) stworzenia warunków do przyśpieszonego rozwoju priorytetowych gałęzi rolnictwa (chów zwierząt gospodarskich, w tym hodowla twórcza zwie-rząt; hodowla twórcza podstawowych roślin uprawnych;

4) osiągnięcie stabilizacji finansowej rolnictwa, przede wszystkim poprzez zwiększenie dostępności kredytów, rozwój spółdzielczości kredytowej, zwrot części kosztów ubezpieczeń produkcji rolniczej;

5) objęcia państwową regulacją rynków mięsa, zboża, cukru (w tym poprzez interwencyjne zakupy, regulacje celno-taryfowe; wspieranie inwestycji w określone gałęzie rolnictwa).

Oczekiwane rezultaty realizacji programu w latach 2008-2012 zakładają:

• zwiększenie globalnej produkcji rolnictwa o 24,1%, w tym produkcji zwierzęcej o 32,9%, mięsa wołowego i drobiowego o 42,9%, mleka o 17,8%;

• zwiększenia udziału produkcji krajowej w handlu wewnętrznym mięsem i produktami mięsnymi do 70%, a mlekiem i produktami mlecznymi do 81%;

• zwiększenie rentowności produkcji rolnej do 10% i zmniejszenie udziału przedsiębiorstw przynoszących straty do 30%;

• zainwestowanie w środki trwałe rolnictwa około 950 mld rubli;

• wzrost dochodów gospodarstw domowych na wsi w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwie o ponad 60%;

• zwiększenie liczby oddawanych rocznie do użytku na wsi mieszkań 3,7 razy w porównaniu do 2006 r.;

• zwiększenie udziału ludności wiejskiej korzystającej z wodociągów do 66%, a z gazu do 60%.

Na sfinansowanie Programu przewiduje się 551,3 mld rubli budżetu fede-ralnego, 544,3 mld rubli z budżetów członków federacji oraz ponad 500 mld rubli od prywatnych inwestorów.

147

Po raz pierwszy przewiduje się udział związków i stowarzyszeń rolni-czych w przygotowaniu konkretnych rozwiązań dotyczących mechanizmów re-alizacji Programu oraz kontroli i oceny przebiegu tej rere-alizacji.

Można stwierdzić, że opracowanie i zatwierdzenie Programu jest prak-tycznym krokiem w kierunku wprowadzenia w życie współczesnej polityki rol-nej Rosji. Jednak analiza Programu rodzi kilka znaków zapytania i uwag:

1) program prawidłowo rozpatruje rolnictwo jako kompleksowy system spo-łeczno-ekonomiczno-ekologiczny. Jednak trudno ocenić, czy rzeczywiście takie podejście jest realizowane, bowiem podstawową część Programu sta-nowią dwa już zatwierdzone i realizowane programy federalne (pierwszy dotyczący społecznego rozwoju wsi, a drugi zachowania i poprawy żyzności gleb) i 5 gałęziowych programów Ministerstwa Rolnictwa, które nie stano-wią wzajemnie postano-wiązanego systemu;

2) nacisk w założeniach Programu kładzie się na przedsiębiorstwa rolne i gospodarstwa farmerskie. W szeregu przedsięwzięć nie uwzględnia się go-spodarstw przyzagrodowych. Nawet na 2012 r. planuje się objęcie pomocą kredytową tylko 5-7% gospodarstw farmerskich i 4-5% przyzagrodowych;

3) w Programie praktycznie nie przewiduje się bezpośrednich, celowych, jed-no-znacznie adresowanych subsydiów (oprócz pokrycia części kosztów na nawozy sztuczne);

4) interwencja państwowa na rynkach nie obejmuje takich ważnych produk-tów jak mleko, owoce i warzywa, wysoko białkowe rośliny paszowe i ryby;

5) program jest bardzo skromny od strony finansowej w porównaniu do pro-gramów zagranicznych w tym zakresie. Nakłady na jego sfinansowanie, rządowe i prywatne na całą pięciolatkę (według oficjalnej wymiany rubla) są mniejsze niż roczne wydatki budżetu UE na WPR w latach 2007-2013.

Brak rozstrzygnięcia tych problemów już odczuwa rolnictwo rosyjskie.

W połowie 2007 r. i na początku 2008 r. nieuregulowanie międzygałęziowych po-wiązań (szybki wzrost cen nośników energii i środków produkcji dla rolnic-twa oraz trudności ze skupem i przetwórstwem surowców rolnych), słabość interwencjonizmu państwowego na rynku rolno-żywnościowym oraz liberali-zacja importu produktów rolno-żywnościowych spowodowało drugi już kry-zys w zbycie wieprzowiny i pierwszy w zbycie mleka, których produkcja wzrosła w wyniku realizacji omawianego wyżej projektu dotyczącego rozwoju APK. Dodatkowym problemem jest zaniżanie cen skupu produktów rolnych przez wielkie firmy przetwórcze i sieci handlowe.

Państwowy Program może rozpocząć zwrot w kierunku zdecydowanego przełamania systemowego kryzysu w rolnictwie pod warunkiem, że będzie ele-mentem nowej długookresowej strategii i wynikającej z niej średnio-okresowej efektywnej pomocy państwa zorientowanej na rozwój sektora rolnego pojmo-wanego jako wielofunkcyjny system spełniający na równi z produkcyjną funk-cją, także funkcje takie jak: funkcja społeczno-demograficzna, ekologiczna, przestrzenno-komunikacyjna. System ten powinien także spełniać funkcję spo-łecznej kontroli nad terytorium i społeczno-kulturowym genotypem Rosji.

W warunkach postindustrialnej i globalnej światowej gospodarki tylko takie po-dejście może zapewnić stabilny (zbilansowany według parametrów produkcyj-nych, społecznych i ekologicznych) rozwój sektora rolno-spożywczego i wzrost jego międzynarodowej konkurencyjności. Efekt tego będzie pozytywnie wpły-wać na pozostałe działy i gałęzie gospodarki narodowej.

Strategia rozwoju sektora rolno-spożywczego, jako wielofunkcyjnego systemu, musi zakładać zintegrowane podejście do podstawowych kompo-nentów jego potencjału (technologiczno-produkcyjnego, organizacyjnego, finansowo-inwestycyjnego i ludzkiego). Tylko takie podejście może dać efekty w samym sektorze rolno-spożywczym i w całej gospodarce narodowej. W takim podejściu priorytet musi być dany kapitałowi ludzkiemu, bowiem bez przełama-nia negatywnych tendencji w nim zachodzących (pogorszenie struktury demo-graficznej ludności wsi, zmniejszenie i degradacja zasobów pracy w rolnictwie, w tym pogorszenie poziomu kwalifikacji zawodowych, moralno-psychologi-cznej jakości i twórczego potencjału zatrudnionych w rolnictwie), radykalna modernizacja tego sektora i jego stabilny rozwój nie są możliwe. W tym sensie strategia rolna Rosji w XXI wieku musi iść w kierunku zakładanym przez nową strategię UE w ramach WPR na lata 2007-2013, a szczególnie po 2013 r. Akcent WPR UE przenosi się z rozwoju rolnictwa na rozwój obszarów wiejskich, w tym przede wszystkim poprzez kompleksowy rozwój i wykorzystanie poten-cjału ludzkiego. Takie założenie wynika przede wszystkim z faktu, że produkcja rolna osiągnęła dostateczny poziom i zadanie polega na jej stabilizacji, a w nie-których pozycjach nawet na jej obniżaniu.

W Rosji położenie nacisku na rozwój i wykorzystanie potencjału ludzkie-go jest konieczne, ponieważ jakościowe zmiany w zasobach pracy na wsi są podstawowym warunkiem osiągnięcia odpowiedniego poziomu (z punktu wi-dzenia uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych) produkcji rolnej. Podsta-wowym warunkiem dokonania pozytywnych zmian w potencjale ludzkim jest stworzenie technicznej i socjalnej infrastruktury na wsi, odpowiadającej

przy-149

W tym kontekście strategicznymi celami perspektywicznej polityki rolnej Rosji powinny stać się:

1) zwiększenie rynkowej orientacji i konkurencyjności krajowego sektora rol-no-spożywczego na wewnętrznym i światowym rynku rolnym;

2) zagwarantowanie ludności kraju dostaw krajowej żywności na dostatecz-nym poziomie, przy zachowaniu odpowiedniej jakości i bezpieczeństwa tej żywności w warunkach zmniejszenia jej importu;

3) zagwarantowania stabilnych dochodów i odpowiedniego poziomu życia dla ludności rolniczej i wiejskiej;

4) realizacja produkcji rolnej metodami przyjaznymi środowisku;

5) rozszerzenie możliwości pracy dla ludności wiejskiej poza rolnictwem i wzrost roli dochodów pozarolniczych w dochodach rolniczych gospodarstw domo-wych;

6) zachowanie podstawowych cech obszarów wiejskich.

Realizacja tych celów, jak wskazują światowe doświadczenia, możliwa jest tylko w warunkach zmasowanej i ukierunkowanej pomocy państwa dla sek-tora rolno-spożywczego. Według posiadanych ocen, w średniookresowej per-spektywie, taka pomoc powinna wynosić nie mniej niż 3% krajowego dochodu Rosji. W warunkach zaostrzenia się światowego problemu żywnościowego i wynikającego z niego wzrostu wpływu cen rolnych na wzrost światowej infla-cji oraz nasilania się nowej „biorewoluinfla-cji”, w Rosji niezbędny jest strategiczny powrót do efektywnego rolnego protekcjonizmu. Jednak system ważnych pań-stwowych działań ekonomicznych, socjalnych, prawnych, organizacyjno-zarządczych powinien być skierowany nie na izolowanie APK od zewnętrznych wpływów, a na priorytetową pomoc dla rolnictwa, ukierunkowaną na rozwój sektora rolno-spożywczego, na zwiększenie jego konkurencyjności i na jego eksportową ekspansję w szeregu konkretnych towarów i usług.

Literatura:

1. Направления, основные мероприятия и параметры приоритетного национального проекта «Развитие агропромышленного комплекса».

Москва, 2005, 5 стр.; www.rost.ru.

2. Направления, основные мероприятия и параметры приоритетных национальных проектов на 2007 год. Москва, 2007, 9 стр.; www.rost.ru.

3. Государственная программа развития сельского хозяйства и регули-рования рынков сельскохозяйственной продукции, сырья и продо-вольствия на 2008 – 2012 годы. Москва, 2007, 47 стр. www. mcx.ru.

4. Аграрный протекционизм: научные основы и механизмы осуществления в условиях рыночных отношений. Москва, ВИАПИ, 2007, 472 стр.

5. Б. Фрумкин. Национальный проект «Развитие АПК». В книге

«Национальные проекты. Экспертное заключение». Москва, Нацио-нальный инвестиционный совет, Институт экономики РАН, 2007, стр.

113- 154.

6. Российский статистический ежегодник. 2007. Москва, Федеральная служба государственной статистики России, 2007, стр. 445 – 479.

7. Пищевая цепочка цен. «Ведомости», 08.04.2008.

8. Интернет – сайт по приоритетным национальным проектам России - www.rost.ru

151 Anatoli Saihanau, Aliaksandr Kazakevich

Ośrodek Ekonomiki Rolnictwa w Instytucie Ekonomii Białoruskiej Akademii Nauk, Białoruś