Przystąpienie Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego wymusiło na siłach powietrznych przeprowadzenie szeregu zmian, począwszy od doktrynalnych (pro-ceduralnych), a na organizacyjnych i technicznych skończywszy. W tym ostatnim obszarze zasadniczym wyzwaniem dla systemu walki SP RP jest rozwój własnych zdolności oraz implementacja sojuszniczych standardów technicznych. W celu realizacji powyższego zadania w dniu 07.11.2012 r. Minister Obrony Narodowej zaakceptował Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013-2022, a w dniu 11.12.2012 r. Plan modernizacji technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013-2022. Stanowiły one podstawę do opra-cowania pochodnych planów uzupełniających, w tym: Planu rozwoju Sił Powietrz-nych w latach 2013-2022 oraz Planu rozwoju systemu Obrony Powietrznej SZ RP w latach 2013-2022, które Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego zatwierdził w dniu 07.02.2013 r. Powyższe dokumenty uruchomiły nowy etap modernizacji polskiej armii. Na lata 2013-2022 zaplanowano realizację 14. programów
211 Moduł to „wyodrębniony, odłączalny zespół tworzący funkcjonalną całość elementów spełniają-cych określoną funkcję w większej całości (...), blok”, Słownik współczesnego języka polskiego, PWN, Warszawa 1996.
212 B. Grenda, Komponenty Sił Powietrznych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach reagowania kryzysowego Unii Europejskiej, WSOSP, Dęblin 2013, s.187.
108
cyjnych obejmujących: system obrony powietrznej i obrony przeciwlotniczej; śmi-głowce wsparcia bojowego, zabezpieczenia i VIP; zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia oraz zobrazowania pola walki; bezzałogowe systemy rozpoznawcze i rozpoznawczo-uderzeniowe; indywidualne wyposażenie i uzbrojenie żołnierza (program Tytan); symulatory i trenażery; lotnictwo transportowe; modernizację wojsk rakietowych i artylerii; kołowe transportery opancerzone; przeciwpancerne pociski kierowane; zwalczanie zagrożeń na morzu; samolot szkolno-treningowy;
modernizację wojsk pancernych i zmechanizowanych; rozpoznanie patrolowe213. W stosunku do poszczególnych podsystemów walki Sił Powietrznych RP przyjęto szereg kluczowych dla ich zdolności operacyjnych założeń modernizacji technicznej. W zakresie dowodzenia ważnym zadaniem jest implementacja syste-mu ACCS (ang. Air Command and Control System) w ramach nowego prograsyste-mu systemu dowodzenia i kierowania NATO. System zapewnia dowodzenie lotniczy-mi lotniczy-misjalotniczy-mi defensywnylotniczy-mi, ofensywnylotniczy-mi i wsparcia. Realizuje funkcje związane z planowaniem, przekazywaniem i egzekwowaniem zadań stawianych jednostkom lotniczym i OPL. Umożliwia pełną integrację systemów dowodzenia (różnego szczebla), sensorów (radarów), systemów telekomunikacyjnych (VCS) oraz syste-mów wymiany danych (Link 16). ACCS zapewnia kompatybilność z systemami sojuszniczymi i narodowymi oraz integrację wszystkich komponentów biorących udział w procesie dowodzenia siłami powietrznymi i obroną powietrzną. Do ko-munikacji i wymiany danych z otoczeniem system wykorzystuje głównie protokoły AWCIES (opracowany specjalnie dla ACCS), LINK-1, 11 A i B oraz 16, a w przy-szłości LINK-22. W chwili obecnej trwają prace nad możliwością współpracy z systemem AGS (ang. Allied Ground Surveillance)214. W Polsce system ACCS zostanie zaimplementowany w budowanym w m. Balice stanowisku dowodzenia typu ARS (ang. Air Control Center, RAP Production Center, Sensor Fusion Post).
W rozpoznaniu i walce elektronicznej priorytetowym zadaniem będzie roz-wój zdolności do rozpoznania obrazowego i elektronicznego oraz rozroz-wój zdolności do rozpoznania radiolokacyjnego. Istotnym elementem wzmocnienia możliwości operacyjnych Sił Zbrojnych RP jest powrót Polski do Sojuszniczego Programu Dozorowania z Powietrza – AGS. 19 października 2012 roku minister Tomasz Siemoniak na spotkaniu ministrów państw NATO w Brukseli zadeklarował przy-stąpienie Polski do AGS. Partycypacja w AGS umożliwi Siłom Zbrojnym RP uzu-pełnienie zdolności wojskowych do prowadzenia rozpoznania obrazowego. Oprócz wejścia do grona państw członkowskich AGS Polska stała się również członkiem Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). 13 marca 2013 minister Tomasz Siemo-niak uczestniczył w uroczystym podpisaniu umowy o przystąpieniu Polski do tej organizacji.
213http://dgrsz.mon.gov.pl/dowodztwo/artykul/priorytety/modernizacja-techniczna-si-zbrojnych-103 248 [dostęp: 10.06.2014 r.].
214 B. Grenda, Implementacja sojuszniczego systemu dowodzenia siłami powietrznymi (ACCS) w Polsce [w:] J. Wołejszo (red.), Automatyzacja systemów dowodzenia, Wyd. Format XL s.c., Gdynia 2013, s. 41.
109
W zakresie rażenia priorytetowym zadaniem będzie wprowadzenie szerokie-go wachlarza nowoczesnych systemów OPL. Jednym z głównych priorytetów mo-dernizacji sił zbrojnych jest odbudowa systemu obrony powietrznej Polski. Działa-nia te prowadzone są obecnie w trzech wymiarach: przez modernizację systemu obrony powietrznej, poprzez integrowanie systemów narodowych w ramach NA-TO, a także we współpracy dwustronnej – ze Stanami Zjednoczonymi oraz innymi sojusznikami i partnerami. Priorytetem jest zdolność do zwalczania nowoczesnych środków napadu powietrznego – rakiet balistycznych krótkiego i średniego zasię-gu. Kluczowym wkładem do tego systemu będzie ulokowana w Polsce amerykań-ska infrastruktura obrony przeciwrakietowej, która zapewni bezpieczeństwo na dużych wysokościach przed rakietami balistycznymi. Europejscy sojusznicy rozwi-jają natomiast zdolności do obrony w niższej warstwie.
W lotnictwie rozwój zdolności do rażenia osiągnięty zostanie poprzez mo-dernizację samolotów MiG-29 oraz pozyskanie samolotów nowej generacji następ-ców samolotów Su-22. Kolejnym obszarem modernizacji technicznej w lotnictwie będzie pozyskanie samolotów szkolenia zaawansowanego AJT.
W zakresie logistyki ważnym zadaniem będzie rozwój zdolności do trans-portu lotniczego poprzez pozyskanie kolejnych samolotów i śmigłowców. W za-kresie ochrony i przetrwania wojsk najważniejsze są dwa programy. Pierwszym jest pozyskanie śmigłowców SAR, a drugim pozyskanie śmigłowców dla LGPR.
W pracach planistycznych założono, że zasadniczą cechą wszystkich syste-mów walki i sprzętu wojskowego, będzie zdolność do ich funkcjonowania w uwa-runkowaniach systemów sieciowych. Sieć będzie integrowała w sposób komplek-sowy środki rozpoznania, decydentów oraz środki rażenia, a także sprzęt wojsko-wy. Należy jednak podkreślić, iż teoria sieciocentryczności215 koncentruje się nie tyle na liczbie i jakości środków rażenia, ile na sile, która może być wygenerowana w wyniku efektywnego połączenia (sieciowania) elementów ugrupowania bojowe-go (decydentów, sensorów, systemów walki). Połączenie wszystkich prowadzą-cych działania sił w jedną sieć informacyjną umożliwia uzyskanie wspólnej świa-domości sytuacji i wygenerowanie jednolitego jej zobrazowania dostępnego dla wszystkich uprawnionych użytkowników. Dysponując nieustannie uaktualnianym, jednolitym obrazem sytuacji, siły prowadzące walkę sieciocentryczną uzyskują przewagę informacyjną nad przeciwnikiem, co umożliwia im zwiększenie szybko-ści dowodzenia, tempa operacji, skutecznoszybko-ści uzbrojenia i odpornoszybko-ści na uderzenia przeciwnika oraz lepszą synchronizację własnych działań. Zatem walka sieciocen-tryczna będzie takim sposobem prowadzenia działań, w którym zapewni się pełny dostęp do informacji, zdolności komunikowania się, precyzji uderzeń oraz zwięk-szenie ochrony przed skutkami działań przeciwnika. Pełna implementacja kształtu-jących się obecnie koncepcji sieciocentrycznego pola walki spowoduje
215 Przez sieciocentryczność należy rozumieć działania bojowe prowadzone w warunkach przewagi informacyjnej uzyskanej dzięki połączeniu w jedną sieć: sensorów, środków transmisji informacji (łączności, informatycznych) oraz środków uderzenia i obezwładniania. Źródło: S. Czeszejko, Kon-flikty ery informacyjnej, „Przegląd Sił Powietrznych”, nr 6/2011, s. 7.
110
cenie systemu walki Sił Powietrznych RP w całkowicie usieciowiony układ za-pewniający: zmniejszenie liczebności sił, wdrożenie i stosowanie nowej taktyki, działanie na najniższych szczeblach dowodzenia216
Jak wskazują badania, użycie poszczególnych podsystemów walki Sił Po-wietrznych RP na współczesnym polu walki, będzie także w dużej mierze uzależnio-ne od przystosowania i wykorzystania obecnych i perspektywicznych technologii informacyjnych, amunicji i uzbrojenia o cechach inteligentnych oraz wysokiej operacyjnej integracji różnego rodzaju platform i sensorów217. Jednakże biorąc pod uwagę zasady prowadzenia walki zbrojnej, ich łatwość wykorzystania będzie zwią-zana bezpośrednio z szeregiem atrybutów. Przyjmuje się, że rozwiązania techniczne warunkujące działania poszczególnych podsystemów walki Sił Powietrznych RP, powinny cechować się następującymi atrybutami: pewnością wykorzystania (ang.
assured); wysoką niezawodnością (ang. robust); wysoką adaptacyjnością (ang. agile);
łatwością obsługi i wykorzystania (ang. manageable); jakością (ang. quality).
Pewność wykorzystywania utożsamiana jest z poziomem zaufania, iż dane rozwiązanie będzie funkcjonować poprawnie i niezawodnie. Niezawodność polegać będzie na możliwości użytkowania danego środka walki w określonych warun-kach, przy zachowaniu jego zdolności do spełnienia stawianych mu wymagań w określonym przedziale czasu użytkowania. Wysoka niezawodność wymagać będzie spełnienia szeregu wymogów szczegółowych, związanych między innymi z: określonym stopniem żywotności, odzyskaniem zdolności do działania, łatwo-ścią utrzymywania sprawności technicznej oraz podatnołatwo-ścią modernizacyjną.
Przekładając powyższe założenia koncepcyjne na wymagania w stosunku do nowych technologii wykorzystywanych w systemie walki Sił Powietrznych RP, na-leży podkreślić, że żywotność cechująca poszczególne technologie będzie zróżnico-wana. Uzależniona będzie ona od warunków środowiska, częstotliwości wykorzy-stania i czasu eksploatacji. Dlatego też żywotność powinna być również szczegóło-wo opisana w aspekcie warunków zewnętrznych, minimalnego akceptowalnego poziomu realizacji funkcji oraz jej długotrwałości. Zdolność do odzyskania spraw-ności do działania wyrażać się powinna przede wszystkim w realizacji szybkich napraw, zdolnościach do rekonfiguracji, czy też wymiany poszczególnych elemen-tów – modułowości. Łatwość utrzymywania w sprawności technicznej to atrybut zapewniający żywotność poszczególnych podsystemów walki wyrażający się mię-dzy innymi bezproblemową obsługą w każdym warunkach klimatycznych. Z punktu widzenia długofalowego utrzymania zdolności do użycia systemu walki SP RP w warunkach dynamicznie zmieniającego się pola walki, bezwzględnie wymaga-nym atrybutem w stosunku do technologii powinna być podatność modernizacyjna.
Pozwalać ona będzie na dokonywanie, w ciągu cyklu użytkowania, szeregu mo-dernizacji o zakresie i charakterze adekwatnym do zmieniających się wymagań
216 Na podstawie: Network Centric Warfare: Background and Oversight Issuer for Congress, The Library of Congress, Washington 2004, s. 6-8.
217 Global Trends 2015: A Dialogue About the Future With Nongovernment Experts, NIC 2000–02, December 2000, http://www.odci.gov/nic/NIC_globaltrend2015.html#link3.
111
operacyjnych. Podatność modernizacyjną postrzegać należy także jako element wydłużenia okresu użytkowania danego systemu oraz rozszerzenia elastyczności jego użycia. Determinanty operacyjne dla wykorzystywanych technologii w poszcze-gólnych podsystemach walki SP RP powinny być rozpatrywane również dla atrybu-tów zapewniających wysoką adaptacyjność na polu walki. Adaptacyjność powinna być postrzegana przez pryzmat elastyczności, dynamiczności i wszechstronności.
Jakość wyrażana będzie przez takie cechy, jak: funkcjonalność, praktyczność, nie-zawodność, trwałość oraz bezpieczeństwo użytkowania.
Analizując powyższe, pokusić się można o próbę wskazania bardziej szcze-gółowych wymagań w stosunku do technologii stosowanych w podsystemach wal-ki Sił Powietrznych RP. Przede wszystwal-kim powinny one być rozpatrywane przez pryzmat spełnienia wymagań dotyczących ochrony przed zakłóceniami elektronicz-nymi i elektromagnetyczelektronicz-nymi. Kolejna grupa wymagań dotyczy odporności i wy-trzymałości na oddziaływanie czynników środowiskowych. Polegać to ma zapew-nieniu prawidłowej pracy urządzeń w otoczeniu o podwyższonej i obniżonej tem-peraturze, a także w otoczeniu przy dużej prędkości wiatru, opadach (deszczu, śniegu lub gradu) oraz względnej wilgotności powietrza dochodzącej do 100%.
Optymalny dobór technologii w aspekcie uwarunkowań środowiskowych jest nie-zwykle istotny, głównie z punktu widzenia ekonomii i masy. Poszczególne podsys-temy walki SP RP mogą być użyte na teatrze środkowoeuropejskim (klimat umiar-kowany) i teatrze działań związanym z interesem NATO, który potencjalnie może objąć wszystkie strefy klimatyczne. Stąd problemem będzie możliwość przecho-wania sprzętu w skrajnych warunkach klimatycznych tak, aby po powrocie do wa-runków normalnych funkcjonował poprawnie. Jako temperatury przechowania określa się skrajne temperatury, jakie mogą wystąpić w potencjalnym miejscu przechowania.
Kolejna istotna grupa wymagań dotyczy niezawodności w zakresie oczeki-wanego czasu poprawnej pracy, sposobu montażu w przewidzianych do tego miej-scach oraz krótkim czasem rozwijania i przygotowania do pracy przez minimalną liczbę osób obsługi. Nie sposób również pominąć wymagań dotyczących przecho-wywania oraz podatności transportowej w zakresie przystosowania do transporto-wania na dowolną odległość (koleją, samochodem lub transportem lotniczym i morskim) w określonym zakresie temperatur oraz konstrukcji opakowań transpor-towych zapewniających łatwe przenoszenie i wielokrotne użycie. Technologie stosowane w poszczególnych podsystemach walki SP RP powinny także zapewnić bezpieczeństwo w zakresie posiadania przez sprzęt znaku bezpieczeństwa B lub CE, a także w aspekcie klauzuli jawności, skrytości działania i możliwości masko-wania. W grupie wymagań konstrukcyjnych technologie stosowane w podsyste-mach walki Sił Powietrznych RP powinny odznaczać się możliwością zdalnego zarządzania i monitorowania parametrami pracy oraz minimalną wagą sprzętu.
Wymagania dotyczące normalizacji i unifikacji w stosunku do technologii woj-skowych powinny spełnić odpowiednie normy uwzględnione przy opracowywaniu sprzętu.
112
Należy zatem stwierdzić, iż kierunki rozwoju uzbrojenia, sprzętu wojskowe-go, środków bojowych i materiałowych są wypadkową wielu uwarunkowań.
Wśród nich zasadniczą rolę odgrywają potrzeby systemu walki Sił Powietrznych RP i wymóg przeciwdziałania pojawiającym się zagrożeniom, głównie o charakte-rze militarnym. Dogłębne poznanie warunków kreowania określonych tendencji rozwoju wymaga jednak uwzględnienia wielu czynników, w tym między innymi ekonomicznych (dostępne nakłady finansowe, wielkość zamówień oraz organiza-cyjno-strukturalne warunki badań, rozwoju i produkcji uzbrojenia), technologicz-nych (poziom rozwoju nauki i technologicznego zaawansowania zaplecza badaw-czego), a także politycznych (cele polityki wewnętrznej i zagranicznej). Proces modernizacji sytemu walki Sił Powietrznych RP jest determinowany, oprócz zmian zachodzących w środowisku bezpieczeństwa, udziałem kontyngentów wojskowych w operacjach sojuszniczych i wyniesionym z nich doświadczeniem oraz zaanga-żowaniem w tworzenie kolejnych zestawów Sił Odpowiedzi NATO i grup bojo-wych Unii Europejskiej oraz zmianą podejścia do planowania obronnego (z potrzeb ilościowych na jakościowe).
*
* *
Przeprowadzona analiza systemu walki Sił Powietrznych RP wskazuje na występowanie w jego otoczeniu bliższym i dalszym szeregu uwarunkowań. Te determinanty będą stanowić o ograniczeniach bądź o możliwościach rozwojowych systemu. Pierwszym analizowanym czynnikiem było środowisko geopolityczne.
Polska znajduje się obecnie w sferze zdecydowanego oddziaływania Sojuszu oraz Unii Europejskiej, które stawiają nam wymagania zarówno w zakresie rozwijania zdolności obronnych, jak i współdziałania w ramach niwelowania zagrożeń. Dlate-go też powyższe czynniki, a w szczególności udział w operacjach reaDlate-gowania kry-zysowego wymuszać będą w stosunku do systemu walki Sił Powietrznych RP spełnienie wymagań adaptacyjności do dużej dynamiki działań oraz mobilności jego poszczególnych elementów składowych. System ten powinien być także ukie-runkowany na źródło potencjalnych zagrożeń, zdolny do ich identyfikacji i uprze-dzenia o nich innych systemów walki sił zbrojnych, a także żywotny, czyli odporny na zakłócenia. W odniesieniu do uwarunkowań doktrynalnych można konkludo-wać, iż większość opracowań doktrynalnych stosowanych w narodowych rozwią-zaniach ma swoje źródło w sojuszniczych dokumentach. Narodowe konceptualne rozwiązania są modyfikacją założeń NATO dostosowanych do uwarunkowań na-rodowych. Analiza uwarunkowań doktrynalnych wskazuje, iż dotychczas nie opra-cowano bazowego dokumentu doktrynalnego odnoszącego się do problematyki systemu walki w Siłach Zbrojnych RP. Należy zatem opracować dokumenty w postaci doktryny, które normowałyby bardziej szczegółowo zasady funkcjono-wania systemu walki w całych SZ RP, a na ich podstawie należało by opracować bardziej szczegółowe instrukcje dla poszczególnych komponentów, w tym dla SP RP. Czynniki ekonomiczne to kolejna istotna grupa uwarunkowań, która szczegól-nie rzutuje na rozwój i modernizację systemu walki Sił Powietrznych RP. Należy
113
wspomnieć, że bez odpowiednio dużych nakładów finansowych nie można będzie zaimplementować wielu rozwiązań technologicznych w systemie walki, np. zau-tomatyzowanych systemów dowodzenia, nowych platform naziemnych i powietrz-nych i inpowietrz-nych, a w konsekwencji osiągnąć kompatybilności z NATO. Nie można również pominąć czynników organizacyjnych związanych z kształtem poszczegól-nych podsystemów walki i ich wzajemnymi relacjami. System walki Sił Powietrz-nych RP w swojej obecnej postaci wykazuje dość duży stopień skomplikowania ze względu na występowanie w nim aż ośmiu podsystemów. Ostatni czynnik deter-minujący rozwój systemu walki SP RP dotyczy uwarunkowań technicznych i tech-nologicznych. Szczególnie istotne w tym względzie jest, aby system walki spełniał wymogi koncepcji walki sieciocentrycznej i był odporny na nowe formy zagrożeń.
Konkludując, można zgodzić się z tezą, iż tylko ciągła i właściwa ocena ak-tualnych i prognozowanych czynników zewnętrznych i wewnętrznych stanowić będzie bazę do nakreślenia kierunków rozwoju systemu walki SP RP.
114 Rozdział 3.
DIAGNOZA SYSTEMU WALKI SIŁ POWIETRZNYCH RP
System walki SP RP powstał w określonym celu działania, który w najkrócej można sformułować, jako obronę powietrzną oraz zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności granic powietrznych. W tych warunkach posiadanie w naszych siłach powietrznych sprawnego systemu walki dysponującego nowoczesnymi środkami rażenia, zdobywania i przekazywania informacji, transportu itd. staje się koniecznością, gdyż nawet przy mniejszym potencjale militarnym da nam przewa-gę lokalną nad przeciwnikiem. Modyfikacja poszczególnych podsystemów walki SP RP przebiega według stale aktualizowanych założeń i planów. Jak wskazują doświadczenia i badania, po prawie 20. latach restrukturyzacji i modernizacji wy-dawałoby się, że proces ten powinien już dobiegać końca, a struktura organizacyj-na poszczególnych komponentów systemu walki SP RP, ich zdolności operacyjne powinny być już dostosowane do czekających je wyzwań, szans i zagrożeń. Jed-nak, paradoksalnie, staje się coraz bardziej jasne, że końca tych zmian nie widać.
Co gorsza, wszystko wskazuje na to, że nikt z decydentów (MON i SG WP) tak naprawdę nie wie, do jakiego celu ten proces zmierza, i jaki powinien być ten po-żądany, docelowy model systemu walki SP RP. Jak wskazują doświadczenia – nie zakończono jednego procesu zmian, a już rozpoczęto następny. W zasadzie dopiero analiza zmian, które dokonały się w ciągu kilku lat, pozwala na opracowanie wnio-sków, co do słuszności obranego kierunku i stanu wprowadzanych zmian. Najbar-dziej niepokojące jest jednak to, że wraz z upływem czasu i realizacją kolejnych programów restrukturyzacyjnych i modernizacyjnych, zdolności systemu walki SP RP do wypełniania ich misji w systemie obronnym kraju z roku na rok coraz bar-dziej maleją. Kryzys na Ukrainie uzmysłowił jednak gremiom politycznym oraz wojskowym konieczność szybkiej modernizacji technicznej oraz dostosowanie systemu walki SP RP do nowych wyzwań. Stąd daje się zauważyć w ostatnim okresie dość istotne zmiany mające na celu doskonalenie strony teoretycznej i praktycznej tego systemu.