Ograniczenia podmiotowe w egzekucji z ruchomości

Przez ograniczenia o charakterze podmiotowym w literaturze przedmiotu rozumie się zakaz prowadzenia egzekucji sądowej przeciwko określonym osobom. Do grupy osób, względem których wszczęcie egzekucji z ruchomości jest niedopuszczalne, zaliczamy:

a) Skarb Państwa,

b) Narodowy Bank Polski,

c) przedsiębiorców oraz rolników, względem których wszczęta została egzekucja przez zarząd przymusowy nad ich przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym,

78 Szerzej.: E. Wengerek, „Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz do części II i III k.p.c.”, (red.) M. Romańska, WZPP, Warszawa 2009, s. 311 i nast.

48

d) spadkobierców co do odpowiedzialności za długi spadkowe, ale tylko do czasu złożenia oświadczenie w zakresie przyjęcia spadku lub do upływu terminu na złożenie tego oświadczenia, oczywiście pod warunkiem, że nie odrzucą spadku, e) podmioty postawione w stan upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego

oraz

f) osoby zwolnione spod jurysdykcji krajowej.

Wyłączenie dopuszczalności egzekucji z ruchomości względem Skarbu Państwa znajduje podstawę prawną w art. 1060 § 2 k.p.c.. Przepis ten zezwala na prowadzenie przeciwko Skarbowi Państwa egzekucji roszczeń pieniężnych wyłącznie w drodze egzekucji z rachunku bankowego.

Niedopuszczalne jest również prowadzenie egzekucji roszczeń pieniężnych z zastosowaniem egzekucji z ruchomości Narodowego Banku Polskiego. W zakresie egzekucji roszczeń pieniężnych art. 57 § 2 zd. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.

o Narodowym Banku Polskim⁷⁹ odsyła do art. 1060 k.p.c., a ten jak wiemy zezwala na prowadzenie egzekucji roszczeń pieniężnych wyłącznie w drodze egzekucji z rachunku bankowego.

Zakazane jest również wszczynanie i prowadzenie egzekucji z ruchomości oraz innych egzekucji dotyczących świadczeń pieniężnych przeciwko przedsiębiorcom oraz rolnikom, względem których wszczęta została egzekucja przez zarząd przymusowy nad ich przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym. W tym przypadku wierzyciele mogą się jedynie przyłączyć do egzekucji przez zarząd przymusowy (art. 1064¹²§ 1 k.p.c.). Jeżeli jednak dochody uzyskiwane w drodze egzekucji przez zarząd przymusowy wskazują, że niemożliwe jest zaspokojenie wszystkich wierzycieli w okresie sześciu miesięcy, licząc od dnia przyłączenia się do egzekucji ostatniego wierzyciela, ograniczenie to ustępuje i można żądać wszczęcia egzekucji ze składników mienia wchodzącego w skład przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego objętego zarządem przymusowym, w tym również z ruchomości.⁸⁰

Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe ma charakter czasowy. Jak wynika z treści art. 836 k.p.c., egzekucja na zaspokojenie długu spadkodawcy, do czasu przyjęcia spadku, dopuszczalna jest tylko ze spadku. Przepis ten nawiązuje wprost do art. 1030 k.c., kształtującego zasadę, wedle której spadkobierca do

79 (Dz. U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2)

80 Szerzej: J. Świeczkowski, „Egzekucja Sądowa w Polsce”, (red.) Z. Szczurek, Currenda, Sopot 2007, s. 945 – 946.

49

chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.

Dopiero z chwilą przyjęcia spadku odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe rozszerza się na cały jego majątek. Rozwiązanie to jest zrozumiałe, albowiem spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.), którą to jest chwila śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.), jednakże nabycie następuje pod warunkiem rozwiązującym.⁸¹ Warunkiem tym jest niezłożenie przez spadkobiercę w terminie sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swego powołanie oświadczenia, że spadek odrzuca, gdyż w odmiennej sytuacji, na zasadzie z art. 1020 k.c., zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Z drugiej strony pamiętać należy, że nabycie spadku może nastąpić z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem, ale tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Analizując przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: p.u.n.).⁸², dostrzec można kolejne ograniczenie podmiotowe. Jak wynika z art. 146 ust. 4 p.u.n., w czasie postępowania upadłościowego niedopuszczalne jest wszczęcie przeciwko upadłemu postępowania egzekucyjnego, zmierzającego do zaspokojenie wierzyciela ze składników masy upadłości. Postępowania wszczęte przed ogłoszeniem upadłości ulegają zawieszeniu z mocy prawa z chwilą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Zawieszone postępowania egzekucyjne umarzają się z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości (art. 146 ust. 1 p.u.n.).

Ograniczenia podmiotowe w zakresie egzekucji sądowej obejmują również osoby zwolnione spod jurysdykcji krajowej. Osoby zwolnione spod jurysdykcji krajowej wskazane zostały w ustawie Kodeks postępowania cywilnego w części obejmującej przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Immunitet egzekucyjny rozciąga się również na egzekucję prowadzoną w Polsce na podstawie zagranicznego tytułu egzekucyjnego.⁸³ Zgodnie z art. 1115 k.p.c. nie może być prowadzona egzekucja przeciwko następującym cudzoziemcom:

81 Szerzej: Z. Radwański, „Prawo cywilne – część ogólna”, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 289 - 292.

82 (Dz. U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535).

83 J. Bodio, T. Demendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P. Wójcik, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, Oficyna 2008, komentarz do art. 1115 k.p.c. Z ochrony przed zagranicznymi tytułami egzekucyjnymi nie mogą jednak skorzystać przedstawiciele dyplomatyczni, jeżeli tytuł pochodzi z państwa wysyłającego. Potwierdza to art. 31 ust. 4 konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych, sporządzonej w Wiedniu dnia 18 kwietnia 1961 r. (Dz. U. z 1965 r. Nr 37, poz. 232.).

50

a. uwierzytelnionym w Rzeczpospolitej Polskiej szefom przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych,

b. osobom należącym do personelu dyplomatycznego przedstawicielstw państw obcych w Rzeczpospolitej Polskiej,

c. innym osobom korzystającym z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych, d. członkom rodzin osób wymienionych w pkt a – c, jeżeli pozostają z nimi we

wspólnocie domowej.

Egzekucja z ruchomości może być wszczęta przeciwko ww. osobom, jeżeli ruchomości objęte egzekucją wchodzą w skład spadku, co do których osoby te są spadkobiercami, zapisobiercami, wykonawcami testamentów, zarządcami lub kuratorami spadku w charakterze prywatnym, nie zaś w imieniu państwa wysyłającego lub odpowiedniej organizacji międzynarodowej. Dopuszczalne jest również wszczęcie egzekucji przeciwko ww. osobom, jeżeli roszczenie egzekwowane dotyczy wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej działalności tych osób, wykonywanej w Polsce poza funkcjami urzędowymi.⁸⁴

Nie może być prowadzona również egzekucja przeciwko:

a. urzędnikom pełniącym funkcje konsularne w imieniu państw obcych niezależnie od posiadanego obywatelstwa,

b. cudzoziemcom będącym pracownikami administracyjnymi i technicznymi przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych w Rzeczpospolitej Polskiej lub członkami personelu służby przedstawicielstw dyplomatycznych oraz innymi osobami zrównanymi z nimi na mocy ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych,

jeżeli roszczenie pozostaje w związku ze sprawami wchodzącymi w zakres czynności dokonanych w toku pełnienia ich funkcji urzędowych. Dopuszczalne jest prowadzenie egzekucji przeciwko urzędnikom pełniącym funkcje konsularne oraz pracownikom administracyjnym i technicznym urzędów konsularnych, jeżeli poprzez postępowanie

84 Również w innych państwach europejskich obowiązuje generalny zakaz prowadzenia egzekucji ze składników majątkowych osób dysponujących immunitetem międzynarodowym. W Austrii przeciwko tym osobom i w ich otoczeniu czynności wykonawcze mogą być podejmowany tylko przez Federalne Ministerstwo Sprawiedliwości w uzgodnieniu z Federalnym Ministerstwem Spraw Zagranicznych (§ 31 EO).

Również ograniczenia doznaje prowadzenie czynności egzekucyjnych w budynkach wojskowych. Czynności wykonawcze mogą być dokonane jedynie w obecności personelu wojskowego po uprzednim zawiadomieniu komendanta budynku. Instytucja immunitetu egzekucyjnego znajduje szerokie zastosowanie również w systemie prawa szwajcarskiego – szerzej: J. K. Kostkiewicz, „Staatenimmunität im Erkenntnis- und im Vollstreckungsverfahren nach schweizerischem Recht” Stämpfli Verlag AG, Berno 1998, s. 522 – 568.

51

egzekucyjne spełnione ma być roszczenie o wynagrodzenie szkody spowodowanej w Polsce przez pojazd, statek morski, rzeczny lub powietrzny.⁸⁵

Ograniczenia podmiotowe względem wszystkich ww. osób zwolnionych spod jurysdykcji krajowej nie mają zastosowania, jeżeli państwo wysyłające lub odpowiednia organizacja międzynarodowa zrzekając się przysługującego tym osobom immunitetu sądowego dodatkowo w sposób wyraźny zrzekła się immunitetu w odniesieniu do postępowania egzekucyjnego (art. 1115 § 2 k.p.c.).⁸⁶ Niedopuszczalne jest prowadzenie egzekucji w pomieszczeniach zajmowanych przez przedstawicielstwa dyplomatyczne, misje zagraniczne lub urzędy konsularne państw obcych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w mieszkaniach cudzoziemców, o których mowa wyżej, jeżeli szef przedstawicielstwa dyplomatycznego, misji zagranicznej lub urzędu konsularnego nie wyraził na to zgody.

Wyraźne zrzeczenie się immunitetu w odniesieniu do postępowania egzekucyjnego jest konieczne, albowiem zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego nie jest tożsame ze zrzeczeniem się immunitetu egzekucyjnego.⁸⁷

Wprowadzone przez ustawodawcę ograniczenia podmiotowe w związku ze zwolnieniami spod jurysdykcji krajowej stanowią konsekwencję podpisania i ratyfikowania przez Rzeczpospolitą Polską (wówczas Polską Rzeczpospolitą Ludową) w ustawie z dnia 8 września 1965 r.⁸⁸ konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych, sporządzonej w Wiedniu dnia 18 kwietnia 1961 r. Przyjęte w ten sposób ograniczenia podmiotowe są efektem harmonizacji prawa polskiego z przyjętymi zobowiązaniami międzynarodowymi. Jest to szczególnie widoczne przy porównaniu przepisów ustawy Kodeks postępowania cywilnego z przepisami art. 31 – 33 i 37 ww. konwencji, które są niemalże identyczne. Ustalając krąg osób zwolnionych spod jurysdykcji warto pamiętać o tej umowie, a w szczególności o jej art. 1, który zawiera definicje takich pojęć jak: szef misji, członkowie misji, członkowie personelu dyplomatycznego, członkowie personelu administracyjnego i technicznego oraz inne.⁸⁹

85 Szerzej: S. Sawicki, „Zrzeczenie się immunitetu egzekucyjnego członka urzędu konsularnego w postępowaniu cywilnym”, NP 1983, Nr 7-8, s. 110 i n.

86 Immunitet państwa to prawo przysługujące państwu, na podstawie którego wyłączona zostaje jego odpowiedzialność przed organami innego państwa z tytułu własnych działań – tak Z. Merchel, „Egzekucja z ruchomości. Tom I”, WSKS, Sopot 1996, s. 30, oraz Z. Knypl, „Immunitet państwa w postępowaniu rozpoznawczym i egzekucyjnym”, PES 1994, Nr IX, s. 74.

87 Por.: J. Bodio, T. Demendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M. Wójcik, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, Oficyna 2008, komentarz do art. 1115.

88 Dz. U. z 1965 r. Nr 37, poz. 232.

89 Szerzej: M. Konopacka, „Immunitet dyplomatyczny w egzekucji”, NC 2007, Nr 9/128/236/2007, s. 43 – 47.

52

Ustalenie istnienia i zastosowanie ograniczeń wynikających ze zwolnień spod jurysdykcji krajowej powinno mieć miejsce na etapie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności, a nie przed organem egzekucyjnym. Postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wydane z naruszeniem tego ograniczenia jest bowiem dotknięte nieważnością.