4. Opis i oszacowanie
4.4. Oznakowanie zajętych ruchomości
Dokonanie oznakowania zajętych przez komornika ruchomości stanowi czynność obowiązkową w postępowaniu egzekucyjnym.224 Czynność ta ma charakter informacyjny i nie tworzy nowych praw. Zgodnie z dyspozycją przepisu z art. 847 k.p.c. zajęcie ruchomości dokonuje się przez wpisanie ich do protokołu zajęcia. Oznacza to, że oznakowanie zajętej ruchomości posiada charakter wyłącznie deklaratoryjny i nie warunkuje ważności dokonania zajęcia. Ujawnienie zajęcia poprzez oznakowanie ruchomości ma na celu zorientowanie osób trzecich o wyłączeniu prawa dłużnika do swobodnego rozporządzania zajętą ruchomością (taki skutek wynika z faktu dokonania zajęcia) i zapobieżenie jej nieuprawnionemu zbyciu. W przypadku dokonania zbycia ruchomości należycie oznakowanej nabywca nie będzie mógł powołać się na dobrą wiarę i wywodzić z niej skutków przewidzianych w art. 169 § 1 k.c.
Ponadto, jak wynika z treści art. 854 k.p.c., komornik umieści na każdej zajętej ruchomości znak ujawniający na zewnątrz jej zajęcie, jeżeli to nie jest możliwe, ujawni je w inny sposób. Obowiązek ten dotyczy zatem każdej zajętej ruchomości. Treść tego przepisu pozostaje w bezpośredniej relacji do przepisów regulujących obowiązek dokonania wpisu każdej ruchomości z osobna do protokołu zajęcia i analogicznego postąpienia w zakresie dokonania ich oszacowania.
Obecnie brak jest wyraźnego przepisu, który regulowałby w sposób bezpośredni kwestie techniczne czynności oznakowania zajętej ruchomości. Jak wynika z treści art. 854 k.p.c. musi to być znak usytuowany na zewnątrz ruchomości, ujawniający jej
224 Jak wskazuje J. Jankowski „Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz do artykułów 506 – 1088”, C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 854, – umieszczenie znaku na zajętej ruchomości jest obowiązkowe i wierzyciel nie może zwolnić komornika od jego dokonania.
135
zajęcie. Oznacza to w praktyce dokument przytwierdzony do zajętej ruchomości. Znak ten musi w sposób niewątpliwy wskazywać organ egzekucyjny od którego pochodzi, datę dokonania czynności i sygnaturę akt sprawy, której dotyczy tak, aby możliwe było zidentyfikowanie wierzyciela, który ma zostać zaspokojony poprzez jej sprzedaż (wzmianki o przyłączeniu się kolejnych wierzycieli do toczącego się postępowania egzekucyjnego z ruchomości, czy też rozszerzeniu zajęcia na rzecz kolejnych wierzytelności tego samego wierzyciela, dokonuje się w protokole pierwszego zajęcia).
Znak ten musi również stwarzać pewność co do swojej autentyczności, a więc powinien być opatrzony podpisem i pieczęcią urzędową komornika. Nie sposób wyobrazić sobie inny sposób oznakowania zajętej ruchomości, jak poprzez oznakowanie dokumentem.
Oznakowanie ruchomości musi być bowiem trwałe, ale tylko na tyle na ile jest konieczne z punktu widzenia toczącego się postępowania egzekucyjnego. Zamieszczony na ruchomości znak nie może prowadzić do uszkodzenia rzeczy podlegającej zajęciu oraz musi pozwalać się łatwo usunąć, gdy odpadnie podstawa dalszego stosowania zajęcia.225
Zwrócić należy w tym miejscu uwagę, iż pomimo, że § 66 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników (Dz. U. Nr 10 poz. 52) z dniem 28 grudnia 2007 r. utracił moc obowiązującą, uznać należy, że jego treść pozostaje wciąż aktualna. Jak wynikało z jego brzmienia, w celu ujawnienia zajęcia komornik zobowiązany był nakleić na zajętej ruchomości kartkę ze swoją pieczęcią lub przymocować tę kartkę sznurkiem z pieczęcią lakową. Dopiero, gdyby tych sposobów oznakowania nie można było zastosować, albo gdyby oznaczenie z osobna wielu rzeczy tego samego rodzaju nastręczało znaczne trudności, komornik postępował stosownie do okoliczności, pamiętając jednak, że znak musi być umieszczony w miejscu widocznym oraz nie może powodować uszkodzenia rzeczy zajętej. Ten szczególny przypadek odnosi się przede wszystkim do sytuacji, gdy komornik dokonuje zajęcia substancji płynnych lub sypkich, albo dużej ilości identycznych rodzajowo i wartościowo rzeczy (np. znajdujących się w magazynach przedsiębiorstwa dłużnika zbóż, owoców, zwierząt, drobnych materiałów, półfabrykatów lub produktów gotowych, których z natury rzeczy nie da się oznaczyć w sposób indywidualny, albo powodowałoby to nadmierny i nieuzasadniony koszt). W takich sytuacjach z zasady komornik powinien (przykładowo) umieścić na drzwiach magazynu, w którym rzeczy się znajdują, wykazu zajętych ruchomości, pozwalającego zindywidualizować je spośród innych, wolnych od zajęcia.
225 Por.: K. Flaga – Gieruszyńska, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 1470.
136
Umieszczony przez komornika na zajętej ruchomości znak dokonania zajęcia stanowi dokument urzędowy. Komornik jest na mocy art. 1 u.k.s.e. funkcjonariuszem publicznym, zaś na mocy art. 758 k.p.c. organem postępowania egzekucyjnego. Skoro umieszczony przez komornika, jako organ powołany, znak znajduje podstawę prawna w obowiązujących przepisach, zaś samo oznakowanie stanowi nie tylko opatrzenie rzeczy zajętej zwykłym znakiem graficznym, lecz stanowi swego rodzaju poświadczenie dokonania zajęcia, nie ulega wątpliwości, iż mają do niego zastosowanie skutki przewidziane w art. 244 k.p.c.226
Zwrócić należy również uwagę, iż dłużnik lub osoba trzecia, która niszczy, usuwa lub uszkadza umieszczony przez komornika znak dokonania zajęcia podlega odpowiedzialności karnej na podstawie art. 276 k.k.227 Nie ma wątpliwości, iż tylko komornik ma wyłączne prawo rozporządzać tym dokumentem. Tak więc, gdy nastąpi zakończenie egzekucji z ruchomości i zwolnienie rzeczy zajętych, tylko komornik ma prawo usunięcia umieszczonego znaku. W praktyce komornicy często zapominają o tym obowiązku, albo nie dopełniają go ze względu na koszty z tym związane, sprowadzając swe czynności jedynie do wydania stosownego postanowienia kończącego postępowanie.
W takiej sytuacji komornik powinien, gdy uprawomocni się postanowienie, wskutek którego następuje zwolnienie ruchomości spod zajęcia a nie zachodzi podstawa trwania zajęcia ze względu na prowadzone przez niego postępowania na rzecz innych wierzycieli, upoważnić dłużnika na piśmie do samodzielnego usunięcia oznakowania. Dłużnik otrzyma w ten sposób dowód, że postanowienie zwalniające ruchomości spod zajęcia stało się prawomocne oraz uzyska prawo do rozporządzania dokumentem.
Oznaczenie zajętych ruchomości jest obowiązkiem komornika. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy zgodnie z art. 851 zd. 1 k.p.c. zajęte ruchomości mają być zajęte na zaspokojenie kolejnych wierzytelności. W takiej sytuacji komornik dokonuje zajęcia przez zaznaczenie go w protokole pierwszego zajęcia. Nowe zajęcie ruchomości ogranicza się do umieszczenia przez komornik wzmianki w protokole pierwszego zajęcia. Zbyteczne byłoby w tej sytuacji ponowne oznaczanie ruchomości, skoro okoliczność zajęcia została już raz ujawniona. Bez wątpienia rozwiązanie to służy redukcji kosztów postępowania
226 Por.: J. Jankowski, op. cit., s. 848, oraz H. Pietrzkowski, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz.
Postępowanie egzekucyjne”, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 20. Sprawdź także: Z. Świeboda, „Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część druga. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne”, LexisNexis, Warszawa 2004, s. 213.
227 Zgodnie z art. 276 k.k. kto niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznym, ukrywa lub usuwa dokument, którym nie ma prawa wyłącznie rozporządzać, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
137
egzekucyjnego oraz jego przyspieszeniu. Podkreślić należy jednak, że rozwiązanie to odnosi się do ponownego zajęcia tylko w przypadku, gdy wcześniejsze zajęcie jest aktualne i skuteczne.