Oszacowanie ruchomości przez biegłego

Oszacowania ruchomości dokonuje komornik. Stanowi o tym przepis z art. 853 § 1 k.p.c. wskazując, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, komornik oznacza wartość zajętych ruchomości i umieszcza ją w protokole zajęcia. Tylko w drodze wyjątku oszacowania dokonuje biegły. Jest to rozwiązanie słuszne, które chroni zarówno dłużnika przed narastaniem kosztów, do których należy bez wątpienia wynagrodzenie biegłego z tytułu sporządzonej opinii. Rozwiązanie to chroni także wierzyciela w sytuacji, gdy zajęta ruchomość nie może znaleźć nabywcy a dłużnik nie posiada już żadnego majątku. W takiej sytuacji koszty bezskutecznego postępowania egzekucyjnego spadają na wierzyciela.

Od wyżej opisanej zasady ustawodawca wprowadził wyjątki, które można podzielić na trzy grupy:

a) ściśle związane z rodzajem przedmiotu zajęcia – wskazać w tym miejscu należy przede wszystkim na przepis z art. 866² § 1 k.p.c. oraz z art. 866² § 2 k.p.c.

Zgodnie z treścią tych przepisów powołanie biegłego jest obowiązkowe do oszacowania przedmiotów o wartości historycznej, artystycznej, wyrobów ze złota i platyny;

b) oparte na przesłankach subiektywno – obiektywnych decyzji organu postępowania egzekucyjnego – jak wynika z treści art. 853 § 2 k.p.c. oszacowania dokonuje biegły, jeżeli komornik uzna, że należy go wezwać. Ustawodawca pozostawił komornikowi swego rodzaju furtkę, gdy powołanie biegłego nie jest obowiązkowe, jednak brak specjalistycznej wiedza i odpowiedniego doświadczenia wymaga skorzystania przez niego z pomocy specjalisty z określonej dziedziny. Nie można wymagać od komornika, aby był specjalistą w każdej sferze życia gospodarczego.

W swej praktyce komornik może spotkać się zarówno z wnioskiem wierzyciela o zajęcie rzeczy powszechnie znajdującej się w obrocie gospodarczym, jak również z ruchomościami występującymi jednostkowo lub branżowo (np. maszyny i urządzenia specjalistyczne, z których dłużnik korzystał w celu prowadzenia działalności gospodarczej). W tym pierwszym przypadku komornik dokonuje zazwyczaj oszacowania samodzielnie, gdy zajęte ruchomości są względnie nowe,

132

przez co nie wymagają szczegółowego ustalenia wielkości utraty wartości wskutek upływu czasu, czy też zużycia się;²²⁰

c) stanowiące konsekwencję czynności formalno – prawnych w toku postępowania egzekucyjnego – zgodnie z art. 853 § 2 k.p.c. oszacowania dokonuje biegły, jeżeli wierzyciel lub dłużnik podnoszą w skardze zarzuty na oszacowanie komornika.

Podniesiony przez wierzyciela lub dłużnika zarzut, że dokonane przez komornika oszacowanie jest dotknięte błędem niedoszacowania lub przeszacowania niweczy dokonaną przez komornika czynność oszacowania i powoduje obowiązek powołania biegłego sądowego w celu oszacowania wartości tejże ruchomości.²²¹ W wyżej przedstawionych sytuacjach biegły dokonuje oszacowania przy samym zajęciu. Gdyby to nie było możliwe, biegły może dokonać oszacowania w terminie późniejszym, aż do dnia licytacji.

Przyjęty przez ustawodawcę termin „wycena” nie powinien jednak budzić wątpliwości, iż rzeczywiście mamy do czynienia z opinią biegłego, o której mowa w art. 278 i nast. k.p.c. Specyfika tego środka dowodowego w postępowaniu egzekucyjnym wiąże się z tym, że teza dowodowa w każdym przypadku sprowadza się do sformułowania pytania – „jaka jest aktualna cena rynkowa netto następujących ruchomości

…”. Oczywiście tak skonstruowana teza nigdy nie pojawia się w sposób dosłowny w treści postanowienia komornika o powołaniu biegłego. Teza ta wypływa jednak z samego faktu oznaczenia w postanowieniu, że biegłego powołuje się w celu sporządzenia wyceny.

Należy jednak zwrócić uwagę, iż wydanie postanowienia o powołaniu biegłego, które stanowi odpowiednik w postępowaniu egzekucyjnym postanowienia sądu o przeprowadzeniu dowodu, nie oznacza automatycznie, że mamy do czynienia z postępowaniem dowodowym w dosłownym tego słowa znaczeniu. Zasadnicza różnica wynika z okoliczności, iż komornikowi w odniesieniu do wydanej przez biegłego opinii nie przysługuje prawo swobodnej oceny dowodów. Dokonana wycena wartości ma dla komornika moc wiążącą i nie może jej zmienić. Komornik może co najwyżej powołać innego biegłego, nie jest jednak uprawniony do samodzielnego podejmowania decyzji w zakresie jego wyboru.²²² Jak stanowi art. 813 k.p.c., w wypadkach wymagających zasięgnięcia opinii biegłego, komornik zwróci się o wydanie opinii do jednego lub kilku

220 Por.: K. Flaga – Gieruszyńska, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz”, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 1469.

221 Szerzej na temat czynności biegłego w postępowaniu cywilnym: M. Rybarczyk, „Biegły w postępowaniu cywilnym”, C.H. Beck, Warszawa 2001, s. 45 i nast.

222 Por.: K. Stachura,„Egzekucja z ruchomości”, PES 1993, Nr 2, s. 71.

133

stałych biegłych sądowych, a jeżeli wśród stałych biegłych sądowych nie ma biegłego wymaganej specjalności, komornik zwróci się do sądu o wyznaczenie biegłego i odebranie od niego przyrzeczenia.

Również w prawie niemieckim skierowanie zajętych ruchomości przez komornika do sprzedaży wymaga wcześniejszego ustalenia ich wartości. Tak jak w prawie polskim służy temu instytucja oszacowania (Schätzung). Oszacowanie zmierza do ustalenie zwykłej wartości sprzedażnej zajętej ruchomości i dokonuje się go bezpośrednio po dokonanym zajęciu. Jeżeli dokonanie oszacowania nie jest możliwe w trakcie zajęcia można dokonać go w terminie późniejszym, niemniej powinno to nastąpić niezwłocznie. Oszacowanie dokonuje, tak jak w prawie polskim, przede wszystkim komornik sądowy. Jeżeli jednak przedmiotem zajęcia są kosztowności, sąd egzekucyjny na wniosek wierzyciela albo dłużnika zobowiązany jest zarządzić dokonanie oszacowania przez rzeczoznawcę (Sachverständig). Biegły może zostać powołany również do oszacowania pożytków naturalnych nieruchomości, jeżeli nie zostały one od niej odłączone, a także sprzętu rolniczego, bydła, nawozów i płodów rolnych, o ile wartość tych ruchomości przekracza 500 euro (§ 813 ZPO).²²³

W prawie austriackim, gdy sprzedaż ma się odbyć w drodze licytacji publicznej, oszacowanie ruchomości przez biegłego jest obowiązkiem. Wymaga tego przepis

§ 275 EO. Osobę biegłego (Sachverständiger) wyznacza organ wykonawczy, jednakże w przypadku, gdy licytacja ma odbyć się w hali aukcyjnej lub w domu licytacyjnym, wówczas biegłego wyznacza odpowiednio kierownik tej hali lub tenże dom. Jeżeli nie można wyznaczyć biegłego, który potrafiłby oszacować wszystkie oddane na licytację ruchomości, w szczególności gdy miałaby zostać oszacowana duża ich ilość lub mają one znaczną wartość, wówczas można, tak jak w prawie polskim, wyznaczyć kilku biegłych dla różny grup tych ruchomości.

Z kolei w prawie szwajcarskim zasadą jest, że zajęte ruchomości podlegają oszacowaniu przez urzędnika urzędu wykonawczego. Tylko w sytuacji, gdy jest to konieczne do oszacowania powołuje się biegłego (art. 97 SchKG).

Również przyjęte w prawie czeskim rozwiązania prawne nie odbiegają znacząco od znanych nam z prawa polskiego. Wartość zajętych ruchomości określa organ egzekucyjny poprzez ich oszacowanie, z tym że do oszacowania może zostać powołany biegły, jeżeli organ egzekucyjny nie jest w stanie sam dokonać prawidłowej wyceny. Zwrócić należy

223 Por.: H. Thomas, H. Putzo, „Zivilprozeβordnung”, C.H. Beck, München 1978, s. 1242.

134

jednak uwagę, że prawo czeskie w zakresie, w jakim odnosi się do sprzedaży ruchomości, ma zastosowanie także do sprzedaży praw majątkowych inkorporowanych w papierach wartościowych emitowanych przez fundusze inwestycyjne, a także w innych instrumentach inwestycyjnych. W tych przypadkach cena ustalana jest według oficjalnego kursu, o ile taki obowiązuje. Cena może być też ustalona według prognoz, jeżeli takie są prowadzone. W przypadku braku prognoz cenę ustala się według kursu obowiązującego w dniu poprzedzającym sporządzenie obwieszenia o licytacji, a jeśli i to nie jest możliwe – w sposób adekwatny do przedmiotu sprzedaży (§ 328 OSR).