Skarga na oszacowanie ruchomości przez komornika…

Zgodnie z treścią art. 853 k.p.c. dłużnik i wierzyciel mogą kwestionować oszacowanie dokonane przez komornika, wnosząc w skardze zarzuty. Przepis ten został pierwotnie sformułowany przez ustawodawcę dość niefortunnie, powodując tym samym liczne spory w kwestii odrębności instytucjonalnej tego środka zaskarżenia.

W postępowaniu egzekucyjnym występują, podobnie do postępowania rozpoznawczego, środki zaskarżenia zwyczajne, szczególne i nadzwyczajne.²²⁸ Jak podkreśla się w nauce, środki zaskarżenia to takie środki, których celem jest uchylenie lub zmiana czynności decyzyjnych organów procesowych, względem których są wnoszone.

Środki zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym nie mogą jednak być traktowane w sposób analogiczny, jak w postępowaniu rozpoznawczym. Wynika to z okoliczności, iż w postępowaniu egzekucyjnym środki zaskarżenia mogą dotyczyć również czynności, które nie są czynnościami decyzyjnymi.²²⁹

W pierwotnym brzmieniu art. 853 k.p.c. ustawodawca posłużył się terminem zarzutów, które przysługiwały dłużnikowi i wierzycielowi na oszacowanie dokonane samodzielnie przez komornika, co w konsekwencji powodowało obligatoryjne powołanie biegłego celem oszacowania. Z dniem 5 lutego 2005 r. ustawodawca, dokonując zmiany wspomnianego przepisu, utrzymał dotychczas przysługujące dłużnikowi oraz wierzycielowi prawo do składania zarzutów na oszacowanie komornika z tym, że wnosić je należy w skardze na oszacowanie. Nowelizacja tylko pozornie sprecyzowała charakter instytucji skargi na oszacowanie komornika, czym rozstrzygnęła istniejące wcześniej

228 Por.: A. Marciniak, „Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych”, LexisNexis, Warszawa 2008, s. 143.

229 Pojęcie środków zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym może być rozumiane szerzej niż w postępowaniu rozpoznawczym. Środki zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym mogą zmierzać nie tylko do zmiany lub uchylenia czynności decyzyjnych, ale mogą również wpływać w inny sposób na dokonaną przez organ egzekucyjny czynność. Jak wskazuje W. Siedlecki i M. Sawczuk w „System prawa procesowego cywilnego. Zagadnienia ogólne. Tom III. Zaskarżanie orzeczeń sądowych”, Wrocław 1987, s. 9, środki zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym mogą dotyczyć także czynności nie będących czynnościami decyzyjnymi.

138

spory.²³⁰ Co prawda zastrzeżenie przez ustawodawcę, iż zarzuty na oszacowanie komornika wnosi się w skardze nadało tej instytucji wyraźny charakter środka zaskarżenia, to jednak powstał kolejny spór co do tego, czy skarga, w której wnoszone mają być zarzuty na oszacowanie, stanowi odrębny środek zaskarżenia, czy też stanowi ona szczególną formę skargi na czynności komornika.²³¹

Podejmując próbę rozstrzygnięcia zaistniałych wątpliwości na wstępie wskazać należy na podobieństwa, jakie zachodzą pomiędzy tymi środkami zaskarżenia:

a) przedmiot zaskarżenia – skarga na oszacowanie komornika przysługuje względem kwestii formalnej postępowania egzekucyjnego, a konkretnie czynności komornika w zakresie oszacowania zajętych ruchomości. Skoro oszacowanie dokonane przez komornika jest jego czynnością nie ma wątpliwości, iż co do zasady przysługuje na nią skarga, o której stanowi art. 767 k.p.c., a więc skarga na czynności komornika. Tak więc, uznając skargę na oszacowanie komornika za odrębny środek zaskarżenia, należałoby przyjąć, że na oszacowanie komornika przysługują dwa niezależne środki zaskarżenia, a więc skarga na oszacowanie komornika oraz skarga na czynności komornika;

b) skutek wywołany wniesieniem środka zaskarżenia – oba środki zaskarżenia wywołują skutek ex nunk,

Za uznaniem odrębności obu środków zaskarżenia przemawiają różnice, jakie zachodzą pomiędzy nimi, a mianowicie w kwestii:

a) organu powołanego do rozpoznania środka zaskarżenia – skargę na czynności komornika wnosi się zgodnie z art. 767 § 1 k.p.c. do sądu rejonowego, przy którym działa komornik, natomiast skargę na oszacowanie komornika wnosi się w myśl art. 853 § 2 k.p.c. do komornika, który dokonał oszacowania;²³²

b) terminu zaskarżenia – skargę na czynność komornik wynosi w terminie tygodniowym od dnia dokonania czynności, jeżeli skarżący był obecny lub zawiadomiony o terminie, a jeżeli nie był zawiadomiony o terminie osobiście,

230 Por.: J. Jankowski, „Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Cz. III. Postępowanie egzekucyjne (2)” MP 2004, Nr 23, s. 1067 oraz J. Jankowski, „Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz do artykułów 506-1088”, (red.) K. Piasecki, C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 846.

231 Szerzej: F. Zedler, „Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz. Tom III. Postępowanie egzekucyjne”, Toruń 1995, s. 25 – 27.

232 Odmienne stanowisko prezentuje J. Jankowski. W przekonaniu autora, gdy skarga okaże się zasadna i jest wniesiona przy zajęciu, komornik uwzględnia ją, o czym zawiadamia sąd i skarżącego, w przeciwnym razie przekazuje skargę sądowi. Jeżeli wniesienie skargi nastąpiłoby w innym czasie niż przy zajęciu, powinna być wniesiona do dnia licytacji bezpośrednio do sądu - J. Jankowski, „Kodeks postępowania cywilnego. Tom II.

Komentarz do artykułów 506-1088”, (red.) K. Piasecki, C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 847.

139

wówczas w tym samym terminie, ale liczonym od dnia zawiadomienia strony lub osoby, której prawo zostało czynnością naruszone bądź zagrożone. Z kolei skargę na oszacowanie komornika wnosi się zgodnie z art. 853 § 2 k.p.c. przy zajęciu ruchomości, a gdyby to nie było możliwe – do dnia licytacji;

c) kręgu uprawnionych do wniesienia środka zaskarżenia – skargę na czynności komornika może złożyć strona, a więc dłużnik i wierzyciel, jak również inna osoba, której prawa zostały przez czynności lub zaniechanie komornika naruszone bądź zagrożone. Natomiast w kwestii skargi na oszacowanie komornika kodeks postępowania cywilnego nie określa szczegółowo kręgu uprawnionych. Przyjąć jednak należy, że skarga na oszacowanie komornika przysługuje wyłącznie dłużnikowi i wierzycielowi, albowiem na podstawie art. 853 § k.p.c. tylko przez nich wniesione zarzuty w skardze powodują obowiązek wezwania biegłego celem oszacowania;

d) skutkiem wniesienia środka zaskarżenia – pomimo, iż jak wyżej wskazałem oba środki zaskarżenia wywołują skutek ex nunk, to w przypadku skargi na czynności komornika skutek powstaje dopiero od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu uwzględniającego wniesioną skargę. W przypadku skargi na oszacowanie komornika skutek przez nią zamierzony zostaje osiągnięty z chwilą jej wniesienia do komornika. Skarga na oszacowanie jest niezależna od woli komornika i nie podlega ocenie co do swej zasadności.

Podsumowując, pomimo zbliżenia terminologicznego istota klasycznej skargi na czynności komornika jest na tyle różna od skargi na oszacowanie, że nie można uznać skargi na oszacowanie za szczególny rodzaj skargi na czynności komornika.²³³

Zastanowienia wymaga kwestia ewentualnej kolizji obu środków zaskarżenia.

W moim przekonaniu uprawniony nie może jednocześnie skorzystać z nich obu. Jest to oczywiste, skoro wniesienie skutecznie skargi na oszacowanie ruchomości komornika powoduje automatycznie uchylenie tejże czynności. W takiej sytuacji wszczęte postępowanie ze skargi na czynności komornika powinno zostać umorzone, albowiem podstawa jej wniesienia wygasła.

233 Por.: A. Frań, „Komentarz do art. 853 k.p.c.”, LEX/el 2005 r. Odrębność instytucjonalną skargi na oszacowanie komornika uznaje również Z. Merchel, „Egzekucja z ruchomości. Tom I”, WSKS, Sopot 1996, s. 72. Wniosek ten można wysnuć ze stwierdzenia autora, że „stronom postępowania egzekucyjnego przysługują dwa środki obrony przed dokonaną wyceną zajętych ruchomości. Na szacunek dokonany przez komornika podczas zajęcia służą zarzuty, które należy zgłosić komornikowi do protokołu zajęcia. Na ogólnych zasadach służy natomiast, jak przeciwko każdej czynności, skarga na czynności komornika”.

Przeciwne stanowisko prezentuje A. Marcinak, „Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych”, LexisNexis, Warszawa 2005, s. 141.

140

Kolizyjność rozpatrywanych środków zaskarżenia nie zmienia faktu, iż oba wzajemnie się uzupełniają, czym gwarantują należytą ochronę interesów stron. Widoczne jest to chociażby w sytuacji, gdy pomimo, że strona niezadowolona i niezgadzająca się z dokonanym przez komornika oszacowaniem wniosła skargę na podstawie art. 853 k.p.c., zaś komornik pozostaje bierny i nie wzywa biegłego w celu oszacowania ruchomości.

W takiej sytuacji strona może wnieść skargę na czynności komornika w związku z zaniechaniem wykonania ciążącego na organie egzekucyjnym obowiązku.

Skargę na oszacowanie wnosi się do komornika przy zajęciu ruchomości, a gdyby to nie było możliwe, np. z powodu nie brania przez stronę udziału w zajęciu, do dnia licytacji. Określony w ten sposób termin końcowy do wniesienia przedmiotowego środka zaskarżenia jest niestety nieostry. Dostrzec można w tej kwestii spór w doktrynie, czy wniesienie skargi na oszacowanie komornika dopuszczalne jest jeszcze w dniu licytacji, czy też najpóźniej w dniu ją poprzedzającym. W celu rozstrzygnięcia tej kwestii zastosowanie wykładni logiczno - językowej jest w moim przekonaniu niewystarczające i wymaga sięgnięcia do wykładni funkcjonalnej. Ustawodawca przyjmując formułę terminu końcowego w brzmieniu „do dnia licytacji” udzielił uprawnionemu prawa do wniesienia przedmiotowego środka zaskarżenia aż do końca ostatniego dnia terminu.

Niewątpliwe jest, że skarga nie powinna być wnoszona po przeprowadzonej licytacji, albowiem naruszałaby prawa nabyte osób trzecich i prowadziłaby do rozszerzenia zamkniętego katalogu okoliczności uzasadniających wniesienie skargi z art. 870 k.p.c. na udzielone przez komornika przybicie. Ma to swoje uzasadnienie w treści art. 869 k.p.c., zgodnie z którym z chwilą dokonania przybicia dochodzi do skutku sprzedaż ruchomości na rzecz nabywcy, a więc przejście prawa własności licytowanej rzeczy ruchomej (przybicie zostaje udzielone przez komornika nabywcy w toku licytacji, jeżeli po trzykrotnym wezwaniu do dalszych postąpień nikt więcej od niego nie zaoferował). Tak więc, gdyby ustawodawca chciał przyznać stronom prawo do wniesienie skargi na oszacowanie komornika także w dniu licytacji termin końcowy sformułowałby w brzmieniu „do chwili rozpoczęcia licytacji” lub inny zbieżny. Skoro ustawodawca postanowił w opisany wyżej sposób, mając na względzie opisane skutki przyjąć należy, że skargę na oszacowanie komornika można wnieść najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień licytacji.²³⁴

234 Podobne stanowisko zajął H. Pietrzkowski, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie egzekucyjne”, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 334. Stanowisko to akceptuje również A. Frań, „Komentarz do art. 853 k.p.c.”, LEX/el 2005 r. Odmiennie do tej kwestii podeszła O. Marcewicz, „Kodeks postępowania

141

Ostatni dzień terminu na wniesienie skargi na oszacowanie komornika nie zawsze jednak przypada na dzień poprzedzający licytację. Zgodnie z brzmieniem art. 853 § 2 zd. 2 k.p.c. skargę na oszacowanie komornika wnosi się do komornika przy zajęciu ruchomości, a gdyby to nie było możliwe – do dnia licytacji. Zatem zasadą jest, że skargę należy wnieść nie później niż w trakcie czynności zajęcia ruchomości. W takiej sytuacji terminem początkowym będzie moment sporządzenia przez komornika oszacowania i obwieszczenia jego treści stronom (wcześniej uprawnieni nie mają bowiem czego skarżyć), zaś końcowym zakończenie czynności zajęcia. Przesunięcie terminu końcowego na wniesienie przedmiotowego środka zaskarżenia, aż do dnia poprzedzającego dzień licytacji uznać należy za wyjątek od reguły, który uzasadniać może w zasadzie tylko nieobecność wierzyciela lub dłużnika przy czynności zajęcia. Bierność strony w trakcie zajęcia, nawet w sytuacji gdy nie podpisała protokołu zajęcia, stanowi przesłankę negatywną wydłużenia terminu zaskarżenia. W takiej sytuacji strona musiałaby wykazać, iż w toku zajęcia pozbawiona została bezprawnie przysługującego jej w tym zakresie prawa.

Skargę można wnieść – wobec braku szczególnych w tym zakresie regulacji – w dowolnej formie, tj. na piśmie lub ustnie do protokołu. Ustawodawca nie określił szczegółowo jak ma wyglądać skarga, ale niewątpliwie, jeżeli wnoszona jest na piśmie, powinna na zasadzie z art. 13 § 2 k.p.c. spełniać odpowiednio warunki ogólnie wymagane dla pism procesowych, o których stanowi art. 126 k.p.c. Ponadto skarga na oszacowanie powinna kwestionować prawidłowość dokonanego oszacowania oraz, co najważniejsze, niezależnie od formy w jakiej jest wnoszona, zawierać zarzuty, o których stanowi art. 853 k.p.c. Brak wskazania zarzutów nie pozbawia co prawda skargi jej charakteru, ale bez wątpienia stanowić będzie przesłankę negatywną wywołania skutku przewidzianego w art. 853 § 2 k.p.c. Chociaż ustawodawca nie określił jakie to mają być zarzuty, nie powinno być wątpliwości, iż chodzi o zarzut niedoszacowanie i przeszacowania. Zarzuty nie wymagają uzasadnienia.²³⁵

cywilnego. Praktyczny komentarz”, (red.) A. Jakubecki, Zakamycze 2005, s. 1303. Autorka wskazuje, że wydaje się jej uzasadniony pogląd, iż skargę należy zgłosić przed rozpoczęciem licytacji, dając tym samym do zrozumienia istnienie możliwości wniesienia skargi również w dniu licytacji. Niestety autorka nie precyzuje swego stanowiska.

235 Tak samo: F. Zedler, „Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz. Tom III. Postępowanie egzekucyjne (art. 844 – 1003 k.p.c.)”, Toruń 1995, s. 852. Pomimo zmiany przepisów w 2005 r. stanowisko to uznać należy za aktualne.

142