W koƒcu ubieg∏ego roku zakoƒczono negocjacje o cz∏onkostwo Polski w Unii Europejskiej, opracowano ju˝ tekst Traktatu akcesyjnego. Po pozytywnym wyniku referendum Polska stanie si´
w 2004 r. krajem cz∏onkowskim UE. W przededniu wejÊcia do Unii warto zastanowiç si´ nad ko-rzyÊciami i kosztami cz∏onkostwa, a tak˝e nad tym, jakie konsekwencje b´dzie mia∏o pozostanie Polski poza Unià dla decydujàcych w rozwoju spo∏eczno-ekonomicznym dziedzin edukacji, kszta∏cenia i jakoÊci zasobów ludzkich.
1. Polska poddana jest podwójnej transformacji: z jednej strony mamy do czynienia z trans-formacjà systemowà, której celem jest stworzenie systemu demokratycznego i gospodarki rynko-wej, z drugiej zaÊ Polska podlega transformacji wyznaczanej przez zakres dostosowaƒ do wyma-gaƒ i wyzwaƒ integracji europejskiej. Obie p∏aszczyzny transformacji stanowià nowe pola g∏´bo-kich przemian dla krajów je realizujàcych.
2. Cechy transformacji zwiàzanej z integracjà europejskà majà wiele wymiarów. Pierwszy wy-nika z faktu, i˝ nie ma mo˝liwoÊci zmiany kszta∏tu integracji, nale˝y jà zaakceptowaç tylko w ist-niejàcej formie. Drugi wymiar niesie z sobà koniecznoÊç przyj´cia w wielu dziedzinach narodo-wych rozwiàzaƒ instytucjonalnych Unii Europejskiej ex ante. Trzeci wymiar wià˝e si´ z akcepta-cjà przez ka˝dego nowo przyjmowanego cz∏onka za∏o˝onych w przestrzeni europejskiej zjawisk, takich jak swobodny przep∏yw kapita∏u, zasobów pracy, towarów i us∏ug, co z dnia na dzieƒ
wy-stawia przedsi´biorstwa, a tak˝e spo∏eczeƒstwa gospodarek mniej rozwini´tych, na silnà konku-rencj´.
3. Nawet przy wielce zró˝nicowanych uwarunkowaniach historycznych i kulturowych krajów kandydackich nast´puje szybkie przejmowanie wzorców unijnych i wprowadzanie ich do rozwià-zaƒ krajowych, upodobniajàc te kraje do standardów wspólnotowych. Mimo to zderzenie naro-dowego (starego) systemu z nowym, wynikajàcym z integracji, rodzi ró˝nego rodzaju konsekwen-cje w poszczególnych dziedzinach ˝ycia gospodarczego i spo∏ecznego tych krajów. W przypadku dziedzin poddanych analizie w tym opracowaniu, sytuacja rozwija si´ wed∏ug nieco innych prawi-d∏owoÊci, a decydujà o tym przede wszystkim nast´pujàce ró˝nice:
• Polska b´dzie wchodziç do UE z jednà z najbardziej przestarza∏ych struktur przemy-s∏owych w Europie, ale równoczeÊnie ze zdolnoÊcià do przyspieszonych zmian w sek-torze edukacji i w strukturze zasobów ludzkich,
• Polsk´ cechuje wysoki stopieƒ niedostosowania struktury produkcji do potrzeb eks-pansji na rynki UE, ale równoczeÊnie nasz kraj dysponuje wieloma potrzebnymi w Eu-ropie segmentami w strukturze zawodowej,
• Polska b´dzie wchodziç w struktury UE w momencie, gdy proste rezerwy rozwojowe, wynikajàce ze zmiany ustroju i wy˝szej sprawnoÊci zarzàdzania, zosta∏y ju˝ wyczerpa-ne, potrzebne sà wi´c nowe czynniki nap´dowe rozwoju.
4. Za ogólnà tez´ przyj´to, ˝e integracja Polski z UE zapewni dodatni bilans w porównaniu kosztów i korzyÊci w dziedzinie edukacji, kszta∏cenia i zasobów pracy. ZaÊ jako robocze tezy szczegó∏owe wprowadzono stwierdzenia:
• wejÊcie Polski do Unii Europejskiej wymaga dostosowania we wszystkich sferach, a wi´c tak˝e w dziedzinie edukacji i zasobów ludzkich;
• integracja Polski z Unià Europejskà mo˝e daç szans´ rozwoju w Polsce dziedziny edu-kacji i zasobów ludzkich;
• pozostanie Polski poza Unià Europejskà spowoduje izolacj´ dziedziny edukacji i spo-wolnienie rozwoju zasobów ludzkich;
• pozostanie Polski poza Unià Europejskà nie b´dzie oznaczaç zwolnienia Polski z po-noszenia kosztów dostosowawczych do Êrodowiska zewn´trznego (procesy globaliza-cyjne), niemo˝liwe jednak b´dzie wykorzystanie transferów zewn´trznych (pochodzà-cych z Unii Europejskiej).
5. Celem tego tekstu jest przeanalizowanie dwóch scenariuszy dla dziedziny edukacji, szkoleƒ i kreowania zasobów ludzkich, mianowicie scenariusza zak∏adajàcego podejÊcie wizjonerskie (wejÊcie Polski do UE) i ostro˝ne (pozostanie Polski poza UE). Opracowanie jest próbà spojrze-nia w przysz∏oÊç rozwoju dziedziny edukacji, kszta∏cespojrze-nia i zasobów ludzkich w Polsce w perspek-tywie Êredniookresowej.
6. W scenariuszu wizjonerskim stawia si´ wymagania oparcia wzrostu gospodarczego na no-woczesnych czynnikach, zaÊ czynniki tradycyjne nale˝y traktowaç jako uzupe∏niajàce. PójÊcie w tym kierunku wymagaç b´dzie okreÊlenia priorytetów w polityce makroekonomicznej paƒstwa, wyznaczajàcych Êrednio- i d∏ugookresowà strategi´ rozwoju gospodarki i spo∏eczeƒstwa. Priory-tetami muszà byç: wzrost inwestycji w edukacj´, kszta∏cenie i kapita∏ ludzki oraz inwestycji rze-czowych, g∏ównie w technologie informacyjne i telekomunikacyjne ICT. Priorytety powinny byç kompatybilne do priorytetów wspólnotowych. Nale˝y wykorzystaç udzia∏ polskich projektów w europejskim finansowaniu dzia∏aƒ sprz´gajàcych rozwój dziedziny edukacji, kszta∏cenia i zaso-bów ludzkich.
7. W scenariuszu ostro˝nym, nie zak∏adajàc oparcia wzrostu gospodarczego na czynnikach nowoczesnych, nie podejmuje si´ te˝ wyzwaƒ okreÊlonych priorytetami UE w zakresie wzmoc-nienia zasobów ludzkich czy budowania gospodarki opartej na wiedzy. Mo˝e to oznaczaç, ˝e na-stàpi w Polsce dalsze zwalnianie tempa przemian strukturalnych, pog∏´bianie s∏aboÊci meryto-rycznych w antycypowaniu wzrostu gospodarczego. Mo˝e dojÊç do ustanowienia w∏asnej,
naro-dowej Êcie˝ki rozwoju, o której zdecydujà roszczeniowe argumenty populistyczne, odrzucajàce przyspieszenie i nowoczesnoÊç.
8. Dokonujàc ekstrapolacji na lata 2004–2013 zasadniczych kwestii udzia∏u Polski w rozwoju polityki edukacyjnej i kszta∏cenia Wspólnot Europejskich, mo˝na stwierdziç, i˝ w scenariuszu wi-zjonerskim (bioràc pod uwag´ stan realizacji art. 76 Uk∏adu Europejskiego):
• Polska b´dzie czynnie uczestniczyç w dalszym rozwoju polityki edukacji i kszta∏cenia Unii Europejskiej, i to w znacznie szerszym zakresie, ni˝ wynika to z art. 76 Uk∏adu Europejskiego;
• z punktu widzenia oceny kosztów i korzyÊci mo˝na dostrzec wy∏àcznie korzyÊci wyni-kajàce z uczestniczenia we wspólnotowej polityce edukacyjnej i kszta∏cenia, a koszt jej wdra˝ania w znaczàcym stopniu mo˝e byç ponoszony ze Êrodków wspólnotowych (np.
w du˝ym stopniu z funduszy strukturalnych).
W scenariuszu ostro˝nym wszelkie dzia∏ania nakierowane na funkcjonowanie Polski we wspólnotowym paneuropejskim systemie edukacyjnym wiàzaç si´ b´dà z obcià˝eniami finanso-wymi dotyczàcymi bezpoÊrednio bud˝etu paƒstwa polskiego.
9. Przy za∏o˝eniu scenariusza wizjonerskiego mo˝na przewidywaç, ˝e w perspektywie 10 lat od wejÊcia Polski do Unii, i wygasaniu okresów przejÊciowych zwiàzanych ze swobodà przemieszcza-nia si´ pracowników, Polska w pe∏ni b´dzie korzysta∏a z dobrodziejstw art. 149 i 150 TUE, pod warunkiem wykorzystania w tym okresie bodêców wspólnotowej polityki edukacji i kszta∏cenia, bodêców stymulujàcych migracj´ na terytorium Unii Europejskiej i to zarówno w odniesieniu do uczniów, studentów, jak i pracowników.
10. W scenariuszu ostro˝nym nale˝y za∏o˝yç, ˝e po okresie stagnacji w dziedzinie wspó∏pracy w dziedzinie edukacji i kszta∏cenia pojawi si´ próba wynegocjowania warunków regulujàcych kwestie edukacji i kszta∏cenia, zwiàzane z migracjà polskich obywateli w Unii Europejskiej (le-galnà i niele(le-galnà).
11. Programy wspólnotowe w dziedzinie edukacji i kszta∏cenia oraz m∏odzie˝y by∏y odpowie-dzià na cele zawarte w Traktacie z Maastricht. W tym zakresie przystàpienie Polski do progra-mów Socrates, Leonardo da Vinci i M∏odzie˝ stanowi wykonanie Uk∏adu Europejskiego i element przygotowania do cz∏onkostwa. W scenariuszu wizjonerskim Polska b´dzie uczestniczyç w pro-gramach wspólnotowych w dziedzinie edukacji i kszta∏cenia na zasadach regularnych.
12. W scenariuszu wizjonerskim kierunki reform polskiego systemu edukacyjnego i kszta∏ce-nia idà w kierunku wyzwaƒ zwiàzanych z cz∏onkostwem Polski w Unii Europejskiej. Polski system edukacyjny i kszta∏cenia, szczególnie w zakresie edukacji i kszta∏cenia zawodowego, a tak˝e bu-dowania spo∏eczeƒstwa informacyjnego, b´dzie si´ zmienia∏, by byç zdolnym do okreÊlonych pra-wem wspólnotowym kierunków wspó∏pracy krajów cz∏onkowskich Unii Europejskiej, w tym do aktywnego w∏àczenia si´ w europejski proces rozwoju spo∏eczeƒstwa informacyjnego.
13. Zobowiàzania paƒstwa do intensyfikacji dzia∏aƒ na rzecz budowy spo∏eczeƒstwa informa-cyjnego sà i b´dà determinowane przez silnà presj´ ze strony polityki Unii Europejskiej w tym zakresie, co przyczyni si´ do stworzenia spójnego systemu wspomagajàcego informatyzacj´ edu-kacji i kszta∏cenia oraz nauki w Polsce.
14. W scenariuszu ostro˝nym Polska b´dzie zmuszona – pod naporem procesów globalizacyj-nych – do dalszego reformowania dziedziny edukacji i kszta∏cenia oraz do tworzenia spo∏eczeƒstwa informacyjnego, z obj´ciem dziedziny edukacji i kszta∏cenia. Zabraknie jednak silnej presji i wspar-cia finansowego ze strony polityki wspólnotowej, co mo˝e groziç os∏abieniem toczàcego si´ proce-su reform i odproce-suni´ciem w czasie finansowania dzia∏aƒ na rzecz spo∏eczeƒstwa informacyjnego.
15. W scenariuszu wizjonerskim zostanie wzmocniona europejska motywacja osiàgania suk-cesu edukacyjnego o charakterze mi´dzynarodowym poprzez mo˝liwoÊç korzystania z ujednoli-conego europejskiego systemu stypendialnego w ramach programów wspólnotowych, progra-mów i praktyk studenckich za granicà, zdobywania mi´dzynarodowych dyploprogra-mów ukoƒczenia studiów; zaÊ przy modyfikacji prawa wspólnotowego tak˝e uzyskiwania doktoratów. Otwieraç to
b´dzie europejski rynek pracy dla polskiej m∏odzie˝y. WzroÊnie konkurencja mi´dzy uczelniami polskimi (paƒstwowymi i prywatnymi) dzi´ki nowym mo˝liwoÊciom studiowania i osiàgania stop-ni naukowych za grastop-nicà. Wymuszone zostanà racjonalizacja wydatków w polskich uczelstop-niach oraz dostosowania programowe i kadrowe. Upowszechni si´ mo˝liwoÊç zatrudniania europej-skich wyk∏adowców w poleuropej-skich uczelniach, co wymusi konkurowanie o miejsce pracy i byç mo˝e zmian´ zachowaƒ polskiego Êrodowiska akademickiego z zachowawczych na aktywne i innowa-cyjne; wymuszony zostanie te˝ szybki przep∏yw informacji, wyrównywanie poziomu wiedzy, nowe mo˝liwoÊci wspó∏pracy badawczej i rozwojowej (badawcze konsorcja mieszane), przyspieszenie w osiàganiu korzyÊci z tzw. renty opóênienia, co mo˝e zapewniç racjonalizacj´ wydatków na ba-dania w polskim systemie finansowania badaƒ. Zmiany te b´dà mieç te˝ inne skutki, mianowicie musi nastàpiç polaryzacja merytoryczna i ekonomiczna wÊród kadry nauczajàcej i badawczej uczelni, a tak˝e jednostek i instytutów badawczych. Mo˝na sàdziç, ˝e w wariancie scenariusza wi-zjonerskiego, dzi´ki przejmowaniu europejskich wzorców aktywnoÊci akademickiej w praktyce gospodarczej, nastàpi w Polsce powiàzanie nauki z gospodarkà.
16. W scenariuszu ostro˝nym, korzystanie z zagranicznych mo˝liwoÊci finansowania polskiej edukacji czy badaƒ poprzez systemy stypendialne, programy finansowania badaƒ i rozwoju b´-dzie zachowane na dotychczasowych warunkach, co nie mo˝e wywo∏aç pozytywnych zmian w ra-cjonalizacji wydatków ani w uczelniach, ani w systemie finansowania badaƒ. Pewne wyzwania konkurencyjne pojawià si´ na skutek obni˝ania si´ potencjalnej liczby studentów (ni˝ demogra-ficzny), co spowoduje koniecznoÊç zabiegania uczelni o studenta. Sytuacja ta mo˝e jednak wp∏y-nàç na obni˝anie si´ poziomu jakoÊci studiów, szczególnie w systemie studiów p∏atnych w uczel-niach dzia∏ajàcych bez publicznego dofinansowania. Wariant ostro˝ny doprowadzi do spowolnie-nia zmian w systemie wy˝szej edukacji w Polsce, poniewa˝ polskie Êrodowisko akademickie ce-chuje zachowawczoÊç, unikanie, o ile pozwalajà na to warunki, zmian i roszczeniowe podejÊcie do finansowania badaƒ naukowych. Nie bez znaczenia b´dzie fakt mniejszego zainteresowania studiowaniem w Polsce przez studentów z rodzin pozostajàcych poza Polskà i cudzoziemców.
17. W scenariuszu wizjonerskim w chwili wejÊcia Polski do UE w przewidywanym terminie wszystkie dzia∏ania na rzecz promowania cz∏onkostwa przyniosà korzyÊç. Istniejàca w Polsce roz-budowana sieç instytucji edukacyjnych w dziedzinie „studiów europejskich” przygotuje do funk-cjonowania w Unii – w szczególnoÊci na Jednolitym Rynku Europejskim, poczàwszy od wp∏ywu na wynik referendum w sprawie ratyfikacji Traktatu Adhezyjnego, poprzez zasoby ludzkie gospo-darki – specjalistów w ró˝nych sektorach dzia∏alnoÊci publicznej i prywatnej oraz przysz∏ych funk-cjonariuszy instytucji wspólnotowych.
18. W scenariuszu ostro˝nym Polski nie obowiàzywa∏oby prawo wspólnotowe, wynikajàce z art. 149 i 150 TUE, i wspólnotowe prawo wtórne. Decydujàcy b´dzie stan relacji Polski z UE, a wiec np. wymagania co do nowego uk∏adu stowarzyszeniowego lub decyzja o wejÊciu do Euro-pejskiego Obszaru Gospodarczego. Przypuszczajàc, ˝e Polska znalaz∏aby si´ w zreformowanym Europejskim Obszarze Gospodarczym, nie nale˝y sàdziç, i˝ aktywnoÊç na rzecz edukacji europej-skiej zacznie zanikaç. Polska raczej b´dzie uczestniczyç w programach wspólnotowych na rzecz edukacji i szkolenia zawodowego, ponoszàc koszt tego uczestnictwa, podobnie jak w okresie kan-dydowania do Unii, aczkolwiek nie mo˝na b´dzie liczyç na wspólnotowe transfery wspomagajà-ce (jak np. obecnie z programu Phare).
19. W scenariuszu wizjonerskim kraje nowo wchodzàce do UE wniosà do niej jakoÊciowo równowa˝ny kapita∏ ludzki, który w motywacyjnym Êrodowisku ekonomicznym UE mo˝e przy-czyniç si´ do specyficznego przyspieszenia wzrostu gospodarczego Unii i podniesienia jej pozycji konkurencyjnej. Bioràc pod uwag´ przewidywane zmiany demograficzne, mo˝na wskazaç, ˝e w pierwszych latach cz∏onkostwa sprzyjaç one b´dà procesom integracyjnym; dzi´ki zasileniu eu-ropejskiego rynku pracy nowym jakoÊciowo zasobem, m.in. z Polski, dojdzie do g∏´bokiego prze-kszta∏cenia rynku pracy wynikajàcego z realizacji wspólnotowej polityki zatrudnienia, która mu-si ulec daleko idàcym modyfikacjom. Polska b´dzie w tej kwestii pozytywnie oddzia∏ywaç na zmiany dziedziny zasoby pracy w strukturach europejskich.
20. W scenariuszu ostro˝nym, wiele mechanizmów amortyzujàcych naturalne, wolnozmienne procesy demograficzne, a tak˝e zachodzàce procesy spo∏eczne, ulegnie os∏abieniu. Polska pozba-wiona skutecznego oddzia∏ywania w zakresie rynku pracy i zatrudnienia mo˝e spodziewaç si´
ustabilizowania z∏ej sytuacji na rynku pracy. Przy wysokiej stopie bezrobocia podj´cie zdecydo-wanych kroków walki z tym zjawiskiem b´dzie obcià˝one ogromnym kosztem. Brak Êrodków in-terwencji Unii na rzecz rynku pracy i podniesienia poziomu zasobów ludzkich (np. przez nie-uczestniczenie w programach funduszy strukturalnych) powodowaç b´dzie raczej kumulacj´ ne-gatywnych zjawisk zwiàzanych z rozwojem zasobów ludzkich w Polsce.
21. W scenariuszu wizjonerskim prawo wspólnotowe w zakresie polityki spo∏ecznej i zatrud-nienia doprowadzi do podniesienia standardów prawa pracy, wyrównania prawa kobiet na rynku pracy, co wzmocni dialog spo∏eczny i podejmowanie skutecznych dzia∏aƒ na rzecz walki z bezro-bociem i racjonalnego zatrudnienia zarówno na szczeblu narodowym, jak i regionalnym.
22. W scenariuszu ostro˝nym Polska nie mo˝e pominàç koniecznoÊci wprowadzenia nowo-czesnych rozwiàzaƒ w polityce spo∏ecznej i zatrudnienia, bo wymuszaç je b´dzie otoczenie glo-balne. Jednak w praktyce Polska poddana b´dzie w dalszym ciàgu koniunkturalnym, politycznie zdeterminowanym dzia∏aniom w zakresie polityki spo∏ecznej i zatrudnienia, poch∏aniajàcym ogromne (jak dotàd) Êrodki, a przynoszàcym niewymierne efekty.
23. W scenariuszu wizjonerskim, rozpatrujàc kwesti´ szkoleƒ w wariancie ekspansywnej inte-gracji, nale˝y widzieç ten proces jako uporzàdkowany i racjonalny. Wzrost konkurencyjnoÊci na rynku pracy wymusi prowadzenie badaƒ i analiz umo˝liwiajàcych ocen´ zapotrzebowania na pra-cowników i wolontariuszy o okreÊlonych kwalifikacjach zawodowych oraz dost´pnoÊci pozyski-wania odpowiednich kwalifikacji. Du˝e szanse b´dzie mia∏o utworzenie baz danych i sta∏e moni-torowanie istniejàcych placówek kszta∏cenia ustawicznego, szkoleƒ w zakresie ich mo˝liwoÊci ela-stycznego reagowania na zmiany na rynku pracy, wywo∏ane post´pujàcymi zmianami gospodar-czymi. Dzia∏ania takie wymuszà te˝ stworzenie systemu akredytacji placówek prowadzàcych szkolenia i kszta∏cenie ustawiczne, co zapewne doprowadzi do wyeliminowania z rynku us∏ug s∏a-bych placówek.
24. W scenariuszu wizjonerskim przewiduje si´ stopniowe, zgodne z negocjacyjnymi warun-kami znoszenie barier pomi´dzy Polskà a paƒstwami cz∏onkowskimi Unii w zakresie przemiesz-czania si´ osób (pracowników). Jest to bardzo wa˝ne dla rozwoju dziedziny edukacji i kszta∏ce-nia w Polsce, jak te˝ dla swobodnego zagospodarowakszta∏ce-nia polskiej si∏y roboczej na terytorium Unii Europejskiej. Co prawda, Polsk´ czeka 7-letni okres przejÊciowy dotyczàcy zatrudniania Polaków w krajach UE, a tak˝e okres przejÊciowy na Êwiadczenie przez polskie firmy kilku rodzajów us∏ug w Niemczech i Austrii, ale jednak zawarte z Unià porozumienie przewiduje, ˝e Polska b´dzie mo-g∏a na zasadzie wzajemnoÊci wprowadziç restrykcje dotyczàce podejmowania pracy i Êwiadczenia us∏ug przez obywateli UE na terytorium naszego kraju. Ostatecznie wi´c mo˝na przypuszczaç, ˝e te z pozoru doÊç surowe ograniczenia „˝ycie” uproÊci.
25. W scenariuszu ostro˝nym w kwestii swobody przep∏ywu osób obowiàzywaç b´dà dalej przepisy Uk∏adu Europejskiego lub bardziej liberalne zasady wynikajàce z ewentualnego wejÊcia Polski do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Scenariusz ostro˝ny nie b´dzie korzystny dla polskiego rynku pracy. W sytuacji ogólnie przewidywanej niskiej migracji si∏y roboczej do krajów cz∏onkowskich UE formalne ograniczenia sprzyjaç b´dà istnieniu szarej strefy na rynku pracy, w efekcie powodujàc niekorzystne warunki dla obywateli polskich.
26. W perspektywie roku 2013 dla rozwoju polskich zasobów ludzkich w scenariuszu wizjo-nerskim majà znaczenie prognozy w zakresie struktury popytu na prac´ w Unii Europejskiej. Sza-cunki dotyczàce trendów zawodów i niezb´dnych kwalifikacji pokazujà dalszy spadek zapotrze-bowania na zawody nisko kwalifikowane, a wzrost zapotrzezapotrze-bowania rynku pracy na zawody wy-magajàce szerokich i specjalistycznych kwalifikacji. Prognozy przewidujà powolny spadek stopy bezrobocia, choç b´dzie ono nadal wysokie w perspektywie wielu lat. Takie prognozy przewidu-je si´ te˝ dla Polski. Nowe miejsca pracy b´dà generowane g∏ównie przez prywatny sektor us∏ug.
W perspektywie d∏ugoterminowej dla Unii Europejskiej przewiduje si´ dalszy spadek udzia∏u pracujàcych w wieku do lat 25 (wyjàtek stanowi Wielka Brytania).
27. W scenariuszu ostro˝nym Polska nie b´dzie korzysta∏a z instrumentów wspierania rynku pracy oferowanych przez UE. Polska b´dzie pozbawiona silnego wsparcia politycznego reform nie-zb´dnych do zmiany z∏o˝onej sytuacji na rynku pracy i opanowania bezrobocia. Trudno b´dzie uru-chomiç dodatkowe procesy przemian na rynku pracy, wymuszone mi´dzynarodowà sytuacjà i kon-kurencyjnoÊcià. Pozostanie Polski poza wp∏ywem polityki wspólnotowej, a wi´c i poza Europejskim Obszarem Badawczym, nie b´dzie w stanie tworzyç nowoczesnych zasobów ludzkich dla sektora nauki i post´pu technologicznego, a tym samym trudno b´dzie zapewniç post´p gospodarki.
28. W polski sektor ma∏ej i Êredniej przedsi´biorczoÊci, po okresie przystosowania si´ do szo-ku (spowodowanego konfrontacjà z Jednolitym Rynkiem Europejskim i dotychczas nieprzewidy-walnym zachowaniem konkurujàcych firm z obecnych krajów cz∏onkowskich UE), dà˝yç b´dzie do podniesienia swojej konkurencyjnoÊci poprzez m.in. zdobywanie nowych umiej´tnoÊci zarzà-dzania wiedzà i innowacjà w firmie oraz przygotowania nowoczesnego kapita∏u ludzkiego, obj´-tego systemami kszta∏cenia przez ca∏e ˝ycie. Bardzo silne wsparcie finansowe otrzyma sektor MÂP z funduszy strukturalnych, i to z wielu programów operacyjnych.
29. W scenariuszu ostro˝nym rozwój polskiego sektora MÂP zale˝ny b´dzie od stanu gospo-darki Êwiatowej, od kierunku procesów globalizacyjnych i zdolnoÊci polskiej gospogospo-darki do two-rzenia w ramach w∏asnych, bardzo ograniczonych Êrodków instrumentów wsparcia tego sektora.
Polskie MÂP nie b´dà obj´te ani wi´kszoÊcià programów wspólnotowych, ani Êrodkami z fundu-szy strukturalnych.
30. W scenariuszu wizjonerskim Polska ma szanse na rozpocz´cie procesu tworzenia regio-nów uczàcych si´ jako punktu wyjÊcia do budowania Regionalnych Systemów Innowacyjnych, aby sprostaç konkurencyjnoÊci regionów Unii Europejskiej. Z punktu widzenia polskiej przestrzeni, polskich realiów i mo˝liwoÊci spo˝ytkowania funduszy strukturalnych wydaje si´, ˝e w pierwszej kolejnoÊci trzeba braç pod uwag´ regiony predestynowane do spójnoÊci z regionami w Unii Eu-ropejskiej, czyli te, gdzie wyst´puje silny potencja∏ edukacyjny i naukowo-badawczy.
31. W scenariuszu ostro˝nym Polska nie b´dzie mia∏a z funduszy strukturalnych wsparcia na rzecz dziedzin edukacji, kszta∏cenia i zasobów ludzkich. B´dzie musia∏a ponieÊç ca∏y ci´˝ar zwi´kszania poziomu jakoÊci zasobów ludzkich, opierajàc si´ na Êrodkach w∏asnych, bez wspar-cia politycznego intensywnie rozwijanych polityk wspólnotowych sprzyjajàcych dziedzinie eduka-cji, kszta∏cenia i rozwoju zasobów ludzkich. To mo˝e prowadziç do marginalizacji Polski jako kra-ju, który nie ma dostatecznie przygotowanych zasobów ludzkich zdolnych do uczestniczenia w procesie globalizacji. Mo˝e to te˝ spowodowaç drena˝ mózgów polskich zasobów ludzkich, szczególnie tych, które sà Polsce niezb´dne w procesie budowania gospodarki opartej na wiedzy.
Prezentujàc w opracowaniu nieuchronne wyzwanie dla dziedziny edukacji, szeroko rozumia-nego kszta∏cenia i kreowania zasobów ludzkich w perspektywie roku 2013, nale˝y je zestawiç z za-daniami, jakie stojà przed Polskà, aby mog∏a tym wyzwaniom sprostaç. Dotychczasowy polski sys-tem edukacji i kszta∏cenia wykazuje wiele braków, szczególnie w mechanizmie integrujàcym szkolny i pozaszkolny system uzyskiwania kwalifikacji i osiàgania kompetencji z systemem wst´p-nego i ustawiczwst´p-nego kszta∏cenia zawodowego oraz dalszego funkcjonowania w gospodarce. Nie da si´ bowiem do przedsi´biorstw wprowadziç zasad funkcjonowania gospodarki opartej na wie-dzy bez udoskonalenia sposobów zarzàdzania innowacjà i wiedzà, zale˝nego od sprawnego sys-temu edukacji i kszta∏cenia. Wskazaç wi´c nale˝y na nast´pujàce zadania wyjÊciowe dla Polski w dziedzinie edukacji, kszta∏cenia i kreowania nowoczesnych zasobów ludzkich:
• Tworzenie systemu kszta∏cenia zasobów pracy dla gospodarki. Wymagaç to b´dzie wypra-cowania strategii kszta∏cenia i szkoleƒ uwzgl´dniajàcych gospodarcze i spo∏eczne uwa-runkowania regionalne i lokalne. W warunkach funkcjonowania Jednolitego Rynku Europejskiego staje si´ niezmiernie wa˝ne, aby wzmocniona by∏a elastycznoÊç
syste-mów edukacji i kszta∏cenia, wynikajàca nie tylko z regulacji podejmowanych na pozio-mie centralnym, ale równie˝ kszta∏towana na poziomach regionalnym i lokalnym. Pod wp∏ywem presji konkurencyjnej Jednolitego Rynku Europejskiego i zmienianych poli-tyk wspólnotowych pracodawcy b´dà musieli wykazywaç wi´ksze zainteresowanie bar-dziej pog∏´bionymi, a te˝ zwiàzanym z firmami formami kszta∏cenia zawodowego.
• Wyznaczenie priorytetów strategii rozwoju polskiej gospodarki zgodnych z tendencjami eu-ropejskiej konkurencji. Wyzwania stojàce przed Polskà, konfrontujàce zacofanie tech-nologiczne, niskà konkurencyjnoÊç gospodarki, niskà innowacyjnoÊç przedsi´biorstw z wyzwaniami globalizacji i koniecznoÊcià modyfikowania systemu edukacji i kszta∏ce-nia w stron´ wymogów konstruowakszta∏ce-nia gospodarki opartej na wiedzy, mogà byç trud-ne do spe∏nienia bez racjonaltrud-nej pomocy zewn´trztrud-nej. Jedynà na razie takà propozy-cjà jest pakiet instrumentów finansowego wsparcia UE.
• Otwieranie si´ gospodarki na wyzwania globalizacji poprzez dostosowanie si´ do tego otwarcia w mniejszej i wspomagajàcej si´ wzajemnie skali, jakà jest UE. Pozostanie Polski poza Unià Europejskà mo˝e bowiem stanowiç impuls do powstawania nowego l´ku zniekszta∏cajàcego obraz otaczajàcego Êwiata, zaistnienie zjawiska „kurczenia si´” spo∏eczeƒstwa i ucieczki przed otaczajàcym i napierajàcym Êwiatem, a ten stan spo∏ecznego myÊlenia oddzia∏ywaç b´dzie w przysz∏oÊci na system edukacji i kszta∏ce-nia oraz alienacji.