Wiele problemów, jakie mogà napotkaç polskie organy stosujàce prawo w pierwszych latach cz∏onkostwa, b´dzie mia∏o charakter praktyczny. W pierwszej kolejnoÊci nale˝y wskazaç na brak znajomoÊci prawa europejskiego i zasad jego stosowania przez polskich s´dziów, urz´dników czy podmioty Êwiadczàce pomoc prawnà (adwokatów i radców prawnych).
Istotne komplikacje wynikaç b´dà z utrudnionego dost´pu do êróde∏ prawa wspólnotowe-go144. Odczuwalny b´dzie przede wszystkim brak oficjalnych i powszechnie dost´pnych tekstów
142 Dla przyk∏adu, je˝eli osoba fizyczna b´dzie domagaç si´ odszkodowania z tytu∏u wyrzàdzenia przez organ paƒstwa polskiego szkody na skutek dzia∏ania naruszajàcego prawo wspólnotowe, przes∏anki odpowiedzialnoÊci b´dà okreÊlaç prze-pisy art. 417 i nast. polskiego kodeksu cywilnego, a post´powanie przed sàdem b´dzie si´ toczyç wed∏ug polskiej procedury cywilnej. Podobnie, je˝eli organ krajowy (np. w Polsce – urzàd skarbowy) naliczy podatek nale˝ny od podatnika X, a nast´p-nie oka˝e si´, ˝e podatek ten jest sprzeczny z prawem wspólnotowym, zasady zwrotu tego podatku okreÊlaç b´dzie prawo krajowe (np. w Polsce – ordynacja podatkowa i kodeks post´powania administracyjnego).
143 Np. je˝eli osoba domaga si´ zwrotu podatku pobranego z naruszeniem prawa wspólnotowego, to krajowe przepisy pro-ceduralne nie mogà byç dla niej mniej korzystne ani˝eli wówczas, gdyby podatek zosta∏ pobrany wbrew prawu krajowemu.
144 E. ¸´towska, S´dziowie wobec prawa europejskiego, [w:] E. Pop∏awska (red.), Konstytucja dla rozszerzajàcej si´ Eu-ropy, ISP, Warszawa 2000, s. 235.
aktów prawnych. Nale˝y si´ spodziewaç, ˝e przygotowywanie polskiej wersji j´zykowej Dzienni-ka Urz´dowego Wspólnot Europejskich przebiegaç b´dzie powoli, a i tak nie jest pewne, czy obejmowaç ona b´dzie wszystkie obowiàzujàce akty prawne.
Stosowanie prawa wspólnotowego przez polskie organy wymagaç b´dzie dost´pu nie tylko do êróde∏ prawa, lecz tak˝e do bogatego orzecznictwa sàdów europejskich. Wàtpliwe, aby w ciàgu kilku lat od uzyskania cz∏onkostwa wydano polskà wersj´ „Zbioru Orzeczeƒ” (fr. Recueil), która obejmowa∏aby orzecznictwo do chwili wstàpienia Polski do Unii Europejskiej (warto zauwa˝yç,
˝e zrezygnowano z wydania pe∏nej wersji szwedzkiej i fiƒskiej, czyli w j´zykach paƒstw, które przystàpi∏y do Unii Europejskiej w 1995 r.). Nawet je˝eli pojawià si´ nieoficjalne t∏umaczenia orzecznictwa europejskiego, to dotyczyç b´dà tylko niektórych wa˝niejszych orzeczeƒ.
Nie bez znaczenia mogà okazaç si´ problemy wynikajàce z negatywnych „przyzwyczajeƒ” pol-skich s´dziów i urz´dników. Obecna w polskim sàdownictwie tendencja do powo∏ywania si´ na li-teralne brzmienie przepisów prawa („tekstocentryzm”)145mo˝e utrudniç polskim sàdom egzekwo-wanie zasady supremacji prawa wspólnotowego, która wymaga, aby organ stosujàcy prawo doko-nywa∏ samodzielnej oceny zgodnoÊci ustaw krajowych z prawem wspólnotowym. Cz´stokroç sprzecznoÊç pomi´dzy oboma porzàdkami prawnymi mo˝e nie wynikaç bezpoÊrednio z treÊci przepisów, lecz konieczne staje si´ odwo∏anie do funkcjonalnej wyk∏adni prawa wspólnotowego146.
Wnioski dla Polski
Wskazane powy˝ej zagro˝enia mogà spowodowaç, ˝e w pierwszych latach po uzyskaniu cz∏onkostwa sprawnoÊç polskiego wymiaru sprawiedliwoÊci ulegnie pogorszeniu. W miar´ jednak up∏ywu czasu i „zaakceptowania” prawa wspólnotowego przez organy stosujàce prawo, sytuacja powinna si´ poprawiaç. Nie bez wp∏ywu pozostanie fakt, ˝e coraz szersze kr´gi podmiotów pra-wa (np. przedsi´biorców, pracowników czy konsumentów) b´dà powo∏ypra-waç si´ przed sàdami i or-ganami administracji na swoje uprawnienia wynikajàce z prawa wspólnotowego. Spowoduje to,
˝e s´dziowie i urz´dnicy zostanà „zmuszeni” do bli˝szego poznania prawa wspólnotowego i za-sad jego stosowania.
Funkcjonowanie polskiego sàdownictwa i administracji w Unii Europejskiej mo˝e pociàgnàç za sobà tak˝e inne zmiany. Warto przypomnieç, ˝e w dotychczasowych raportach Komisji o po-st´pach krajów kandydujàcych wskazywano na przewlek∏oÊç post´powaƒ, niedoinwestowanie i korupcj´ w wymiarze sprawiedliwoÊci oraz w administracji. Cz∏onkostwo w Unii Europejskiej jest nie tylko szansà na uzyskanie dodatkowych Êrodków finansowych na wsparcie obu instytucji.
Mo˝na si´ spodziewaç, ˝e wskutek nacisków politycznych ze strony instytucji unijnych i paƒstw cz∏onkowskich polskie w∏adze podejmà bardziej stanowcze ani˝eli obecnie dzia∏ania majàce na celu eliminacj´ tych negatywnych zjawisk. Nie bez znaczenia b´dzie mo˝liwoÊç wykorzystania w tym zakresie doÊwiadczeƒ innych paƒstw cz∏onkowskich.
Wielkim wyzwaniem dla polskich organów stosujàcych prawo b´dzie uczestnictwo we wspó∏-pracy w zakresie wymiaru sprawiedliwoÊci i spraw wewn´trznych (dawny trzeci filar Unii Euro-pejskiej). Spowoduje to „umi´dzynarodowienie” polskiego wymiaru sprawiedliwoÊci poprzez uczestnictwo we wspólnych przedsi´wzi´ciach i zwiàzanà z tym wymian´ doÊwiadczeƒ. W pierw-szej kolejnoÊci otwarcie si´ sàdów i administracji na zinstytucjonalizowanà wspó∏prac´ mi´dzy-narodowà spowoduje skuteczniejszà walk´ z wszelkimi formami zorganizowanej przest´pczoÊci, u∏atwi swobodny przep∏yw osób oraz poprawi pozycj´ uczestników rynku jednolitego.
145 Por. E. ¸´towska, S´dziowie wobec prawa europejskiego..., s. 235 i n.
146 A. Wyrozumska, Cz∏onkostwo w Unii Europejskiej a sàdy polskie, [w:] E. Pop∏awska (red.), Konstytucja dla rozszerza-jàcej si´ Europy..., s. 222.
2.2. Konsekwencje nieprzystàpienia Polski do Unii Europejskiej
Podj´cie przez Polsk´ decyzji o pozostaniu poza Unià Europejskà spowoduje, ˝e polskie sàdow-nictwo i administracja b´dà funkcjonowa∏y w podobnych warunkach jak obecnie. Z pewnoÊcià uniknie si´ wówczas rewolucyjnych zmian, jakie bez wàtpienia niesie za sobà integracja europejska.
Z drugiej jednak strony, pozostawanie poza Unià Europejskà mo˝e spowodowaç, ˝e dotych-czasowe negatywne zjawiska obecne w sàdownictwie i administracji zacznà si´ utrwalaç. Chodzi tu przede wszystkim o przewlek∏oÊç post´powaƒ, niewydolnoÊç finansowà oraz korupcj´. Nale˝y si´
równie˝ spodziewaç, ˝e europejskie standardy funkcjonowania sàdów i administracji b´dà przeni-kaç do Polski znacznie wolniej. Przestanie istnieç inny czynnik, który w ostatnich latach stanowi∏
niezwykle istotnà przyczyn´ podj´tych reform w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoÊci i administra-cji. By∏ nim nacisk polityczny wywierany na Polsk´ – jako przysz∏ego cz∏onka Unii Europejskiej.
Mo˝na mieç wàtpliwoÊci, czy w przypadku pozostania poza Unià Europejskà polskie w∏adze b´dà zainteresowane dalszà reformà polskiego sàdownictwa i administracji. Wydaje si´, ˝e kwe-stie te mog∏yby zejÊç na dalszy plan politycznego zainteresowania.
Odrzucenie cz∏onkostwa w Unii Europejskiej spowoduje ponadto izolacj´ polskiego wymia-ru sprawiedliwoÊci i administracji. Polska zostanie wówczas pozbawiona korzyÊci wynikajàcych z uczestnictwa we wspó∏pracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoÊci i spraw wewn´trznych.
2.3. Uwagi podsumowujàce
Wydaje si´, ˝e bilans strat i korzyÊci cz∏onkostwa w Unii Europejskiej przy ocenie funkcjono-wania sàdów i organów administracji jest mniej oczywisty ani˝eli w przypadku êróde∏ prawa. Nie sposób zaprzeczyç, ˝e obowiàzywanie w Polsce dwóch porzàdków prawnych (krajowego i wspól-notowego) stanowiç b´dzie zmian´ o charakterze niemal rewolucyjnym, co z pewnoÊcià wywrze negatywny wp∏ywy na sprawnoÊç sàdownictwa i administracji w poczàtkowym okresie cz∏onko-stwa. Niemniej jednak dok∏adna analiza wszelkich konsekwencji cz∏onkostwa pozwala przypusz-czaç, ˝e problemy te b´dà mia∏y wy∏àcznie charakter przejÊciowy i w ostatecznym rozrachunku polski wymiar sprawiedliwoÊci i administracja stanà si´ bardziej sprawne i dostosowane do po-trzeb wspó∏czesnego Êwiata. Nale˝y mieç ÊwiadomoÊç, ˝e odrzucenie cz∏onkostwa w Unii Euro-pejskiej mo˝e byç równoznaczne z ca∏kowità utratà szans na nowoczesnà reform´ polskich sàdów i administracji.