Ponieważ rozum nasz nie ma b e z p o ś r e d n i e g o pojęcia istoty Bożej, usiłuje dojść do niego drogą p o ś r e d n i ą , tzn. przez różne porównania z przymiotami stworzeń urabia sobie pojęcie 0 poszczególnych przymiotach Bożych. Jednak te porównania od
słaniają jeden lub drugi przymiot Boga, ale nie dają c a ł k o w i t e g o i j e d n o l i t e g o pojęcia istoty Boga.
Nasuwa się więc pytanie, czy spośród tych licznych doskona
łości Bożych, drogą pośrednią poznanych, nie można by wskazać jednej, która by była p o d s t a w ą i ź r ó d ł e m wszystkich przy
miotów Boga? Taki bowiem przymiot skupiałby w sobie wszy
stko, co istotnie wyróżnia Boga od stworzeń, i określałby jędrnie Jego istotę. — Otóż taką podstawą wszystkich przymiotów Bo
żych, a zarazem przymiotem, który najlepiej wyraża istotę Boga 1 wyróżnia Go od stworzeń, jest według zdania większości filo-i) „Deum cognoscimus utcausam et per excessum et per remotio- nes“ 1. q. 84 a. 7 ad 8.
zofów to, że Bóg jest bytem najzupełniej nięzależnym i bez
względnym, czyli że s a m z s i e b i e i s t n i e j e .
1. Zastanawiając się podobnie nad tym, co poza Bogiem ist
nieje, poznaliśmy, że: a) podczas gdy wszystkie rzeczy na świecie nie są konieczne, jedynie Bóg, jako przyczyna wszechrzeczy, istnieje k o n i e c z n i e , bo gdyby On nie istniał, nic by też istnieć nie mogło, b) Kiedy wszystko na świecie istnieje dlatego, ponieważ byt swój od Boga otrzymało —- sam tylko Bóg przez nikogo nie został stworzony, bo skoro nic przed Nim nie istniało, nic Go też stwo
rzyć nie mogło — a więc On tylko, jedyny, m u s i a ł i s t n i e ć z a w s z e , c) Tego zaś istnienia swego nie może Bóg nikomu za
wdzięczać, tylko sobie, tj. swej własnej istocie; innymi słowy — Bóg jedyny istnieje z s i e b i e , czyli mocą własnej istoty. — Nie znaczy to zatem, iżby Bóg miał uezynić siebie samego, bo gdyby siebie uczynił, miałby początek, a ‘to jest niemożliwe, gdyż musiał istnieć z a w s z e . Zresztą gdyby Bóg uczynił siebie, działałby, za- nimby istniał — a to sprzeciwia się sobie. „Bóg istnieje z s i e- b i e“ tzn. że sama Jego natura wymaga, aby istniał, że naturą Jego jest istnieć; stąd też to „ i s t n i e n i e z s i e b i e “ j e s t w ł a ś n i e i s t o t ą B o g a .
Jakże słusznie przeto Stary Zakon nazywa Pana Boga hebraj
skim słowem „Jahwe“, które w języku polskim znaczy „istniejący“
a więc taki, k t ó r e g o i s t o t ą j e s t k o n i e c z n e i s t n i e ni e . — Tym też imieniem sam Bóg nazwał siebie. Kiedy bowiem Bóg wysłał Mojżesza do Żydów, aby ich wyprowadzić z niewoli egipskiej, Mojżesz zapytał: „Cóż im powiem, jeśli im rzeknę, że Bóg ojców waszych wysłał mię do was — a oni się zapytają: ja kie jest imię Jego“? Wtedy „rzekł Bóg do Mojżesza: Jam jest któ
rym jest. Tak powiesz synom izraelowym: Który jest, posłał mię do was“ (Wyjść. 3, 13— 14). — „O jakie to wzniosłe słowo — wo
ła z zapałem L a f o r e t 1) — słowo najgłębsze i najpiękniejsze, powiedziane o Bogu! „Jam jest“, oto imię Boga Mojżeszowego, Jego imię własne, które przedziwnie wyraża Jego prawdziwą is totę i o d r ó ż n i a Go n a j b a r d z i e j od w s z y s t k i c h i n n y c h b y t ó w , a w szczególności — od bogów pogańskich“.
Słowo „Jam jest“ nic bowiem innego nie oznacza, jak tylko to, że kiedy inne jestestwa na świecie mogą być lub nie być, Bóg
>) „Contingenee des lois de la naturę“ wyd. 3, str. 156.
jest jedynym bytem, który m u s i istnieć, dla tej przyczyny, że i s t n i e n i e j e s t J e g o i s t o t ą .
„Bóg istnieje sam z siebie“ znaczy nie tylko, że ma swój byt od siebie, ąle (że nie zależy ani z a l e ż e ć n i e m o ż e od ż a d n e j p r z y c z y n y — że nie ma żadnej istoty, która by mogła ograniczać Jego wolność lub sprzeciwiać się Jego działaniom. Wy
nika to z tego, że Bóg jest pierwszą przyczyną wszechrzeczy, bo gdyby Bóg od jakiejkolwiek przyczyny zależał, nie On byłby p i e r w s z ą przyczyną, ale ta przyczyna, od której by On zależał.
Z głównego zatem przymiotu Boga, iż „sam z siebie istnieje“, wypływa, jako konieczny wniosek, że Bóg jest jedyną istotą w najzupełniejszym słowa znaczeniu n i e z a 1 e ż.n ą, czyli b y- t e m b e z w z g l ę d n y m — a b s o l u t n y m .
2. Ta zupełna zależność Boga, czyli J e g o i s t n i e n i e z s i e b i e jest dlatego głównym przymiotem Boga, albowiem: a) w y r ó ż n i a G o o d w s z y s t k i c h i n n y c h b y t ó w , b) j e s t p o d s t a w ą w s z e l k i c h d o s k o n a ł o ś c i B o ż y c h i n a j l e p i e j o k r e ś l a i s t o t ę B o g a .
a) Niczym tak nie różni się Bóg od innych istot, jak tym, że z siebie istnieje. Jeśli bowiem powiemy, że Bóg jest najświętszy, najmędrszy, najpotężniejszy, to — według naszego pojmowania
— także stworzenia mogą mieć coś ze świętości, mądrości i potęgi w sobie, choć wiemy dobrze, że między świętością lub mądrością Boga a człowieka jest nieskończona różnica. Jednakże żaden u- mysł stworzony nie pojmie jak mogłaby jakaś rzecz na świecie
„istnieć z siebie“. Pod tym względem nie może więc być naj
mniejszego podobieństwa między Stwórcą a stworzeniem. Dla
tego „istnienie z siebie“ j e s t n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n ą c e c h ą B o g a , iż wyróżnia Go istotnie od wszystkie
go, co nie jest Bogiem.
b) „Istnienie z siebie“ jest zarazem korzeniem, z którego wyrastają wszystkie przymioty Boże, źródłem i p o d s t a w ą w s z e l k i e j d o s k o n a ł o ś c i w B o g u ; ono całkowicie Bo
ga stanowi, bo wszystko, co się da powiedzieć o Bogu, bez tej do
skonałości nie może b y ć. zrozumiane. Na zapytanie bowiem, dla
czego Bóg jest święty, mądry, wszechmocny, odpowiadamy: bo
„istnieje z siebie“, a jako zbyt niezależny i bezwzględny musi posiadać w sobie wszelką doskonałość, lecz na zapytanie:
dlacze-go Bóg istnieje z siebie, nie mamy już żadnej odpowiedzi, prócz powtórzenia tej samej prawdy, iż istota Jego wymaga, aby ist
niał, a przeto musi istnieć mocą własnej istoty — czyli „z siebie“.
c) Ponieważ „istnienie z siebie“ najlepiej uzasadnia całą do
skonałość Boga, przeto streszcza tym samym wszystkie Jego przy
mioty i n a j j ę d r n i e j o k r e ś l a i s t o t ę B o g a .
Ten przymiot zaiste, musi najlepiej określać istotę Bożą, sko
ro s a m B ó g u ż y ł go, aby wyrazić, kim jest!
U w a g a . Przystępując do omówienia poszczególnych przy
miotów Bożych, zaznaczamy, że jedne z nich mają na względzie s a m ą i s t o t ę B o g a , więc to, że Bóg istnieje sam z siebie, że jest nieskończenie doskonały, niezmienny, istotą pojedynczą, du
chową, niezmierzoną, wieczną i że jest jedyny. — Inne przymio
ty odnoszą się do życia i działania Bożego: są to przymioty r o- z u m u i w o l i B o ż e j , ale ponieważ nie należą one ściśle do za
kresu apologetyki, poprzestajemy na omówieniu przymiotów, od
noszących się do istoty Boga.
PRZYMIOTY ISTOTY BOŻEJ