Opieka prenatalna jest pierwsz¹ faz¹ opieki matki nad dzieckiem.
Regularne wizyty u lekarza ginekologa, monitorowanie przebiegu ci¹¿y, stanu zdrowia p³odu i kobiety ciê¿arnej, b³yskawiczne reagowanie na niepokoj¹ce symptomy to wszystko daje szanse nie tylko na urodzenie zdrowego dziecka, ale te¿ na prawid³owy przebieg porodu (M u r a w s k i, 2005, s. 75). Wszelkie dzia³ania kobiet w czasie ci¹¿y powinny opieraæ siê na zdobytej wiedzy, dotycz¹cej tego okresu.
Wiedza kobiet na temat czasu trwania ci¹¿y fizjologicznej jest dobra:
87 respondentek podawa³o, ¿e ci¹¿a trwa 40 tygodni, licz¹c od pierwsze-go dnia ostatniej miesi¹czki, 6 kobiet twierdzi³o, i¿ ci¹¿a trwa d³u¿ej ni¿
40 tygodni, a 5 ¿e krócej. Tylko 2 respondentki nie wiedzia³y, jak d³ugo trwa ci¹¿a fizjologiczna kobiety.
W opinii 89 respondentek liczba wizyt kontrolnych w czasie trwania ci¹¿y powinna wynosiæ co najmniej 13, natomiast 10 kobiet uwa¿a³o, ¿e wystarczy 1 wizyta w miesi¹cu, o ile lekarz nie zaleca inaczej, 1 respon-dentka stwierdzi³a, ¿e wizyty powinny odbywaæ siê w razie wyst¹pienia dolegliwoci.
Kobieta spodziewaj¹ca siê dziecka powinna znaæ objawy, których wy-st¹pienie wymaga natychmiastowego kontaktu z lekarzem, a jeli jest to niemo¿liwe zg³oszenia siê do szpitala (C h a z a n, 1994, s. 179).
Wszystkie badane kobiety uzna³y, ¿e wskazaniem do wizyty u lekarza jest brak ruchów dziecka, 99 kobiet wymieni³o plamienie lub krwa-wienie z dróg rodnych, a 97 kobiet sta³y ból brzucha lub bolesne odczu-wanie skurczów. Zwiêkszona iloæ p³ynnej wydzieliny z pochwy jest wska-zaniem do wizyty wed³ug 70 kobiet, nieco mniej, bo 68% ankietowanych wskaza³o sta³y, silny ból g³owy, 66 kobiet uzna³o, ¿e obrzêki, które nie znikaj¹ po wypoczynku nocnym, s¹ wskazaniem do kontaktu z lekarzem prowadz¹cym ci¹¿ê. Wzrost temperatury powy¿ej 37,5oC jako sygna³ do wizyty kontrolnej wskaza³o 55 kobiet, a nudnoci i wymioty 37 respon-dentek. Wród ankietowanych znalaz³y siê 2 kobiety, w opinii których bezsennoæ, ogólny niepokój i podwy¿szone cinienie krwi s¹ wskazaniem do wizyty u lekarza prowadz¹cego ci¹¿ê.
Zastosowanie ultrasonografii w po³o¿nictwie pozwala lekarzom oce-niæ, czy rozwój ci¹¿y i jej przebieg jest prawid³owy, czy p³ód nie wykazuje wad wrodzonych, czy nie zagra¿a mu jakie niebezpieczeñstwo. G³owica aparatu USG wysy³a fale dwiêkowe o bardzo wysokiej czêstotliwoci, których komputerowo przetworzone odbicia daj¹ na monitorze obraz narz¹dów wewnêtrznych. Zarysy widoczne na ekranie nie s¹ wiêc
praw-Anna Toporska: Wiedza kobiet na temat zachowañ zdrowotnych... 83 dziwym obrazem p³odu, a jedynie wizualizacj¹ efektu odbicia fal ultradwiêkowych (Encyklopedia zdrowia dziecka, 1999, s. 88; K o r n a s B i e -l a, 1993, s. 8788). Badanie USG powinno byæ przeprowadzane jedynie ze wskazañ lekarskich. Do chwili obecnej nie stwierdzono szkodliwoci fal dwiêkowych dla p³odu, co wcale nie oznacza, ¿e badanie jest ca³kowicie bezpieczne. W pimiennictwie medycznym wskazuje siê na mo¿liwy zwi¹-zek miêdzy czêstymi badaniami USG w ci¹¿y a pewnymi zaburzeniami uk³adu nerwowego dzieci, np. dysleksj¹. Jednak zagadnienie to wymaga przeprowadzenia jeszcze wielu naukowych analiz, aby potwierdziæ lub wykluczyæ postawion¹ hipotezê. Badanie USG sta³o siê w Polsce bar-dzo popularne, obecnie prawie ka¿da ciê¿arna kobieta poddaje mu siê chocia¿ raz (Encyklopedia zdrowia dziecka, 1999, s. 8588). Wszystkie respondentki uzna³y, ¿e ka¿da kobieta ciê¿arna powinna mieæ wykonane takie badanie.
Poród jest jednym z najwa¿niejszych prze¿yæ w ¿yciu kobiety i mê¿-czyzny. Zw³aszcza dla przysz³ej matki mo¿e byæ doznaniem ekstatycz-nym, ¿adne inne doznanie nie pozwala na tak silne odczucie biologicznej
¿ywotnoci w³asnego organizmu, chocia¿ wiele kobiet traktuje poród jako koszmar, którego nie chcia³yby powtórzyæ. Akt porodu kojarzony jest z potwornym bólem, co wywo³uje silny lêk, napiêcie, a tym samym wiêk-sz¹ bolesnoæ skurczów i inne dolegliwoci (K o r n a s - B i e l a, 1993, s. 62). Czêæ kobiet (82 badane) kojarzy poród z bólem, a czêæ (79 bada-nych ) z radoci¹. Dla 47 kobiet chwila porodu wi¹¿e siê z odczuwaniem lêku, natomiast dla 44 z ulg¹. 36 respondentek uzna³o, ¿e poród kojarzy im siê z satysfakcj¹, 13 kobiet kojarzy z przera¿eniem, 2 kobiety wi¹¿¹ poród z przykroci¹ oraz taka sama liczba kobiet ze strachem o dziecko.
Zaledwie 1 kobieta wi¹¿e poród z poczuciem dumy z dziecka oraz 1 kobieta narodziny dziecka kojarzy z upokorzeniem.
Po³ogiem okrela siê okres 68 tygodni po porodzie, w czasie którego ustêpuj¹ zmiany powsta³e w organizmie kobiety podczas ci¹¿y i porodu oraz wystêpuje laktacja i wznowienie czynnoci hormonalnej jajników (M a r i a n o w s k i, 2005, s. 77). Podobnie jak w wypadku okrelania czasu trwania ci¹¿y fizjologicznej u kobiety zdecydowana wiêkszoæ badanych (89 osób) po³óg definiowa³a poprawnie, zgodnie z przedstawion¹ wczeniej definicj¹. Z okresem karmienia noworodka na ¿¹danie kojarzy po³óg 5 kobiet, natomiast 3 osoby ankietowane uzna³y, ¿e po³óg to zmiany nastê-puj¹ce w uk³adzie rozrodczym kobiety, 3 kobiety za nie umia³y odpowie-dzieæ na pytanie, co nazywamy po³ogiem. Wiêkszoæ badanych (72 osoby), czas trwania po³ogu okreli³a prawid³owo jako 68 tygodni od chwili po-rodu. 14 respondentek nie wiedzia³o, ile trwa okres po³ogu, 10 badanych kobiet uzna³o, ¿e okres ten trwa 4 tygodnie. Znikoma liczba
ankietowa-6*
nych (2 osoby) okreli³a ten czas jako 6 miesiêcy od chwili porodu, a 2 pozosta³e uzna³y, ¿e po³óg trwa tylko 2 godziny od chwili porodu.
W czasie po³ogu mog¹ wyst¹piæ objawy, o których kobieta powinna poinformowaæ lekarza ginekologa i które s¹ wskazaniem do wizyty u spe-cjalisty (M a r i a n o w s k i, 2005, s. 79). Wiêkszoæ badanych, czyli 92 re-spondentki, uzna³a, ¿e wskazaniem do wizyty u lekarza ginekologa jest obfite krwawienie z dróg rodnych, natomiast 80 kobiet jako powód wizy-ty u lekarza wskaza³o na cuchn¹ce odchody lub brak wydzieliny. Podob-na liczba respondentek (78) stwierdzi³a, i¿ utrzymuj¹cy siê ból w dole brzucha lub w kroczu oraz zaczerwienienie rany pooperacyjnej lub kro-cza s¹ sygna³em do wizyty u lekarza. W opinii 67 ankietowanych kobiet wskazaniem do wizyty kontrolnej jest podwy¿szona temperatura, dla 43 respondentek takim wskazaniem by³by ból, obrzêk i zaczerwienienie w okolicy koñczyn dolnych, 34 badane kobiety za dolegliwoæ, która jest wskazaniem do skontaktowania siê z lekarzem, uzna³y zaburzenia w kar-mieniu piersi¹.
Pierwsza po narodzinach dziecka wizyta kontrolna u lekarza gineko-loga powinna siê odbyæ po wyst¹pieniu pierwszej miesi¹czki po porodzie, lecz nie póniej ni¿ 68 tygodni od chwili porodu (S t e r n a l, B i ñ k o w -s k a, S t a r z y k a, 1991, -s. 131). Wiêk-szoæ re-spondentek (73 o-soby) pra-wid³owo wskaza³a czas pierwszej wizyty kontrolnej, 20 osób ankietowa-nych stwierdzi³o, ¿e pierwsza wizyta kontrolna powinna odbyæ siê po 2 ty-godniach od porodu, 6 kobiet uzna³o, ¿e po 6 miesi¹cach, a 1 kobieta nie wiedzia³a, kiedy powinna siê odbyæ pierwsza wizyta.
Dla zdecydowanej wiêkszoci badanych (84 kobiet) ród³em informa-cji o zachowaniach zdrowotnych i przebiegu ci¹¿y, porodu i po³ogu by³y ksi¹¿ki, literatura fachowa, dla 72 ankietowanych by³ nim lekarz, a dla 58 prasa. Blisko po³owa ankietowanych (45 kobiet) stwierdzi³a, ¿e
ród³em informacji o zachowaniach zdrowotnych i okresie ci¹¿y, porodu
i ³ogu jest rodzina i znajomi, dla 24 respondentek takim ród³em by³y
po-³o¿ne. W grupie badawczej znalaz³o siê 12 osób, które czerpa³y informa-cje z Internetu, 2 kobiety stwierdzi³y, ¿e ród³em wiedzy by³y dla nich dowiadczenia z poprzedniej ci¹¿y.
Wiêkszoæ ankietowanych (60 kobiet), aby potwierdziæ ci¹¿ê,
odwiedzi-³a lekarza ginekologa-po³o¿nika tu¿ po spodziewanym terminie krwawie-nia miesiêcznego, 36 kobiet uda³o siê na wizytê po 12 miesi¹cach, 4 osoby po 3 miesi¹cach i póniej.
Czêstotliwoæ wizyt lekarskich w czasie ci¹¿y przedstawia³a siê w ba-danej grupie nastêpuj¹co: 60 kobiet 612 wizyt, 34 kobiety powy¿ej 13 wizyt, 5 kobiet 15 wizyt, 1 kobieta nie pamiêta³a liczby wizyt.
Wykonywanie badañ kontrolnych w czasie trwania ci¹¿y jest istotne dla oceny dobrostanu ciê¿arnej i p³odu. Do grupy badañ, które w czasie
Anna Toporska: Wiedza kobiet na temat zachowañ zdrowotnych... 85 ci¹¿y wykona³o 100 kobiet, nale¿¹: morfologia krwi, ogólne badanie mo-czu i badanie USG. Statystyka pozosta³ych badañ przedstawia siê na-stêpuj¹co: 83 kobiety wykona³y badanie na poziom glukozy we krwi, 75 mia³o wykonane badanie KTG (kardiotokograficzne), 73 badanie na obecnoæ antygenu Hbs, 71 test ci¹¿owy. Wiêkszoæ badanych (66 ko-biet) wykona³a test obci¹¿enia glukoz¹, 65 kobiet zrobi³o badanie grupy krwi i czynnika Rh, 58 kobiet mia³o wykonan¹ cytologiê w czasie ci¹¿y.
Po³owa respondentek podda³a siê badaniu na odczyny ki³owe (WR), 47 kobiet wykona³o wymaz na czystoæ pochwy, 46 kobiet zrobi³o badanie na przeciwcia³a toksoplazmozy, 38 na przeciwcia³a ró¿yczki. Niewiele, bo tylko 7 kobiet, wykona³o badania na obecnoæ wirusa HIV, 2 kobiety mia³y wykonane nastêpuj¹ce badania: próby w¹trobowe (ALAT, ASPAT), hormony tarczycy (TSH, FT3, FT4), przeciwcia³a anty-CMV (cytomegalo-wirusa). W grupie badanych znalaz³a siê 1 osoba, która mia³a wykonany rezonans magnetyczny, oraz 1, której wykonano test Inslera (test na kry-stalizacjê).
Obecnie prawie ka¿da kobieta ciê¿arna przynajmniej raz poddaje siê badaniu USG. Liczba i czas wykonywanych badañ ultrasonograficznych zale¿¹ od przebiegu ci¹¿y i w pewnej mierze od zapatrywañ lekarza. Spe-cjalici uwa¿aj¹, ¿e ka¿da kobieta podczas ci¹¿y powinna mieæ choæ raz wykonane USG, a kolejne badania w razie potrzeby. Rozs¹dne wydaje siê wykonanie tego badania trzykrotnie w czasie ci¹¿y, czyli raz w ka¿dym trymestrze. W I trymestrze ci¹¿y USG pozwala stwierdziæ:
czy rzeczywicie ci¹¿a wyst¹pi³a i czy rozwija siê prawid³owo, jest to istotne zw³aszcza przy objawach zagra¿aj¹cego poronienia lub podejrzeniu ci¹¿y pozamacicznej,
w którym tygodniu ci¹¿y jest pacjentka, jeli nie zna ona dok³adnego terminu ostatniej miesi¹czki lub jeli cykle by³y nieregularne,
jaki bêdzie przewidywany termin porodu,
czy ci¹¿a jest pojedyncza czy mnoga,
czy p³ód nie ma powa¿nych wad rozwojowych.
Badanie ultrasonograficzne w II trymestrze ci¹¿y odgrywa wa¿n¹ rolê w diagnostyce prenatalnej, wspomagaj¹c badania krwi matki (test potrójny), co pozwala na ocenê budowy p³odu i wykrycie wrodzonych wad rozwojowych. W tym czasie pod kontrol¹ aparatury USG mo¿liwe jest pobieranie materia³u do badañ genetycznych amnioskopia i biopsja tro-foblastu. Ocenia siê równie¿ iloæ p³ynu owodniowego oraz ewentualne zwi¹zane z tym nieprawid³owoci (ma³owodzie lub wielowodzie), a tak¿e niewydolnoæ szyjki macicy. USG w ostatnim trymestrze pozwala oceniæ po³o¿enie i przypuszczaln¹ wagê p³odu oraz usadowienie ³o¿yska. Wyko-nanie tego badania przed porodem pomaga w podjêciu decyzji dotycz¹cej
porodu si³ami natury czy wykonania ciêcia cesarskiego (Encyklopedia zdrowia dziecka, 1999, s. 8588).
W grupie respondentek czêstotliwoæ badania USG przedstawia siê nastêpuj¹co: 92 kobiety podda³y siê badaniu wiêcej ni¿ 4 razy, 7 kobiet 3 razy, 1 kobieta nie pamiêta³a liczby badañ.
W okresie ci¹¿y zachodzi ryzyko wyst¹pienia zaburzeñ w gospodarce wapniowo-fosforowej i hormonalnej, w wyniku których mog¹ powstaæ uszkodzenia koæca i zêbów zarówno p³odu, jak i kobiety ciê¿arnej (J a ñ -c z u k K., J a ñ -c z u k Z., 1991, s. 143). Dlatego istotne jest, aby kobie-ty spodziewaj¹ce siê dziecka dba³y o prawid³ow¹ higienê zêbów, jak rów-nie¿ korzysta³y z wizyt kontrolnych u stomatologa.
Z opieki stomatologicznej w czasie trwania ci¹¿y korzysta³a tylko nieco wiêcej ni¿ po³owa respondentek (53 kobiety).
Kobieta ciê¿arna uczestnicz¹c w zajêciach szko³y rodzenia uzyskuje fachow¹ pomoc w wyjanieniu wielu w¹tpliwoci zwi¹zanych z ci¹¿¹.
Zajêcia dotycz¹ przebiegu ci¹¿y, porodu i po³ogu, a tak¿e aktywnoci fi-zycznej i nauki w³aciwego relaksu, co sprzyja zmniejszeniu lêku kobie-ty przed nieznanym. Czêæ zajêæ powiêcona jest problemom natury psy-chologicznej zwi¹zanej z okresem prenatalnym, oko³oporodowym, jak równie¿ poporodowym (B a n a s z a k - ¯ a k, 2003, s. 19). Przyszli rodzice bior¹c udzia³ w zajêciach szko³y rodzenia mog¹ w³aciwie przygotowaæ siê do porodu, odzyskaæ spokój i pewnoæ siebie, otrzymaæ wiedzê i umiejêt-noci, które sprawi¹, ¿e poród oka¿e siê mniej bolesny, a pocz¹tek macierzyñstwa i ojcostwa bêdzie spokojniejszy (Te l e ¿ y ñ s k a, O t f f i n o w -s k a, 1998, -s. 10).
Na zajêcia w szkole rodzenia uczêszcza³o zaledwie 12 respondentek.