Podejmowanie badañ naukowych w zakresie zaniedbania prenatal-nego wydaje siê uzasadnione z powodów, które mo¿na uj¹æ jako szereg niebezpieczeñstw w wymiarze jednostkowym i spo³ecznym. Zaniedbanie prenatalne jako forma przemocy wobec dziecka wi¹¿e siê przede wszyst-kim z ograniczeniem potencja³u rozwojowego najbardziej bezbronnej isto-ty dziecka, które powinno byæ wspierane i chronione przez rodziców.
Negatywne konsekwencje z³ego traktowania dziecka poczêtego s¹ widocz-ne w postnatalnym ¿yciu w postaci zaburzeñ rozwoju zarówno fizyczwidocz-ne- fizyczne-go, jak i psychicznego (por. W ó j c i k, 2005, s. 3360), co z kolei powoduje negatywne konsekwencje natury psychospo³ecznej. W literaturze przed-miotu zauwa¿alne jest ponadto istotne zaniedbanie problemu zanie-dbania dziecka prenatalnego, któremu przys³uguje pe³nia praw cz³owie-czych ju¿ od poczêcia.
Nie ulega w¹tpliwoci, ¿e ci¹¿a stanowi okres, w którym dokonuj¹ siê liczne i istotne zmiany nie tylko w fizjologii i psychice kobiety, ale tak¿e w jej relacjach z otoczeniem, z rodowiskiem rodzinnym, a w szcze-gólnoci z partnerem. Ca³e to spektrum zmian ma na celu przygotowa-nie do podjêcia nowej roli spo³ecznej roli matki. Jednak bior¹c pod uwa-gê fakt, ¿e istota noszona pod sercem matki (K o r n a s - B i e l a, 2001, s. 225) to nie tylko p³ód, ale przede wszystkim dziecko, nale¿y z ca³¹ odpowiedzialnoci¹ stwierdziæ, ¿e kobieta tak¿e staje siê matk¹ od chwi-li poczêcia dziecka. Od pierwszych chwil ¿ycia dziecka jest wiêc odpowie-dzialna za zapewnienie mu odpowiednich warunków do najlepszego uaktualniania mo¿liwoci rozwojowych. W celu zdiagnozowania, czy w rze-czywistoci kobiety w ci¹¿y s¹ odpowiedzialne za zapewnienie jak naj-lepszych warunków rozwoju prenatalnego dziecka, przeprowadzi³am badania metod¹ sonda¿u diagnostycznego, z wykorzystaniem techniki ankietowania wród 41 kobiet w czasie po³ogu, przebywaj¹cych na od-dziale noworodkowym w Szpitalu nr 3 w Zagórzu oraz w Szpitalu nr 2
7*
w Sosnowcu. Ankiety zosta³y rozdane kobietom, które urodzi³y ¿ywe, zdro-we dziecko. Wyniki badañ ankietowych wskazuj¹ doæ jednoznacznie, ¿e wiêkszoæ, bo a¿ 90,2% kobiet w ci¹¿y nie uwzglêdnia w odpowiedni spo-sób dobra dziecka i w zwi¹zku z tym czêsto wiadomie i nieprzypadkowo podejmuje zachowania, które zagra¿aj¹ zdrowiu fizycznemu i psychicz-nemu dziecka. Jedynie 9,8% respondentek wiadomie unika³o wszelkich zachowañ zagra¿aj¹cych zdrowiu i ¿yciu poczêtych dzieci. Podobne wy-niki dotycz¹ce powszechnoci tych zachowañ w okresie ci¹¿y uzyska³am w badaniach przeprowadzonych na u¿ytek pracy magisterskiej pod kie-runkiem prof. Katarzyny Popio³ek (W ó j c i k, w przygotowaniu). W zwi¹z-ku z tym problem zaniedbania prenatalnego mo¿na okreliæ jako pro-blem spo³eczny, dotycz¹cy bezporednio dziecka prenatalnego, ale tak¿e porednio ca³ego spo³eczeñstwa, do którego dzieci te nale¿¹.
Do najczêstszych form zaniedbania prenatalnego w grupie badanych kobiet nale¿y: prze¿ywanie stresów zwi¹zanych z ¿yciem rodzinnym i za-wodowym, picie alkoholu, czynne palenie papierosów, myli aborcyjne (zob. N e y, 1993, s. 9597; 1999), nieprzestrzeganie higieny snu oraz prze-bywanie w zadymionych pomieszczeniach (palenie bierne). Na dalszych miejscach w rankingu najczêciej obserwowanych zachowañ wiadcz¹-cych o zaniedbaniu prenatalnym wród badanych kobiet znajduj¹ siê:
przyjmowanie w czasie ci¹¿y tabletek przeciwbólowych, takich jak aspi-ryna, niekontrolowane za¿ywanie witamin, podjêcie próby usuniêcia ci¹¿y wskutek za¿ycia tabletki wczesnoporonnej, co dla D. K o r n a s -- B i e l i (2004) jest to¿same z medycznym zabiegiem aborcji. Nieliczne z badanych kobiet nie przestrzega³y zasad higieny pracy czasie ci¹¿y, pracuj¹c w uci¹¿liwych warunkach i po godzinach pracy, nie
przestrzega-³y w czasie ci¹¿y zaleceñ lekarza ginekologa-po³o¿nika. W grupie bada-nych kobiet znalaz³y siê tak¿e 1519-letnie dziewczêta, które w czasie ci¹¿y za¿ywa³y narkotyki. Tak wiêc zasadne wydaje siê stwierdzenie,
¿e w badanej grupie kobiet reprezentowane by³y wszystkie formy za-niedbania prenatalnego.
Na podstawie przeprowadzonych badañ próbowa³am ponadto prze-analizowaæ uwarunkowania zaniedbania prenatalnego. Wyniki wska-zuj¹ doæ jednoznacznie na zale¿noæ natê¿enia zaniedbania prenatal-nego od wieku. Zale¿noæ ta jest z pewnoci¹ bardziej z³o¿ona i zdeter-minowana wp³ywem innych zmiennych niezale¿nych oraz porednicz¹-cych, takich jak wykszta³cenie, sytuacja osobista czy wsparcie udzielane przez partnera i rodziców. Ma to zwi¹zek tak¿e z poziomem uwiadomie-nia na temat zachowañ zagra¿aj¹cych zdrowiu i ¿yciu poczêtych dzieci, z poziomem posiadanej wiedzy, z jej adekwatnoci¹ oraz z dojrza³oci¹ biopsychospo³eczn¹ badanych kobiet. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e kobie-ty nieprzejawiaj¹ce zachowañ wiadcz¹cych o zaniedbaniu prenatalnym
Wioletta Wójcik: Zaniedbanie prenatalne... 101 posiadaj¹ raczej wysoki poziom wiedzy na temat szkodliwoci wyró¿nio-nych zachowañ dla zdrowia i ¿ycia prenatalwyró¿nio-nych dzieci, a tym samym mo¿na przypuszczaæ, i¿ charakteryzuje je raczej wysoka wiadomoæ ne-gatywnych konsekwencji tego typu zachowañ (wyniki potwierdzone w badaniach magisterskich z 2007 roku). ¯adna z kobiet nale¿¹cych do tej grupy nie zaklasyfikowa³a podanych zachowañ do kategorii zacho-wania niezagra¿aj¹ce. Inaczej przedstawia³o siê to w grupie kobiet prze-jawiaj¹cych zachowania wiadcz¹ce o stosowaniu zaniedbania prenatal-nego. Mo¿e siê to wi¹zaæ z rzeczywicie niskim poziomem wiedzy na te-mat szkodliwoci tego typu zachowañ b¹d te¿ z pewnego rodzaju za-przeczaniem obiektywnym faktom wiadcz¹cym o negatywnych nastêp-stwach podejmowania tego typu zachowañ. Zaprzeczanie mo¿e s³u¿yæ redukcji napiêcia spowodowanego dysonansem poznawczym u osób po-siadaj¹cych tak¹ wiedzê, ale nie wcielaj¹cych jej w ¿ycie dla dobra dziec-ka. Innym wyt³umaczeniem jest posiadanie wiedzy na temat zachowañ zagra¿aj¹cych zdrowiu bez jej g³êbszego zrozumienia. Badane kobiety najwiêcej informacji na temat zachowañ zagra¿aj¹cych zdrowiu i ¿yciu poczêtych dzieci, a tym samym na temat zachowañ koniecznych do pra-wid³owego przebiegu ci¹¿y uzyskuj¹ od lekarza prowadz¹cego ci¹¿ê, bê-d¹cego ekspertem w tej dziedzinie. W nastêpnej kolejnoci jako istotne i czêsto wykorzystywane ród³a wiedzy respondentki wymieniaj¹ ksi¹¿ki i gazety na temat ci¹¿y. Jednak te ród³a spe³niaj¹ sw¹ rolê jedynie w biernym przekazywaniu wiedzy bez wp³ywu na jej zrozumienie i prze-strzeganie przez kobiety w ci¹¿y.
Wiêksz¹ moc wp³ywu na zmianê postaw wobec danych informacji mo¿e mieæ dowiadczony ekspert w tej dziedzinie, czyli mama lub teciowa ko-biety w ci¹¿y, i takie wiarygodne ród³o informacji wskazuje czêæ respon-dentek. Jednak zwracaj¹c siê po informacje na temat ci¹¿y i porodu do starszego pokolenia, kobiety nara¿aj¹ siê niekiedy na relacje mocno kolo-ryzowane lub nieprawdziwe. To z kolei utwierdza je w przekonaniu, ¿e ci¹¿a mo¿e byæ traktowana jako choroba, co wyzwala reakcje lêkowe (B i e -l a w s k a - B a t o r o w i c z, 1987, s. 689). Najmniej popu-larne okaza³y siê informacje przekazywane przez kole¿anki i specjalistów w szkole rodze-nia oraz przez telewizjê.
Nale¿y podkreliæ, ¿e badane zmienne niezale¿ne nie wywieraj¹ izo-lowanego wp³ywu na przejawianie zachowañ wiadcz¹cych o zaniedbaniu prenatalnym, lecz raczej wspó³wystêpuj¹.
Innymi czynnikami maj¹cymi poredni wp³yw na przejawianie za-niedbania prenatalnego s¹ warunki mieszkaniowe badanych kobiet, ich stan cywilny w chwili zajcia w ci¹¿ê oraz zwi¹zane z tym motywy
zaj-cia w ci¹¿ê. Te trzy zmienne, ka¿da osobno i wszystkie razem, sugeruj¹, i¿ najwiêkszy odsetek kobiet zaniedbuj¹cych swe prenatalne dzieci
za-sz³o w nieplanowan¹ ci¹¿ê. Wiêkszoæ kobiet przejawiaj¹cych zachowa-nia wiadcz¹ce o stosowaniu zaniedbazachowa-nia prenatalnego o wysokiej war-toci liczbowej deklaruje stan panieñstwa w chwili zajcia w ci¹¿ê. Mo¿-na w zwi¹zku z tym przypuszczaæ z du¿ym prawdopodobieñstwem,
¿e by³y to ci¹¿e nieplanowane, na co wskazuje taki sam odsetek kobiet deklaruj¹cych brak motywów, czyli nieplanowanie ci¹¿y. Te same kobie-ty z ró¿nych przyczyn nadal mieszkaj¹ z rodzicami. Zdaniem prof.
A. K ê p i ñ s k i e g o (2002, s. 89), sytuacja, kiedy m³odzi ma³¿onkowie (partnerzy) mieszkaj¹ ze starszym pokoleniem, mo¿e byæ przyczyn¹ licz-nych konfliktów, sporów, które uniemo¿liwiaj¹ nawi¹zanie prawid³owej relacji miêdzy dwojgiem ludzi. To z kolei powoduje zaburzenia zdrowia psychicznego i tym samym jest przyczyn¹ patologii ¿ycia codziennego, a do takiej kategorii jestem sk³onna zaliczyæ tak¿e zjawisko zaniedbania prenatalnego. Potwierdza siê zatem z³o¿onoæ wzajemnych wp³ywów zmiennych niezale¿nych, czyli uwarunkowañ wartoci zaniedbania pre-natalnego. W literaturze przedmiotu podkrela siê wspó³wystêpowanie zajcia w nieplanowan¹ ci¹¿ê z gorszym stanem emocjonalnym kobiet zarówno na pocz¹tku, jak i w trakcie trwania ci¹¿y (B i e l a w s k a B a -t o r o w i c z, 1987, s. 683), co po-twierdzaj¹ wyniki moich badañ, przepro-wadzanych jednak na nielicznej próbie. Stan emocjonalny kobiety w
ci¹-¿y jest zagadnieniem bardzo istotnym, poniewa¿ emocje przeci¹-¿ywane przez cz³owieka wywieraj¹ znaczny wp³yw na organy wewnêtrzne (tzw. fizjo-logiczna komponenta procesu emocjonalnego), a wiêc na rodowisko wewn¹trzmacicznego rozwoju dziecka. Znaczny odsetek w grupie ba-dawczej stanowi³y kobiety deklaruj¹ce odczuwanie na wieæ o zajciu w ci¹¿ê raczej negatywnych emocji, takich jak strach przed reakcj¹ rodzi-ców, przed samotnym wychowywaniem dziecka, przed reakcj¹ partnera, z³oæ, poczucie utraty marzeñ i zaprzepaszczenia planów. Negatywne reakcje na wieæ o zajciu w ci¹¿ê mog¹ generowaæ negatywne nasta-wienie do dziecka oraz brak dba³oci o jego prawid³owy, niezak³ócony roz-wój fizyczny i psychiczny. Z badañ prowadzonych przez Gra¿ynê
Makie³-³o-Jar¿ê (w: B i e l a w s k a - B a t o r o w i c z, 1987, s. 685) wynika, ¿e akcep-tacja ci¹¿y czêciej wystêpuje u mê¿atek i powoduje ukszta³towanie siê pozytywnej postawy macierzyñskiej. Natomiast uczestnicz¹ce w badaniach kobiety niezamê¿ne odnosi³y siê do ci¹¿y i dziecka z niechêci¹. Taka po-stawa u czêci z nich pog³êbia³a siê po porodzie.
Samopoczucie kobiety oczekuj¹cej dziecka zale¿y równie¿ od jej relacji z partnerem i rodzicami. Ci¹¿a jest bowiem okresem sprzyjaj¹cym
zacie-nieniu wiêzi partnerskich i rodzinnych, ale tak¿e wywo³ywaniu kon-fliktów i zadra¿nieñ. Naukowe obserwacje i zestawienia pozwalaj¹ na wysuniêcie wniosku, ¿e znaczny odsetek kobiet z grupy badanych prze-jawiaj¹cych zaniedbanie prenatalne deklarowa³ bardzo zró¿nicowane
Wioletta Wójcik: Zaniedbanie prenatalne... 103 reakcje partnera, w tym te¿ negatywne. Po³owa okrela³a reakcje ojca dziecka jako uczucia ambiwalentne. Czêæ partnerów kobiet przejawia-j¹cych zaniedbanie prenatalne na wieæ o koniecznoci podjêcia roli ojca odczuwa³o strach przed przysz³oci¹ i nowymi zadaniami ¿yciowymi.
Partnerami kobiet przejawiaj¹cych zachowania zaniedbania prenatal-nego o wysokim natê¿eniu byli tak¿e mê¿czyni, którzy wyparli siê ojco-stwa, pozostawiaj¹c kobiety same sobie. Takie negatywne reakcje part-nera na wieæ o zajciu kobiety w ci¹¿ê oraz brak wsparcia ze strony naj-bli¿szej osoby w tym szczególnym okresie, jakim jest ci¹¿a, mog¹ genero-waæ negatywne nastawienie kobiety do dziecka. Wspó³wystêpowanie jakoci odczuwanego w czasie trwania ci¹¿y wsparcia ze strony ojca dziec-ka oraz przejawów zaniedbania prenatalnego potwierdzaj¹ wyniki badañ w modelu korelacyjnym na próbie 109 kobiet z 2007 roku (zob. W ó j -c i k, w przygotowaniu).
Akceptowanie oczekuj¹cej dziecka pary przez przysz³ych dziadków u³atwia obojgu partnerom przystosowanie siê do nadchodz¹cych zmian.
Manifestowanie niechêci b¹d z³oci zwiêksza u kobiet poczucie niepew-noci, utrudnia osi¹gniêcie równowagi emocjonalnej.
Wsparcie ze strony rodziny jest bardzo istotne szczególnie w wypadku braku akceptacji stanu ci¹¿y ze strony ojca dziecka. Z analizy kwe-stionariuszy kobiet, których partnerzy wyparli siê dziecka, wynika, ¿e rów-nie¿ rodzice manifestuj¹ niezadowolenie, stwierdzaj¹c np. marnujesz sobie ¿ycie. Takie reakcje otoczenia rodzinnego mia³y miejsce równie¿
w wypadku pozytywnego nastawienia ojca dziecka, jednak ich skutki nie s¹ wówczas a¿ tak szkodliwe.
Ustabilizowana sytuacja rodzinna, opieka ze strony partnera, jego po-zytywne nastawienie do ojcostwa zosta³y zidentyfikowane jako czynniki wp³ywaj¹ce na postawê kobiet wobec ci¹¿y tak¿e w polskich badaniach Gra¿yny Makie³³o-Jar¿a (za: B i e l a w s k a - B a t o r o w i c z, 1987, s. 689).
Potwierdza siê ponadto, ¿e w porównaniu z kobietami niezamê¿nymi kobiety zamê¿ne oceniaj¹ swoj¹ ci¹¿ê pozytywniej i manifestuj¹ korzyst-niejsze dla rozwoju dziecka postawy macierzyñskie.
W przygotowywanej pod kierunkiem prof. Katarzyny Popio³ek pracy magisterskiej wyró¿ni³am trzy typy postaw wobec problemu zaniedba-nia prenatalnego: wiadomie ochrazaniedba-niaj¹ca, obojêtna i zaniedbuj¹ca. Po-stawy te analizowano jako determinanty analogicznych typów zachowañ.
Z analizy jakociowej wynika, ¿e wiadome ochranianie zdrowia i ¿ycia swego prenatalnego dziecka wspó³wystêpuje z prezentowaniem postawy
wiadomie ochraniaj¹cej. Natomiast przejawianie zachowañ wiadcz¹-cych o zaniedbaniu prenatalnym w znacz¹cej wiêkszoci jest uwarunko-wane prezentowaniem postawy obojêtnej wobec problemu zaniedbania prenatalnego oraz postawy zaniedbuj¹cej. Potwierdzone zosta³o
za³o¿e-nie o wystêpowaniu dodatza³o¿e-niej korelacji pomiêdzy wartociami natê¿enia zaniedbania prenatalnego a wartociami liczbowymi przypisanymi
okre-lonym postawom. W zwi¹zku z tym zasadne wydaje siê stwierdzenie, i¿
przejawianie postawy zaniedbuj¹cej determinuje behawioralne przeja-wianie zaniedbania prenatalnego.
Istotne wydaje siê to, ¿e ka¿da postawa jest stosunkowo trwa³¹ oce-n¹ pozytywoce-n¹ lub negatywoce-n¹ ludzi, obiektów, idei, zjawisk. Postawy s¹ trwa³e w tym sensie, ¿e utrzymuj¹ siê przez d³u¿szy czas. Postawy s¹ ocen¹ w tym sensie, ¿e s¹ one pozytywn¹ lub negatywn¹ reakcj¹ na co.
Ludzie nie s¹ bowiem neutralnymi obserwatorami wiata, ale stale oce-niaj¹ to, co widz¹. Na postawê sk³adaj¹ siê trzy komponenty: poznawczy, emocjonalny i behawioralny. Komponent emocjonalny obejmuje reakcje emocjonalne wobec przedmiotu postawy, w tym wypadku problemu
spo-³ecznego, jakim jest zaniedbanie prenatalne. Komponentem poznawczym s¹ myli i przekonania wobec przedmiotu postawy, a komponentem be-hawioralnym daj¹ce siê zaobserwowaæ zachowanie wobec przedmiotu postawy.
Chocia¿ postawy s¹ trwa³e, to jednak mo¿na je zmieniaæ. I to wa¿ne spostrze¿enie nale¿y wykorzystywaæ w profilaktyce zjawiska zaniedba-nia prenatalnego na wszystkich trzech poziomach dzia³añ profilaktycz-nych. Zgodnie z zasad¹, ¿e lepiej zapobiegaæ ni¿ leczyæ, nale¿y wyzwo-liæ dzia³ania prewencyjne, aby zapewniæ dziecku prawid³owy rozwój. Za-k³adaj¹c, ¿e postawy predysponuj¹ do okrelonego typu zachowañ,
nale-¿a³oby podj¹æ trud kszta³towania postaw wiadomie ochraniaj¹cych, wy-korzystuj¹c teoretyczne wskazania efektywnoci komunikatów perswa-zyjnych. Ponadto, jak pokazano w badaniach teorii dysonansu poznaw-czego, postawy ulegaj¹ zmianie, gdy ludzie anga¿uj¹ siê w obronê stano-wiska sprzecznego z w³asn¹ postaw¹ przy niskim uzasadnieniu zewnêtrz-nym, to znaczy przy braku nagrody. Jeli to siê zdarzy, poszukuj¹ wewnêtrz-nego uzasadnienia swego zachowania, dostosowuj¹c do niego w³asn¹ postawê. Tego typu sposoby zmiany postaw, szczególnie tych zanie-dbuj¹cych i obojêtnych, nale¿a³oby wykorzystaæ w praktyce edukacyjnej szkó³ na lekcjach z edukacji zdrowotnej, seksualnej oraz na zajêciach edukacji prenatalnej.
Wród zmiennych, które nie wykazuj¹ istotnego wp³ywu na prze-jawianie zachowañ wiadcz¹cych o zaniedbaniu prenatalnym, nale¿y wyró¿niæ miêdzy innymi wykszta³cenie. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e jest to zwi¹zane z niedookreleniem charakteru szko³y redniej oraz brakiem informacji na temat umieszczenia w siatce programowej danych szkó³ uwiadamiaj¹cych zajêæ z przygotowania do ¿ycia w rodzinie. Zmien-n¹ zak³ócaj¹c¹ zale¿noæ pomiêdzy wykszta³ceniem a natê¿eniem zanie-dbania prenatalnego mo¿e byæ równie¿ status materialny oraz sytuacja
Wioletta Wójcik: Zaniedbanie prenatalne... 105 osobista badanych kobiet. Dlatego te¿ nie da siê w tym wypadku wyci¹-gn¹æ jednoznacznych wniosków. Równie¿ subiektywna ocena w³asnej sytuacji materialnej nie ma istotnego wp³ywu na przejawianie lub nie zachowañ wiadcz¹cych o zaniedbaniu prenatalnym.
¯adna z badanych kobiet nie podda³a siê zabiegowi aborcji. Równie¿
poronienie samoistne nie determinuje póniejszego unikania zachowañ zagra¿aj¹cych zdrowiu i ¿yciu dziecka. Nie ma wiêc podstaw do stwierdze-nia jakoby przesz³oæ ginekologiczna i dowiadczestwierdze-nia zwi¹zane z ewen-tualnymi poprzednimi ci¹¿ami stanowi³y uwarunkowanie zaniedbania prenatalnego.
Podobnie uczestnictwo w szkole rodzenia w zasadzie nie ró¿nicuje kobiet ze wzglêdu na przejawianie zachowañ wiadcz¹cych o zaniedba-niu prenatalnym. Wskazuje na to chocia¿by fakt, ¿e ¿adna z kobiet nie-przejawiaj¹cych zaniedbania prenatalnego nie uczêszcza³a do szko³y ro-dzenia. Brak wp³ywu na wystêpowanie zjawiska zaniedbania prenatal-nego ujawni³ siê ju¿ w analizie odpowiedzi dotycz¹cych róde³ wiedzy na temat zachowañ zagra¿aj¹cych ci¹¿y oraz zachowañ koniecznych do pra-wid³owego przebiegu ci¹¿y (tylko nieznaczna czêæ kobiet wskaza³a szko³ê rodzenia jako ród³o informacji). Po przeanalizowaniu programów szkó³ rodzenia w województwie l¹skim oraz na podstawie praktyki zawodo-wej mogê stwierdziæ, ¿e kwestie sprzyjania rozwojowi potencja³u niena-rodzonego dziecka s¹ raczej pomijane, natomiast priorytetowo traktowa-ne jest przygotowanie do rodzenia. Z pewnoci¹ dzia³alnoæ dydaktyczna tego typu placówki w zakresie edukacji prenatalnej przynios³aby wymier-ne skutki.
Nakrelony obraz zaniedbania prenatalnego zmusza do postawienia wielu pytañ i zadañ zmierzaj¹cych do eliminowania tego zjawiska, sta-wia wyzwania osobom i instytucjom zajmuj¹cym siê opiek¹ i wychowa-niem dziewcz¹t w okresie przedkoncepcyjnym oraz przygotowawychowa-niem ko-biet bêd¹cych w ci¹¿y.
Uwa¿a siê powszechnie, ¿e rozwój prenatalny dziecka jest uzale¿nio-ny wy³¹cznie od odziedziczouzale¿nio-nych genów. Tymczasem równie istotuzale¿nio-ny wp³yw w tym okresie wywiera rodowisko wewn¹trzmaciczne, którego jakoæ zale¿y od matki. Mo¿e ona wiadomie b¹d niewiadomie powodowaæ zagro¿enia dla rozwijaj¹cego siê p³odu. Wprawdzie nie wszystkie czynni-ki determinuj¹ce rozwój dziecka mog¹ byæ kontrolowane przez w³aci-cielkê wewn¹trzmacicznego domu p³odu, ale jednak czêæ z nich pozo-staje pod jej kontrol¹. Niesankcjonowanym obowi¹zkiem ka¿dej matki jest niwelowanie szkodliwych wp³ywów, a tym samym zwiêkszanie praw-dopodobieñstwa w³aciwego rozwoju. W literaturze przedmiotu podaje siê, ¿e znacz¹c¹ wiêkszoæ zaburzeñ powoduj¹ defekty genetyczne. Przy-czyn¹ ciê¿kich uszkodzeñ mog¹ byæ równie¿ choroby zakane, takie jak
ró¿yczka i AIDS. S¹ to niejako naturalne zagro¿enia dla p³odu, na które matka w zasadzie nie ma wp³ywu, dlatego tym bardziej powinna ograni-czaæ wp³yw szkodliwych czynników pozagenetycznych (teratogenów).
Bibliografia
B i e l a w s k a - B a t o r o w i c z E., 1987: Ci¹¿a i poród w wietle badañ psychologicz-nych. Przegl¹d Psychologiczny, T. 20, nr 3.
B i e l a w s k a - B a t o r o w i c z E., 1993: O formach z³ego traktowania dzieci. Przegl¹d Psychologiczny, T. 36, nr 3.
F i j a ³ k o w s k i W., 2000: Rodzicielstwo przed urodzeniem dziecka. Dostêpne w Inter-necie: http://adonai.pl/life/p2.htm [data dostêpu: 12 grudnia 2004].
K ê p i ñ s k i A., 2002: Psychopatologia nerwic. Kraków.
K o r n a s - B i e l a D., 2004: Mit o nieszkodliwoci rodków wczesnoporonnych i ich anty-koncepcyjnym dzia³aniu kontekst psychospo³eczny. S³u¿ba ¯yciu, nr 2.
K o r n a s - B i e l a D., 1991: Przystosowanie do rodzicielstwa. Powiernik Rodzin, nr 2.
K o r n a s - B i e l a D., 1989: Zagro¿enie rozwoju dziecka w pierwszej fazie jego ¿ycia.
W: Sytuacja dziecka w Polsce w okresie przemian. Red. B. B a l c e r z a k P a r a -d o w s k a. Warszawa.
K o r n a s - B i e l a D., 2001: Dziecko prenatalne jako przedmiot zainteresowañ psycholo-gicznych organizacji i stowarzyszeñ naukowych. W: Oblicza dzieciñstwa. Red.
D. K o r n a s - B i e l a. Lublin.
N e y P., 1999: Syndrom postaborcyjny. S³u¿ba ¯yciu, nr 4.
N e y P., 1993: Child Neglect: The Precursor to Child Abuse. Pre and Perinatal Psy-chology Journal, Vol. 8(2), Winter.
S o r i a n o A., 2002: Przemoc wobec dzieci. Kraków.
W ó j c i k W., 2005: Zaniedbanie prenatalne, nieprzypadkowe zachowania kobiet w
ci¹-¿y zagra¿aj¹ce zdrowiu i ci¹-¿yciu ich poczêtych dzieci. [Niepublikowana praca magi-sterska] Katowice.
W ó j c i k W., w przygotowaniu: Psychospo³eczne uwarunkowania antyzdrowotnych za-chowañ prenatalnych wiadcz¹cych o zaniedbaniu prenatalnym. [Niepublikowana praca magisterska] Katowice.
EWA JAROSZ