Wp³yw ACE na zdrowie w literaturze polskiej

Na wiele problemów psychologicznych dotykaj¹cych osób krzywdzo-nych w dzieciñstwie oraz krzywdzokrzywdzo-nych dzieci wskazuj¹ równie¿ polscy klinicyœci i terapeuci. Jako czêsto wystêpuj¹ce wymieniaj¹ oni (np. W i -d e r a - Wy s o c z a ñ s k a, 2001, s. 231–232): konsekwencje pourazowe (PTSD), zniekszta³cenia poznawcze (poczucie winy i niskiej wartoœci, bezradnoœæ i beznadziejnoœæ, brak spostrzegania mo¿liwoœci zmiany w³a-snego losu), zmienion¹ emocjonalnoœæ (ci¹g³y smutek, brak poczucia

szczê-œcia, obwinianie siebie, depresja i dystymia, wybuchy z³oœci, poczucie pustki i samotnoœci, niepokoje na tle somatycznym), dysocjacje, zaburze-nia pamiêci, problemy z to¿samoœci¹, poczucie bezsilnoœci, problemy po-czucia odrêbnoœci, lêk przed porzuceniem.

Spójne z rezultatami badañ prezentowanymi w literaturze œwiato-wej s¹ równie¿ tendencje, jakie uwidaczniaj¹ siê w badaniach i próbach badawczych realizowanych w rodzimych warunkach. Z pewnoœci¹ w pol-skich warunkach bogaty zbiór wyników badañ nad dewastuj¹cym wp³y-wem negatywnych doœwiadczeñ dzieciêcych odnosi siê do problemu dzie-ci wychowuj¹cych siê w rodzinach z problemem alkoholowym oraz pro-blemów doros³ych, którzy wychowywali siê w takich warunkach (Doro-s³ych Dzieci Alkoholików). Literatura odnosz¹ca siê do tych kwestii jest na tyle bogata, ¿e trudno przytaczaæ tu wybiórczo jakieœ pozycje. Dok³ad-niej jednak problem zwi¹zku negatywnych doœwiadczeñ dzieciêcych – tak¿e i innych, nie tylko wychowywanie siê w rodzinie alkoholowej –

Kraków–Warszawa 2000. Na temat PTSD dzieci krzywdzonych wiêcej pisz¹ te¿ B a -d u r a - M a -d e j (2005) oraz K e n -d a l l - T a c k e t t (2002).

z problemami zdrowotnymi podejmuje niewielu autorów i badaczy. Bez-poœredniego wp³ywu na zdrowie dotycz¹ opracowania na temat skutków krzywdzenia dzieci prezentowane przez przedstawicieli medycyny. S¹ one skoncentrowane na analizie urazów oraz wystêpowania medycznych jed-nostek diagnostycznych u dzieci krzywdzonych (zob. np. M a r c i ñ s k i, 2005; B r z o z o w s k a, 2006). Niewidoczne s¹ opracowania analizuj¹ce d³ugofalowy wp³yw zdrowotny ACE.

W zwi¹zku z tym chcê siê tutaj odwo³aæ do badañ zmierzaj¹cych do ukazania znaczenia doœwiadczeñ krzywdzenia w dzieciñstwie dla wy-stêpowania problemów zdrowia, a w szczególnoœci prezentowania za-chowañ antyzdrowotnych⁹ przez osoby z takimi doœwiadczeniami. Wyko-nane w koñcu 2005 roku badania m³odzie¿y szkó³ œrednich, opieraj¹ce siê na anonimowej ankiecie przeprowadzonej w losowo wybranych klasach kilku szkó³, wskaza³y na wystêpowanie zwi¹zków pomiêdzy okreœlony-mi doœwiadczeniaokreœlony-mi krzywdzenia w dzieciñstwie a pewnyokreœlony-mi zachowania-mi antyzdrowotnyzachowania-mi m³odzie¿y i ocen¹ w³asnego zdrowia¹⁰. Uzyskane wyniki opisu statystycznego pokaza³y¹¹, ¿e badani uczniowie, którzy

9 Tzw. zachowania zdrowotne s¹ tu rozumiane jako wszelkie zachowania w dziedzi-nie zdrowia (P r z e w o Ÿ n i a k, 2000, s. 84), czyli zwyczaje, nawyki, postawy, postêpowa-nie lub dzia³apostêpowa-nie maj¹ce bezpoœredni wp³yw na zdrowie jednostki. Zachowania zdro-wotne mog¹ mieæ charakter pozytywny – sprzyjaj¹cy zdrowiu (zachowania prozdrowot-ne) lub negatywny, prowadz¹cy do niszczenia zdrowia, jego os³abienia, pogorszenie je (zachowania antyzdrowotne). Do tych drugich zachowañ powszechnie zalicza siê u¿y-wanie substancji psychoaktywnych (tytoñ, alkohol, narkotyki), niew³aœciwe od¿ywianie siê, ma³¹ aktywnoœæ fizyczn¹, niestosowanie siê do zaleceñ lekarzy, ma³¹ dba³oœæ o swo-je zdrowie, nieprzestrzeganie zasad bezpieczeñstwa, zasad higieny osobistej oraz wczes-n¹ inicjacjê seksualwczes-n¹ i inne.

10 Badania zosta³y przeprowadzone przez Pani¹ Aleksandrê Chwa³ê wed³ug wspól-nie opracowanego w ramach kierowanego przeze mwspól-nie seminarium magisterskiego kwe-stionariusza ankiety na potrzeby jej pracy magisterskiej Zachowania antyzdrowotne m³odzie¿y a negatywne doœwiadczenia dzieciêce. Badaniem objêto grupê 120 dziewcz¹t i ch³opców w wieku 17, 18 i 19 lat z kilku katowickich szkó³ œrednich. Analizowano, czy okreœlone negatywne doœwiadczenia dzieciêce (zaniedbywanie emocjonalne, zaniedby-wanie fizyczne, przemoc s³owna, przemoc fizyczna, przemoc emocjonalna i fizyczna po-miêdzy rodzicami, wykorzystywanie seksualne, problemy nadu¿ywania alkoholu przez rodzica, choroba psychiczna w rodzinie, separacja lub rozwód rodziców) maj¹ zwi¹zek z czêstszym podejmowaniem przez m³odzie¿ zachowañ antyzdrowotnych, takich jak:

niska aktywnoœæ fizyczna, nieregularne od¿ywianie siê, stosowanie diet odchudzaj¹cych, nieprzestrzeganie higieny osobistej i badañ kontrolnych, nieprzestrzeganie zasad bez-pieczeñstwa (zapinanie pasów w samochodzie, przestrzeganie przepisów ruchu drogowe-go), palenie tytoniu, picie alkoholu, u¿ywanie narkotyków, wczesna aktywnoœæ seksualna.

11 W szczegó³owy sposób systematyczne zastawienia – z uwzglêdnieniem wp³ywu p³ci na zwi¹zek okreœlonych negatywnych doœwiadczeñ dzieciêcych z okreœlonymi za-chowaniami antyzdrowotnymi i ocen¹ w³asnego zdrowia – przedstawiono w cytowanej pracy magisterskiej.

Ewa Jarosz: Negatywne doœwiadczenia dzieciêce... 123 przyznali, i¿ byli w dzieciñstwie zaniedbywani emocjonalnie w zestawie-niu z grup¹ kontrastow¹:

– rzadziej okreœlali swój stan zdrowia jako dobry (40–56%),

– czêœciej przyznawali, i¿ wcale nie podejmuj¹ aktywnoœci fizycznej (10–

24%),

– czêœciej od¿ywiali siê nieregularnie lub opuszczali poszczególne posi³ki,

– czêœciej stosowali diety odchudzaj¹ce (25–38%),

– rzadziej stosowali siê do zasad bezpieczeñstwa (57–70%),

– czêœciej u¿ywali narkotyków (25–48%),

– czêœciej byli aktywni seksualnie (44–58%) i nie stosowali œrodków antykoncepcyjnych (19–50%).

Do kategorii badanych, którzy w dzieciñstwie doœwiadczyli przemocy fizycznej, zaliczono uczniów, którzy stwierdzili, ¿e w dzieciñstwie byli „czê-sto lub czasami” szarpani, bici, karceni fizycznie. Badania wykaza³y wp³yw doznawania przemocy fizycznej na nieprzestrzeganie zasad bezpieczeñ-stwa, rzadsz¹ abstynencjê tytoniow¹, czêste u¿ywanie alkoholu. We wszyst-kich trzech kategoriach ponad 65% uczniów z doœwiadczeniem przemocy fizycznej oraz ponad 50% uczniów bez doœwiadczeñ przemocy fizycznej ujawnia³o takie zachowania. Z kolei doœwiadczanie przemocy s³ownej oka-za³o siê zwi¹zane czêœciej z:

– ci¹g³¹ trosk¹ o swoje zdrowie (47–93%),

– stosowaniem diet odchudzaj¹cych (22–46%),

– codziennym paleniem tytoniu (15–26%),

– spo¿ywaniem alkoholu kilka razy w tygodniu lub w miesi¹cu (35–

56,5%),

– inicjacj¹ seksualn¹ i ryzykownymi zachowaniami seksualnymi (bra-kiem œrodków antykoncepcyjnych).

Pewne zwi¹zki czêstszych zachowañ antyzdrowotnych m³odzie¿y ujawniono te¿ w niniejszych badaniach z obserwowaniem przemocy po-miêdzy rodzicami. Dotyczy³y one: rzadszej aktywnoœci fizycznej, w wy-padku dziewcz¹t bardziej nieregularnego od¿ywiania siê i czêstszego stosowania diet odchudzaj¹cych, czêstszej inicjacji narkotykowej (26–

56%) i seksualnej (38–51%) oraz ryzykownego ¿ycia seksualnego, czyli bez œrodków antykoncepcyjnych (23–56% badanych uczniów aktywnych seksualnie).

Przytaczane badania z ró¿nych wzglêdów nie s¹ w pe³ni rzetelnymi analizami empirycznymi, dotycz¹cymi rozwa¿anych tu zwi¹zków negatyw-nych doœwiadczeñ dzieciêcych (ACE) z problemami zdrowotnymi. Mo¿na jednak na ich podstawie przypuszczaæ, ¿e zwi¹zki takie zarysowuj¹ siê doœæ wyraŸnie w niektórych kategoriach. Jednak bardziej uprawomoc-nione konkluzje musz¹ siê opieraæ na badaniach przeprowadzonych z za-chowaniem œcis³ych rygorów metodologicznych oraz musz¹ byæ

analizo-wane w pog³êbiony statystycznie sposób. Pewnoœci takim wnioskom doda-j¹ na pewno tzw. metaanalizy. Tu jednak, zw³aszcza w pozamedycznej literaturze przedmiotu, nie znajdujemy polskich badañ nad dalekosiê¿-nym wp³ywem negatywnych doœwiadczeñ krzywd doznawanych przez dzieci w rodzinie na ich socjalizacjê zdrowotn¹ i kondycjê zdrowotn¹ w póŸniejszym okresie ¿ycia. I choæ mo¿na za³o¿yæ zbie¿noœæ wyników takich badañ z prowadzonymi w innych spo³eczeñstwach, to potrzeba ich przeprowadzania w rodzimych warunkach jest w sposób oczywisty uzasadniona.