BADANIA ILOŚCIOWE
Postrzeganie wyższego wykształcenia ma wiele zróżnicowanych wymiarów.
Jednym z nich jest pytanie dotyczące tego, jakie czynniki wpływają na opinię społeczną w zakresie wartościowania wyższego wykształcenia w kategoriach instrumentalnych bądź autotelicznych. Dla udzielenia odpowiedzi na tak posta-wione pytanie wykorzystano wyniki reprezentatywnych badań sondażowych CBOS przeprowadzonych w 2009 i w 2013 r.
Motywacja do uzyskania wyższego wykształcenia może być traktowana jako wartość sama w sobie lub jako instrument umożliwiający zdobywanie innych ce-lów, np. znalezienie dobrze płatnej pracy. Warto zatem sprawdzić, który z typów motywacji jest silniej akcentowany w opiniach Polaków. W kwestionariuszu an-kiety zamieszczono pytanie dotyczące wartościowania wyższego wykształcenia.
Przeprowadzone obliczenia pozwoliły na ustalenie występowania różnic w ba-danych okresach.
Z przeprowadzonego testu wynika statystycznie istotna różnica pomiędzy pomiarami. Analiza średnich rang oraz rozkładu procentowego pozwala stwier-dzić, że w badanym okresie nastąpił spadek wartościowania wyższego wykształ-cenia. Jednak należy podkreślić, że wykształcenie wyższe ma nadal wysoką ran-gę. Przekonanie respondentów o wartości wyższego wykształcenia zmieniło się ze zdecydowanego na bardziej ambiwalentne.
Pojawia się pytanie, w jakim stopniu wartościowanie wykształcenia jest uza-leżnione od struktury społeczno-demograficznej ankietowanych. Dla zbadania tej zależności porównano wykształcenie respondentów oraz wielkość miejsca zamieszkania. Z przeprowadzonych obliczeń, w których wykorzystano korelację
Tabela 1. Wykształcenie jako wartość w opiniach Polaków. Porównanie wyników pomiarów
warto 630 62,3 510 51,6 1140 57,0
raczej warto 273 27,0 322 32,6 595 29,8
raczej nie warto 82 8,1 124 12,5 206 10,3
zdecydowanie nie
warto 26 2,6 33 3,3 59 3,0
Ogółem 1011 100,0 989 100,0 2000 100,0
U = 442426 p < 0,01
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Rola wykształcenia i zmiany w jej społecznym postrzeganiu w latach 1993–2009 (2009 r.) oraz Wykształcenie ma znaczenie? (2013 r.).
Rho-Spearmanna, wynika, że wielkość miejsca zamieszkania oraz wykształcenie respondentów badanych w 2013 r. wpływają na wartościowanie wyższego wy-kształcenia. Wraz ze wzrostem wykształcenia oraz wielkości miejsca ich zamiesz-kania, wzrasta pozytywna postawa wobec uczenia się po zakończeniu szkoły na poziomie średnim. Zatem spadek rangi edukacji na tym poziomie będzie bardziej obserwowalny wśród respondentów wywodzących się z mniejszych miast i/lub posiadających niższe wykształcenie. Zależności te, choć istotne statystycznie, nie są jednak silne24. Przyjmując, że posiadanie wyższego wykształcenia jest ele-mentem chroniącym młodego człowieka przed zajmowaniem niższych pozycji w strukturze społecznej, to z wyników badań można wnioskować istnienie słabej tendencji do ich przekazywania z pokolenia na pokolenie. Odpowiedzi respon-dentów są wynikiem ich rozczarowania związanego generalnie z możliwościami niwelowania różnic pozycji społecznych przy wykorzystaniu szeroko rozumianej edukacji. Pojawia się zatem kwestia powrotu segregacji szkolnej. Analizując sys-tem szkolnictwa podstawowego, Tomasz Szkudlarek stwierdza, że:
segregacyjna funkcja szkoły może być realizowana bez społecznego oporu. Większość dzieci samodzielnie dojdzie do wniosku, że elitarne wykształcenie i wysoki społeczny sta-tus są „nie dla nich” i albo z dobrodziejstw edukacji zrezygnuje, albo świadomie wybierze profil kształcenia powielający drogę życiową rodziców25.
24 Wartość współczynnika siły korelacji to 0,1.
25 T. Szkudlarek, Edukacja i konturowanie społecznych nierówności [w:] Fenomen nierówności społecznych, J. Klebaniuk (red.), Eneteia Wydawnictwo Psychologii i Kultury, Warszawa 2007, s. 35
Podobną relację można pośrednio odnaleźć, zestawiając opinię o wartościo-waniu szkoły z przynależnością do określonych grup zawodowych.
Tabela 2. Przynależność do grupy zawodowej a postrzeganie wyższego wykształcenia jako wartości (2013 r.)26
Pytanie Przynależność do grupy zawodowej N Średnia ranga
Czy Pana(i)
Dyrektorzy, prezesi i kadra kierownicza
przedsię-biorstw 21 675,07
Zaody twórcze i specjaliści z wyższym
wykształce-niem 57 560,82
Pracownicy administracyjno-biurowi, sekretarki 63 539,86
Emeryci 227 519,11
Zajmujący się domem, gospodynie domowe 34 508,43
Uczniowie, studenci 56 506,05
Pracownicy wykonujący prace proste zatrudnieni
poza rolnictwem 48 496,36
Pracownicy sklepów, punktów usługowych, 63 490,67 Rolnicy indywidualni i pomagający im członkowie
rodzin 58 478,17
Robotnicy wykwalifikowani i brygadziści
zatrud-nieni 105 475,09
Renciści 74 472,49
Właściciele i współwłaściciele prywatnych firm 37 463,20 Technicy i inny średni personel, pielęgniarki,
pod-oficerowie 38 449,24
Niepracujący z innych powodów 15 427,43
Bezrobotni 86 409,72
Robotnicy najemni i brygadziści zatrudnieni w
rol-nictwie 7 394,29
Ogółem 989
H(15) = 32,3; p < 0,01
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Wykształcenie ma znaczenie? (2013 r.).
Tworząc hierarchię grup zawodowych wyodrębnionych pod względem ocen wyższego wykształcenia z wykorzystaniem wartości średnich rang, można za-uważyć, że grupy zawodowe o wyższym prestiżu społecznym bardziej cenią rolę zdobywania wyższego wykształcenia. Najwyżej oceniają je dyrektorzy i preze-si, przedstawiciele zawodów twórczych i specjalistów oraz osoby zatrudnione w administracji, najmniej robotnicy, bezrobotni i niepracujący. Można stwierdzić, że w kontekście postrzegania wyższego wykształcenia odwzorowuje się
mecha-26 Dla potrzeb analitycznych zastosowano nieparametryczny test różnic H Kruskala-Wallisa, którego wynik okazał się istotny statystycznie (p < 0,01).
nizm reprodukcji społecznej27. Prawdopodobnie sukces zawodowy związany z osiągnięciem wyższego wykształcenia będzie powielany w rodzinach respon-dentów, którzy przynależą do grup zawodowych o wysokim prestiżu. Na uwagę zasługuje relatywnie niska pozycja w tym rankingu właścicieli firm. Prawdopo-dobnie są to przedstawiciele małych rodzinnych firm, którzy w ten sposób wyra-żają pogląd, głoszący, że dopiero doświadczenie zawodowe daje pełne możliwo-ści funkcjonowania w rolach zawodowych. Z kolei emeryci plasują się zdecydo-wanie wysoko w owym zestawieniu. Ich wysoką pozycję można wiązać z etosem wyższego wykształcenia, który w pokoleniu osób powyżej 65. roku życia jest wciąż znaczący.
Ważnym problemem badawczym jest opinia Polaków o ekskluzywności kształcenia na wyższych uczelniach.
Tabela 3. Opinie o umasowieniu szkolnictwa wyższego
Pytanie Liczebność % z N
w kolumnie
Czy obecnie w Polsce:
1. Kształcenie na wyższych uczelniach
jest elitarne 50 5,2
2. 33 3,4
3. 94 9,8
4. 157 16,3
5. 161 16,7
6. Kształcenie na wyższych uczelniach
jest masowe* 470 48,7
Ogółem 965 100,0
* Zastosowano sześciopunktową skalę od „elitarności” (1) do „masowości” (6), dlatego punkty 2–5 nie posiadają etykiet Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Wykształcenie ma znaczenie? (2013 r.).
Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że niemal połowa respondentów po-strzega kształcenie na wyższych uczelniach jako masowe – dostępne praktycz-nie wszystkim młodym osobom, które ukończyły szkołę średnią. Zaledwie 5%
ankietowanych jest przeciwnego zdania. Porównanie rozkładu odpowiedzi na to pytanie z przynależnością respondentów do grup zawodowych pozwoliło na stwierdzenie występowania różnic jedynie w przypadku dwóch kategorii zawo-dowych. Przedstawiciele specjalistów i zawodów artystycznych różnią się w tym względzie od robotników wykwalifikowanych i pracowników sklepów. Specjali-ści i artySpecjali-ści w większym stopniu dostrzegają elitarność kształcenia na wyższych uczelniach.
Kolejne pytanie sondażowe dotyczyło obszarów codziennego życia Polaków, w których wykształcenie odgrywa istotną rolę. Pytanie zadano z
wykorzysta-27 Zob.: P. Bourdieu, J.C. Passeron, op. cit.
niem siedmiostopniowej skali – od odpowiedzi „w ogóle nie zależy” do stwier-dzenia orzekającego, iż zależy w bardzo dużym stopniu.
Tabela 4. Wpływ wyższego wykształcenia na funkcjonowanie Polaków w przestrzeni życia społecznego (2009 r.)
Proszę ocenić, w jakim stopniu poszczególne dziedziny Pana(i) życia zależą od posiadanego
wykształcenia N Średnia Odchylenie
standardowe Ranga posiadania wyższego wykształcenia
– dotychczasowe życie zawodowe 922 4,31 2,103
Ranga posiadania wyższego wykształcenia
– dorobek materialny 962 3,99 2,082
Ranga posiadania wyższego wykształcenia
– uznanie wśród ludzi 980 3,96 1,982
Ranga posiadania wyższego wykształcenia
– radzenie sobie w życiu codziennym 994 3,80 2,010
Ranga posiadania wyższego wykształcenia
– życie kulturalne 968 3,52 1,979
Ranga posiadania wyższego wykształcenia
– udział w życiu społecznym i politycznym 940 3,25 1,983 Ranga posiadania wyższego wykształcenia
– dotychczasowe życie rodzinne 976 2,99 1,982
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Rola wykształcenia i zmiany w jej społecznym postrzeganiu w la-tach 1993–2009 (2009 r.).
Po uszeregowaniu odpowiedzi respondentów ze względu na wartości śred-nich przyznawanych w ten sposób punktów okazało się, że najwyższa wartość do-tyczy wpływu posiadanego wykształcenia na życie zawodowe. Warto podkreślić, że najwyższy wynik to zaledwie 4,3 punktu na siedem możliwych. Twierdzenie to jest również charakterystyczne ze względu na relatywnie najwyższą wartość odchylenia standardowego – 2,1 pkt. Świadczy to o najwyższym zróżnicowaniu odpowiedzi w tym zakresie. Respondenci nie byli jednogłośni w wyrażaniu po-glądów w tym wymiarze. Posiadanie wyższego wykształcenia najmniej wpływa na życie rodzinne ankietowanych, podobnie jak ich opinia na temat relacji po-między wykształceniem a uczestnictwem w aktywności społecznej i politycznej.
Nieco wyżej miejsce w tym rankingu zajmuje uczestnictwo w życiu kulturalnym i radzenie sobie w codziennym życiu, ale i tak uzyskana średnia oscyluje tutaj w granicach środkowych wartości dla tejże siedmiopunktowej skali. Duże zróż-nicowanie odpowiedzi respondentów odnotowano w przypadku opinii o wpły-wie wyższego wykształcenia na sposób egzystowania w codziennej rzeczywi-stości, o czym świadczy wynik odchylenia standardowego. Istnieje zatem grupa Polaków, dla których wykształcenie nie jest kojarzone jako sposób nabywania kompetencji społecznych ułatwiających ich funkcjonowanie. Blisko środkowej
wartości punktów przyznanych przez respondentów na tej skali uzyskała opinia o wpływie wyższego wykształcenia na prestiż społeczny oraz stan posiadania.
Porównanie rozkładu odpowiedzi na to pytanie z wykształceniem respon-dentów oraz wielkością miejsca zamieszkania pozwoliło na stwierdzenie wy-stępowania statystycznie istotnej korelacji. Wraz ze wzrostem wykształcenia i wielkości miejsca zamieszkania wzrasta przekonanie o roli ukończenia studiów w funkcjonowaniu w życiu społecznym we wszystkich wymiarach zaprezento-wanych w pytaniu ankietowym. Również wiek wpływał na postrzeganie przez respondentów rangi wyższego wykształcenia. Z przeprowadzonych obliczeń z zastosowaniem korelacji R-Pearsona wynika, że wraz ze wzrostem wieku spa-da znaczenie wykształcenia w takich wymiarach, jak dorobek materialny oraz umiejętność radzenia sobie w życiu.
W badaniu sondażowym zadano również nieco ogólniejsze pytanie dotyczą-ce opinii Polaków o źródłach sukdotyczą-cesu zawodowego.
Tabela 5. Źródła sukcesu zawodowego w opinii respondentów (2013 r.)
Pytanie N % z N
w kolumnie
Czynniki wpływające na sukces zawodowy:
wiedza, umiejętności 452 44,7
wykształcenie 324 32,1
solidna, rzetelna praca 321 31,8
znajomości, protekcja 279 27,7
inicjatywa i przedsiębiorczość 189 18,7
szczęście, przypadek 149 14,7
cwaniactwo, przebiegłość 101 10,0
pochodzenie społeczne 43 4,2
trudno powiedzieć 17 1,7
coś innego 8 0,8
Ogółem* 1883
* Procenty nie sumują się do 100%, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż 1 odpowiedź Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Wykształcenie ma znaczenie? (2013 r.).
Dla co trzeciego uczestnika sondażu wykształcenie jest gwarantem odnie-sienia sukcesu zawodowego. Niemal połowa respondentów stwierdziła, że wie-dza i umiejętności wpływają na osiągnięcie sukcesu zawodowego. W przypadku odpowiedzi niezamieszczonych bezpośrednio w kafeterii pytania ankietowego respondenci wymienili podejście do pracy, pieniądze oraz umiejętność łączenia wykształcenia z praktyką. W narzędziu badawczym zamieszczono także nastę-pujące pytanie: „Jak Pan(i) sądzi, czym kierują się młodzi ludzie, rozpoczynając naukę na wyższej uczelni? Dlaczego idą na studia?”. Odpowiedzi respondentów ogniskują się wokół kilku najważniejszych powodów, mianowicie:
„chęć znalezienia dobrej pracy”, „bo chcą być dyrektorami itp.”, „chcą mało pracować i mieć dużo kasy”, „dlatego, że mają nadzieję na znalezienie lepiej płatnej pracy, nie chcą praco-wać fizycznie, chcą realizopraco-wać własne marzenia”, „ponieważ większość znajomych tych młodych ludzi idzie po prostu na studia, a jak wiadomo studia to jedna wielka niekończąca się impreza, oraz złudne marzenia”, „chcą mieć lepsze życie, tak zostało wpojone ludziom młodym, otwierając nowe kierunki, tym sposobem zmniejszył rząd bezrobocie na jakiś czas ‒ teraz nastąpi brak pracy dla tych ludzi”28.
Tylko w nielicznych przypadkach wypowiedzi respondentów dotyczą mo-tywacji młodych ludzi powiązanych z realizacją własnych zainteresowań i pasji.
Przeważają opinie traktujące ukończenie studiów w kategoriach utylitarnych związanych z możliwością znalezienia pracy. Ankietowane osoby nie wskazują, że praca ta ma być zgodna z ukończonym kierunkiem studiów. Ukończenie stu-diów jest raczej kojarzone z możliwością znalezienia jakiejkolwiek pracy. Opi-nie ankietowanych Opi-nie dotyczą kwestii związanych z rolą studiów w kontekście poszerzenia własnych kwalifikacji i kompetencji zawodowych. Bardzo silne ak-centowanie możliwości znalezienia pracy po studiach, obecne w wypowiedziach uczestników pomiaru, świadczy również o tym, że w świadomości Polaków ab-solwent studiów wyższych raczej nie jest w stanie założyć własnej firmy. Powi-nien znaleźć pracę po to, by nabyć doświadczenie. Taki sposób myślenia o roli studiów prowadzi do przekonania o konieczności wydłużania okresu młodości i odkładania decyzji o usamodzielnieniu się młodych ludzi i założeniu przez nich rodziny dopiero na wiele lat po zakończeniu studiów.
Wartościowanie wyższego wykształcenia uwidacznia się również w kontek-ście opinii dotyczących ograniczeń związanych z faktem braku jego posiadania.
Wykształcenie wyższe, oprócz wiedzy i kwalifikacji zawodowych, powinno przy-czynić się do pogłębienia zróżnicowanych kompetencji społecznych.
Tabela 6. Obszary wykluczenia społecznego, którego powodem jest brak wyższego wykształ-cenia lub/i kwalifikacji (2009 r.)
Poczucie braku wykształcenia, kwalifikacji: N % obserwacji
Obszary życia społecz-nego, w których waż-ne są wykształcenie i kwalifikacje:*
do posługiwania się nowoczesnymi
techno-logiami 147 70,0
w obecnej/ostatniej pracy zawodowej 82 38,9 przy załatwianiu różnych urzędowych spraw 64 30,5 dla zrozumienia tego, co się wokół dzieje 53 25,3
w działalności pozazawodowej 45 21,5
* Zliczono odpowiedzi „zdecydowanie tak”
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Rola wykształcenia i zmiany w jej społecznym postrzeganiu w la-tach 1993–2009 (2009 r.).
28 Cytaty pochodzą z ankiet przeprowadzonych na potrzeby analizowanych badań CBOS.
Z uzyskanych danych wynika, że co czwarty respondent twierdzi, że brak po-siadania wyższego wykształcenia prowadzi do niższego poziomu zrozumienia reguł życia społecznego. Dla 70% ankietowanych studia i posiadane kwalifika-cje pozwalają na sprawne posługiwanie się nowoczesnymi technologiami. Jest to w sumie jedyna tak wyraźna bariera związana z brakiem posiadania wykształce-nia i kwalifikacji.
W badaniach przeprowadzonych w 2013 r. zadano podobne pytanie w nieco innej formie. W tabeli pominięto odpowiedź „nie ma różnicy”. Najwięcej takich wskazań wystąpiło w przypadku możliwości osiągnięcia szczęścia rodzinnego (60%).
Tabela 7. Wartościowanie wyższego wykształcenia – rachunek zysków i strat (2013 r.)
Pytanie Liczebność % z N
w kolumnie ludziom wykształconym w porównaniu z
ludź-mi niewykształconyludź-mi jest łatwiej czy trudniej:
osiągnąć szczęście rodzinne
łatwiej 330 84,0
trudniej 63 16,0
ogółem 393 100,0
ludziom wykształconym w porównaniu z ludź-mi niewykształconyludź-mi jest łatwiej czy trudniej:
mieć przyjaciół i uznanie wśród ludzi
łatwiej 411 92,6
trudniej 33 7,4
ogółem 444 100,0
ludziom wykształconym w porównaniu z ludź-mi niewykształconyludź-mi jest łatwiej czy trudniej:
uniknąć biedy, zubożenia
łatwiej 647 93,7
trudniej 43 6,3
ogółem 690 100,0
ludziom wykształconym w porównaniu z ludź-mi niewykształconyludź-mi jest łatwiej czy trudniej:
zrobić karierę
łatwiej 803 95,7
trudniej 36 4,3
ogółem 839 100,0
ludziom wykształconym w porównaniu z ludź-mi niewykształconyludź-mi jest łatwiej czy trudniej:
uniknąć bezrobocia
łatwiej 574 93,1
trudniej 42 6,9
ogółem 616 100,0
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Wykształcenie ma znaczenie? (2013 r.).
We wszystkich wskazanych w pytaniu ankietowym twierdzeniach respon-denci podkreślili znaczenie wyższego wykształcenia. Jednak warto przyjrzeć się tym wymiarom, które uzyskały najwięcej wskazań świadczących o tym, że wyższe wykształcenie nie do końca pozwala na uniknięcie zagrożeń związanych z funkcjonowaniem w społeczeństwie. Oczywiście większość z tych twierdzeń odnosi się do stereotypowego wartościowania wyższego wykształcenia. Abstra-hując od bezwzględnej różnicy pomiędzy rozkładami procentowymi, można wy-snuć wniosek, że dla osób, które dostrzegają różnice związane z posiadaniem lub brakiem wyższego wykształcenia, jest ono w mniejszym stopniu odpowiedzialne za szczęście rodzinne. Prawdopodobnie podstawą do takiej opinii jest
odłożo-ny w czasie moment założenia rodziodłożo-ny. Poza tym wyższe wykształcenie nie jest gwarantem posiadania szacunku otoczenia i przyjaciół. Nie dla wszystkich oczy-wisty jest fakt, że wyższe wykształcenie pozwala uniknąć bezrobocia. Jest jednak przepustką do zrobienia kariery i minimalizuje możliwość zubożenia.
Reasumując – opinie Polaków w zakresie wartościowania wyższego wy-kształcenia sprowadzają się do traktowania go nie jako celu samego w sobie, ale możliwości osiągania innych celów. Ogólnie można stwierdzić, że respon-denci cenią wyższe wykształcenie, ale nie potrafią wskazać wyraźnych różnic związanych z jego posiadaniem oprócz kwestii dotyczących pracy i ewentual-nie wyższych zarobków. Wykształceewentual-nie wyższe jest wartością autoteliczną dla osób wykształconych, które zajmują wysokie pozycje na skali prestiżu zawo-dowego.
Z kolei jednym z istotnych wskaźników świadczącym o instrumentalnym traktowaniu wyższego wykształcenia jest znaczenie przypisywane dyplomowi jako świadectwu ukończenia studiów wyższych. Uzyskanie tego rodzaju certyfi-katu było do niedawna niezbędnym elementem w procesie ubiegania się o pracę, a w przypadku osób już zatrudnionych jego brak stanowił jedną z ważniejszych barier uniemożliwiających awans zawodowy. W badaniach sondażowych prze-prowadzonych w 2013 r. zadano ankietowanym pytanie dotyczące ich opinii o znaczeniu dokumentu potwierdzającego posiadanie wyższego wykształcenia w procesie zdobywania lub utrzymania miejsca pracy.
Tabela 8. Opinia o randze dyplomu ukończenia studiów wyższych (2013 r.)
Pytanie Liczebność % z N
w kolumnie
A czy ogólnie rzecz biorąc:
1. Dyplom wyższej uczelni ma dziś dużą
wartość na rynku pracy 133 14,0
2. 111 11,7
3. 137 14,4
4. 235 24,6
5. 139 14,6
6. Dyplom wyższej uczelni ma dziś małą
wartość na rynku pracy* 199 20,9
Ogółem 955 100,0
* Zastosowano sześciopunktową skalę od „dużej wartości dyplomu wyższej uczelni na rynku pracy” (1) do „małej wartości dyplomu wyższej uczelni na rynku pracy” (6), dlatego punkty 2–5 nie posiadają etykiet.
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Wykształcenie ma znaczenie? (2013 r.).
Wizja rynku pracy, który wymaga potwierdzenia kwalifikacji i wiedzy fak-tem posiadania dyplomu wyższej uczelni, jest silnie akcentowana przez 14%
respondentów. Co piąty ankietowany stwierdził, że ukończenie szkoły wyższej ma małą wartość na rynku pracy. Po porównaniu rozkładu odpowiedzi
respon-dentów na to pytanie z podstawowymi zmiennymi społeczno-demograficznymi odnotowano istotnie statystyczny związek jedynie w przypadku wykształcenia.
Z przeprowadzonych obliczeń z wykorzystaniem korelacji Rho-Spearmanna wy-nika, że wraz ze wzrostem wykształcenia nieznacznie wzrasta negatywna opinia o wartości dyplomu ukończenia szkoły wyższej na rynku pracy. Postawa wobec wykształcenia i nabytych w trakcie edukacji kwalifikacji jest również wynikiem poziomu wykorzystania tych kompetencji w pracy zawodowej. Jest to pośred-ni wskaźpośred-nik informujący o opipośred-nii na temat dostosowapośred-nia programów szkół do wymogów zadań podejmowanych w ramach działań zawodowych. Ten sposób myślenia będzie owocował w postaci stereotypów także w ocenie edukacji na szczeblach awansu edukacyjnego, których większości z respondentów nie udało się osiągnąć.
Tabela 9. Poziom wykorzystywania wykształcenia i związanych z nim kwalifikacji w życiu Po-laków (2009 r.)
Pytanie
Praca zawodowa Działalność pozazawodowa Liczebność % z N
w kolumnie Liczebność % z N w kolumnie Czy, ogólnie rzecz biorąc,
wykorzystuje/wykorzy-stywał(a) Pan(i) swoje wykształcenie, swoje kwa-lifikacje w pełni, częściowo czy też w ogóle nie?
w pełni 327 36,1 131 14,4
częściowo 294 32,4 361 39,7
w ogóle nie 286 31,5 417 45,9
Ogółem 908 100,0 909 100,0
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Rola wykształcenia i zmiany w jej społecznym postrzeganiu w la-tach 199–2009 (2009 r.).
Posiadane przez respondentów wykształcenie jest wykorzystywane w dzia-łalności zawodowej przez ponad 36% respondentów. Można zatem sądzić, że ta ich część realizuje pracę zawodową zgodnie z wiedzą zdobytą w procesie edukacji. Prawie 46% uczestników sondażu nie wykorzystuje zdobytej wiedzy i umiejętności w działalności pozazawodowej. Jest to wynik istotny z punktu widzenia parametrów oceny jakości kształcenia, takich jak: kompetencje spo-łeczne, posługiwanie się językiem obcym czy umiejętność posługiwania się komputerem. Zatem spora grupa Polaków nie dostrzega zalet wykształcenia ani w wymiarze zawodowym, ani jako element budowania kapitału kulturowe-go czy społecznekulturowe-go. Stereotypowy obraz ogólnekulturowe-go znaczenia edukacji potęgują inne poglądy wartościujące wykształcenie, w tym dotyczące ukończenia stu-diów.
Tabela 10. Stopień internalizacji stereotypów związanych z relacją pomiędzy liczbą studentów a miejscami pracy
Pytanie Liczebność % z N
w kolumnie
Przez to, że ludzie stu-diują, brakuje rąk do pracy:
zdecydowanie się zgadzam 140 15,3
raczej się zgadzam 231 25,2
raczej się nie zgadzam 351 38,4
zdecydowanie się nie zgadzam 192 21,1
Ogółem 914 100,0
Opracowanie własne na podstawie danych z badań CBOS Wykształcenie ma znaczenie? (2013 r.).
Stereotyp związany z postrzeganiem studiów jako sposobem ucieczki od pracy fizycznej był obecny w czasach PRL-u w dużej części rodzin robotniczych
Stereotyp związany z postrzeganiem studiów jako sposobem ucieczki od pracy fizycznej był obecny w czasach PRL-u w dużej części rodzin robotniczych