Osoby badane i teren badań

W badaniu wzięło udział 60 matek: 30 matek dzieci z zaburzeniami ze spektrum auty-zmu, stanowiących grupę badaną oraz 30 matek dzieci bez zaburzeń, stanowiących grupę porównawczą. Osoby z grupy badanej zostały rekrutowane na podstawie posiadanej diagnozy lekarskiej całościowego zaburzenia rozwoju dziecka. Grupę porównawczą stanowiły matki

157 dzieci nie posiadających diagnoz zaburzeń rozwojowych, które odpowiedziały na zaproszenie zamieszczone w Internecie oraz przekazywane w zaprzyjaźnionych instytucjach zajmujących się opieką i edukacją. Badanie przeprowadzone zostało na terenie województwa wielkopol-skiego i lubuwielkopol-skiego (m.in. Poznań, Konin, Piła, Świebodzin). Podstawowe dane osób uczest-niczących w badaniu prezentuje tabela 3.

Tabela 3

Charakterystyka matek z grup badanej (matki dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu) oraz porównawczej (matki dzieci prawidłowo rozwijających się)

Wiek matki

(średnia w latach) Wiek dziecka

(średnia w latach) Czas od urodzenia pierwszego dziecka

Przed przystąpieniem do zaplanowanych analiz sprawdziłam zgodność rozkładu zmien-nych stosując test Kołmogorowa-Smirnowa. Rozkłady wszystkich zmienzmien-nych ilościowych (wiek matki, wiek dziecka, liczba rodzeństwa, czas od urodzenia pierwszego dziecka oraz czas od uzyskania diagnozy) spełniły warunek zgodności z rozkładem normalnym (kolejno p=0,094; p=0,223; p=0,295; p=0,204; p=0,291). Istotność różnic międzygrupowych spraw-dzałam zatem z wykorzystaniem Testu T dla dwóch prób niezależnych. Średni wiek rodzica w momencie przeprowadzania wywiadu PDI w grupie matek dzieci z zaburzeniami ze spek-trum wyniósł 35,8 lat (SD=5,82). Średni wiek rodzica w grupie matek dzieci bez diagnozy, natomiast 35,5 lat (SD=6,61). Grupy nie różniły się istotnie w zakresie tej zmiennej (p=0,421). Rozstęp w zakresie wieku matek w obu grupach był także podobny (por. tabela 1).

Średni wiek dziecka w grupie badanej wynosił 7,4 lat (SD=5,05), a w grupie porównawczej 6,9 lat (SD=4,25) i tak, jak poprzednio, nie zanotowałam istotnych różnic międzygrupowych w zakresie tej zmiennej (p=0,473). Rozpiętość wyników wewnątrz grup była duża, choć w obu grupach podobna (por. tabela 3). Można stwierdzić, że obie grupy były dość zróżnico-wane wewnętrznie, lecz nie względem siebie nawzajem.

Ponadto, nie zanotowałam istotnych różnic między grupami w zakresie liczby dzieci (p=0,675) oraz czasu, który minął od urodzenia pierwszego dziecka przez matkę (p=0,766).

Dla matek z grupy badanej wynosił on 9,5 roku (SD=6,76), dla matek dzieci bez diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu natomiast średnio nieco ponad 9 lat (M=9,1; SD=7,48).

158 W tym przypadku rozstęp był również duży (por. tabela 3). W grupach tych znalazły się matki z ponad (lub prawie, jak w przypadku grupy badanej) trzydziestoletnim macierzyńskim sta-żem oraz matki dzieci małych. Wiek matki i dziecka obliczałam porównując daty urodzenia oraz przeprowadzenia wywiadu. Czas od otrzymania diagnozy obliczałam w miesiącach je-dynie dla grupy badanej. Data jej uzyskania określana była przez matki na podstawie posia-danych dokumentów z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Średnia liczba miesięcy od formalnego stwierdzenia zaburzenia ze spektrum autyzmu u dziecka wynosiła 45, czyli pra-wie 4 lata. W grupie tej znalazły się jednak matki, których dzieci posiadały diagnozę już od wielu lat, jak również tych, które diagnozę otrzymały w ciągu ostatniego półrocza. W zakresie tej zmiennej więc ujawniło się znaczne wewnątrzgrupowe zróżnicowanie.

Zarówno w grupie badanej, jak i porównawczej 17 z 30 matek (57%) miało więcej niż jedno dziecko. W grupie badanej maksymalna liczba dzieci w rodzinie wynosiła 7, w grupie porównawczej natomiast 4. W 11 rodzinach z grupy badanej (37%) wychowywały się dzieci starsze niż to, o którym rozmawiałam z matką w trakcie wywiadu. W grupie porównawczej starsze rodzeństwo pojawiło się w 8 rodzinach (27%). Młodsze rodzeństwo wychowywało się w 8 rodzinach z grupy badanej (27%) oraz 9 z grupy matek dzieci prawidłowo rozwijających się (30%). Aby sprawdzić, czy zmienne te różnicują obie grupy wykorzystałam test Chi-kwadrat (zmienne są nominalne). W obu przypadkach istotne różnice nie wystąpiły (dla ro-dzeństwa starszego p=0,405 oraz dla roro-dzeństwa młodszego p=0,774).

W grupie badanej 11 z 30 dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu posiadało inną diagnozę niż „autyzm wczesnodziecięcy”, najczęściej występujący i stwierdzany przez dia-gnostów, to znaczy: „autyzm atypowy”, „zespół Aspergera”, „cechy autyzmu” lub „niepełno-sprawność sprzężona”, na którą składały się diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu oraz niepełnosprawności intelektualnej albo ruchowej. Uznałam, iż we wstępnym opisie warto zaznaczyć to wewnętrzne zróżnicowanie, aczkolwiek w dalszych analizach, zgodnie z wska-zówkami zawartymi w najnowszej, piątej wersji podręcznika diagnostycznego DSM (2013), będę posługiwać się kategorią bardziej ogólną „zaburzeń ze spektrum autyzmu”, w której uwzględniłam wszystkie 30 diagnoz.

Ostatnią z danych, które zebrałam, była informacja na temat miejsca zamieszkania rodzi-ny. Prawie połowa matek z grupy badanej (47%) mieszkała na terenie Poznania i okolic.

W grupie porównawczej natomiast było to aż 25 matek (83%). Różnica była istotna staty-stycznie (Chi²=6,239; p=0,012). Większa liczba uczestniczek badania posiadających dziecko z autyzmem pochodzących z miejscowości położonych poza Poznaniem jest prawdopodobnie

159 związana z ich większą gotowością do udziału w różnego rodzaju inicjatywach, również ba-dawczych, związanych z niepełnosprawnością ich dzieci. Szczególnie, iż w ramach prowa-dzonych badań zgadzałam się na spotkania z matkami w ich domach, co było dla wielu z nich znacznym udogodnieniem. Stąd być może tak szybka reakcja na moje ogłoszenie. Uważam jednak, że to zróżnicowanie nie wpływa w żaden sposób na badania nad rodzicielską reflek-syjnością. Podobnie, jak iloraz inteligencji matek, który niekiedy brany jest pod uwagę w tego typu badaniach (szczególnie w zakresie zdolności werbalnych), a z pomiaru którego świado-mie zrezygnowałam. Decyzja ta była wynikiem rozmów prowadzonych z terapeutkami z the Anna Freud Centre podczas szkolenia PDI w Londynie, które potwierdzają, iż zdolność do reflektowania nad stanami umysłowymi dziecka jest niezależna od poziomu inteligencji matki i może ujawnić się w pełni także u tych z nich, które nie osiągają wysokich wyników w te-stach mierzących IQ.

160