Rozdział III. CHARAKTERYSTYKA POPULACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
3.1. Osoby Niepełnosprawne w skali całego kraju
W NSP z 2011 roku wyszczególniona jest liczba Osób Niepełnosprawnych w podziale na :
województwa,
podział ludności ze względu na stopień niepełnosprawności, stan cywilny,
płeć, wiek,
328 Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi : Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim. Raport
miejsce zamieszkania,
wykształcenie,
aktywność ekonomiczną i inne.
W niniejszej rozprawie zostaną przeanalizowane materiały NSP 2011 dotyczące Osób Niepełnosprawnych, ich płci, miejsca zamieszkania, stopnia niepełnosprawności, aktywności ekonomicznej, oraz wykształcenia niepełnosprawnych w skali kraju jak również w skali rozpatrywanego regionu, czyli województwa łódzkiego.
Jak wyżej wspomniano analiza NSP z 2011 roku, dotycząca Osób Niepełnosprawnych nadal jest w toku. W związku z powyższym oparcie się w rozprawie na wynikach NSP 2011 r. jest jak najbardziej aktualnym badaniem Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań.
Zgodnie z uwagami metodycznymi zawartymi w NSP z 2011 r. niepełnosprawność kategoryzowana była przez 2 wyznaczniki, to jest biologiczny oraz prawny.
osoby z niepełnosprawnością biologiczną – to takie, które nie posiadają orzeczenia
o niepełnosprawności, ale według własnej samooceny miały odczucie całkowite lub poważnie ograniczone, co do zdolności wykonywania podstawowych czynności życia codziennego;
osoby niepełnosprawnością prawną – to takie, które legitymują się stosownym,
aktualnym orzeczeniem wydanym przez organy do tego uprawnione (np. ZUS, KRUS, Orzecznictwo ds. Orzekania o Niepełnosprawności). 329
Struktura niepełnosprawności ogólnie w kraju ze względu na płeć oraz miejsce
zamieszkania badanych Osób Niepełnosprawnych kształtuje całkowity obraz tej populacji w odniesieniu do województwa łódzkiego, jaki i badanej grupy niepełnosprawnych..
Biorąc pod uwagę wyniki z NSP z 2011 roku można zobrazować strukturę ilości Osób Niepełnosprawnych w stosunku do badanej populacji pełnosprawnych.
Z punktu widzenia wyników badań, o które opiera się poniższa analiza należy przyjąć, że dane przedstawione w tablicach opartych o wyniki NSP 2011, dotyczące niepełnosprawnych, zarówno kobiet jak i mężczyzn, zamieszkujących w miastach oraz na wsi,
mogą być niedoszacowane. W rezultacie, zaniża to również odsetek niepełnosprawnych w stosunku do osób pełnosprawnych. Bowiem zgodnie z Ustawą Narodowym Spisie
329Definicje pojęć i wykorzystywane klasyfikacje w Narodowym Spisie Powszechnym 2011 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/lud_raport_z_wynikow_NSP2011.pdf
Powszechnym Ludności i Mieszkań w 2011 r., 330 odpowiedzi udzielane przez respondentów na
pytania dotyczące niepełnosprawności były dobrowolne, zważywszy na charakterystykę i specyficzną wrażliwość tematyczną. Wszelkie regulacje dotyczące zakresu, sposobu badania,
wykorzystywanych metod i narzędzi są sprecyzowane w powyższej ustawie.
Mimo, iż ogólna liczba Osób Niepełnosprawnych nie jest w pełni skalkulowana, słusznym wydaje się być przeprowadzenie oceny zmian, jakie zachodzą w strukturze według rodzaju i stopnia niepełnosprawności pośród ankietowanych kobiet i mężczyzn.
Z informacji uzyskanych ze strony GUS, wynika iż wyniki NSP 2011 w części dotyczącej niepełnosprawnych, należy rozpatrywać, jako wstępne. Niezmiennie będą głębiej analizowane badania dotyczące Osób Niepełnosprawnych, których efektem finalnym ma być zmniejszenie liczby brakujących odpowiedzi. W tym miejscu należy wskazać, że pytania dotyczące niepełnosprawności, miały charakter dobrowolny, a co za tym idzie, 1,5 mln respondentów odmówiło na nie odpowiedzi. Można przewidywać, iż w tej zbiorowości są również osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności a mimo to w formularzu tych danych nie zawarły. Pozostałe nieuzupełnione odpowiedzi mogą mieć znaczenie w strukturze niepełnosprawności. Dużą grupę stanowią osoby przebywające za granicą 12 miesięcy lub dłużej, co, do których nie można było uzyskać żadnych informacji, dotyczących ich sprawności oraz innych obszarów tematycznych.
Ze wstępnych wyników NSP 2011, wynika, że ponad 3 mln. osób (dokładnie 3.131,9 tys.) w 2011 roku, legitymowało się prawnym stwierdzeniem faktu swojej
niepełnosprawności. Liczba Osób Niepełnosprawnych prawnie i biologicznie (jednocześnie) wynosiła 4.697,5 tys.,
W porównaniu z wynikami Zestawiając wyniki w NSP z 2002 roku z danymi zawartymi
w NSP z 2011 roku można zauważyć, że liczba niepełnosprawnych spadła o 759,2 tys., tj. o 13,9%, zaś populacja niepełnosprawnych prawnie zmalała o 1316,9 tys., tj. o 29,6%. Zaś
liczba niepełnosprawnych tylko biologicznie wzrosła o 55,4% co daje 557,7 tys. osób.
Można próbować wnioskować, że przywilej otrzymywania orzeczenia o niepełnosprawności wydawanego do celów rentowych przez Orzecznictwo ds. Niepełnosprawności i równoznaczne orzecznictwo do spraw przyznawania rent przez
lekarzy orzeczników ZUS, zmniejszyło ilość wydawanych orzeczeń dotyczących stanu zdrowia i ewentualnej zdolności do pracy.
Jeśli chodzi o orzecznictwo, to nie daje ono możliwości uzyskania żadnego dochodu, poza zasiłkiem pielęgnacyjnym wypacanym przez MOPS331 lub PCPR332 w wysokości niezmiennej od kilku lat , czyli 153 zł., przyznawanym jedynie osobom ze stopniem znacznym. ZUS zmienił nomenklaturę: całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji to dawniejsza I grupa, całkowita niezdolność do pracy (II grupa), częściowa niezdolność do
pracy (dawniejsza III grupa).
Po zmianie nazewnictwa zmniejszyła się ilość przyznawanych rent, gdyż dla orzeczników ZUS, osoba pracująca, wykonująca pracę nakładczą nie może mieć całkowitej niezdolności do pracy czy całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 333 wyraźnie stanowi, że Osoby Niepełnosprawne mogą podejmować pracę na określonych warunkach, z dostosowanym miejscem pracy, odpowiednio dofinansowane dla zakładu pracy, itd.. Jednakże ZUS ma swoje podejście do tej ustawy i jeśli niepełnosprawny podejmuję pracę nakładczą to albo mu się zaniża przyznaną grupę inwalidzką z ZUS, albo odmawia mu się przyznania renty ze względu na fakt zatrudnienia.
Stąd też wielu niepełnosprawnych po tym jak utraci rentę nie walczy o jej przyznanie, bowiem wszystkie wysiłki zazwyczaj są bezskuteczne. Jedynie utrata zatrudnienia może zmienić sytuację przyznania ponownie renty.
Należy zauważyć iż NSP 2011, został przeprowadzony innymi metodami niż spis z 2002 roku. Bowiem w NSP 2011 wykorzystano administracyjne bazy danych. Zaś dane
dotyczące Osób Niepełnosprawnych zostały przeprowadzone w sposób reprezentacyjny, co za tym idzie nie wszyscy Polacy mogli wypowiedzieć się na temat niepełnosprawności. Wyniki ze spisu reprezentacyjnego uogólniono na całą badaną populację.
Orzecznictwo mimo jasnych i klarownych przepisów, nie zawsze daje szansę niepełnosprawnym na otrzymanie stopnia niepełnosprawności do celów pozarentowych czy grupy inwalidzkiej umożliwiającej przyznanie renty. Tak naprawdę czy Osoba Niepełnosprawna zostanie uznana prawnie za niepełnosprawną czy nie zależy od podejścia lekarza orzecznika lub komisji orzekającej. Stąd też maleje liczba niepełnosprawnych prawnie na rzecz Osób Niepełnosprawnych biologicznie.
331 MOPS – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
332 PCPR – Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
3.1.1. Niepełnosprawni według płci, rodzaju
niepełnosprawności i miejsca zamieszkania w skali
kraju.
W danych z 2011 roku wstępnie ustalono, że liczba niepełnosprawnych biologicznie i prawnie wynosiła 4.697,5 tys., co stanowiło 12,2% całej ludności w Polsce, w stosunku do 14,3% z danych z 2002 roku.
Tablica 15. Niepełnosprawni ogółem według płci, rodzaju niepełnosprawności i miejsca zamieszkania.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze NSP 2011334
Wśród Osób Niepełnosprawnych w liczbie 2.530,4 tys. prezentowały kobiety, których
w stosunku do spisu 2002 odnotowano spadek o 12,4%. Rozpatrując miejsce zamieszkania w 2011 roku w stosunku do 2002 roku, liczba niepełnosprawnych kobiet w miastach
zmniejszyła się o 68 tys., zaś na wsiach o 290 tyś. (tabl.15)
W 2011 roku niepełnosprawni mężczyźni stanowili mniej liczną zbiorowość niż kobiety, bo 2.167,1 tys. osób, co oznacza, że ich liczebność w stosunku do 2002 roku zmniejszyła się o 15,6%. Tu również widać, podobnie jak w przypadku niepełnosprawnych kobiet, że mniejszy jest spadek niepełnosprawności o 8,5% w miastach i o ponad 1/4 na wsiach. Analizując, te dane, wydaje się, że niepełnosprawność częściej dotyka mieszkańców miast aniżeli wsi. Być może spowodowane to jest większą liczebnością aut, zwiększonym ruchem w miastach a co za tym idzie większą wypadkowością.
334 Oparte o dane statystyczne z Narodowego Spisu Powszechnego 2011, Raport z wyników, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/lud_raport_z_wynikow_NSP2011.pdf 2002 2011 2002 2011 2002 2011 Ogółem Osoby Niepełnosprawne 5.456,7 4.697,5 86,10% 3.213,1 3.018,4 93,90% 2.243,6 1.679,1 74,80% Mężczyźni 2.568,2 2.167,1 84,40% 1.488,5 1.362.2 91,50% 1.079,7 804,9 74,50% Kobiety 2.888,5 2.530,4 87,60% 1.724,6 1.656,2 96,00% 1.163,9 87,2 75,10% Niepełnosprawni prawnie 4.450,1 3.131,9 70,40% 2.650,6 2.089,8 78,80% 1.799,6 1.042,1 57,90% Niepełnosprawni biologicznie 1.006,6 1.565,6 155,50% 562,5 928,6 165,10% 444 637 143,50% Wyszczególnienie
Ogółem Miasto Wieś
2 0 0 2 = 1 0 0 % 2 0 0 2 = 1 0 0 % 2 0 0 2 = 1 0 0 %
Rozpatrując niepełnosprawność z punktu widzenia kategorii niepełnosprawności
zauważyć można, iż w 2011 roku liczba Osób Niepełnosprawnych prawnie wyniosła 3.131,9 tys. i zmniejszyła się względem 2002 roku o blisko 1/3. W miastach spadek liczby
Osób Niepełnosprawnych wynosił ponad 1/5 zaś na wsiach ponad 2/5.
Być może spowodowane to jest bardziej restrykcyjnymi przepisami dotyczącymi przyznawania rent z tytułu niezdolności do pracy jak również podobnych świadczeń poza rentowych. By móc rozpatrywać ankietowane Osoby Niepełnosprawne należy wskazać ogólne dane dotyczące niepełnosprawności związanej z stopniem niepełnosprawności. Ilość niepełnosprawnych według stopnia niepełnosprawności zobrazuje ogólny stan tej grupy społecznej i jego rozmieszczenie w skali kraju.
3.1.2. Niepełnosprawni według stopnia niepełnosprawności
i płci w skali kraju.
Pośród całej populacji Osób Niepełnosprawnych nieco ponad 2/5 to mężczyźni. Można zauważyć, że w ich zbiorowości aż 3/5 stanowili mężczyźni, deklarujący zarówno biologiczne jak i prawne ograniczenie sprawności (patrz tabl. 16.)
Być może niepełnosprawnych mężczyzn było mniej, ze względu na fakt, iż średni wiek kobiet jest dłuższy niż mężczyzn, a zatem umieralność mężczyzn jest wyższa niż kobiet, a to finalnie powoduje niższy ich odsetek niż kobiet . Wśród 1/5 mężczyzn potwierdzało niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym. Pośród ogółu niepełnosprawnych mężczyzn 15,8% z nich wskazywało na sprawność poważnie ograniczoną, zaś 11,2% ,określało swoja sprawność jako całkowicie ograniczoną.
Tablica 16. Niepełnosprawni ogółem według stopnia niepełnosprawności i płci w skali całego kraju w 2011 roku (wyniki wstępne).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze NSP 2011335
Ponad 1/2 Osób Niepełnosprawnych biologicznie i prawnie stanowiły kobiety, pośród
mężczyzn ten udział był wyższy o ok. 7,5% i wynosił ponad 3/5 ankietowanych. Kobiety w mniejszym stopniu, bo w 9,7%, deklarowały całkowite ograniczenie ich sprawności. Na
zbliżonym poziomie do mężczyzn, bo w 14,4%, kształtowała się zbiorowość kobiet o poważnym ograniczeniu ich sprawności. W gronie Osób Niepełnosprawnych, które nie
posiadały odpowiedniego orzeczenia, a świadczących ograniczonej sprawności, mężczyźni prezentowali ok 1/3 populacji, zaś wśród kobiet odsetek był sporo wyższy, bo niespełna 2/5 ankietowanych. W badanej populacji zarówno kobiety jak i mężczyźni najczęściej twierdzili iż mają umiarkowane ograniczenie sprawności, odpowiednio 25,8% i 20,6%.
Równocześnie, podkreślić należy, że pośród ogółu wszystkich Osób Niepełnosprawnych, zarówno kobiet jak i mężczyzn, co dziesiąta osoba, dysponowała
335 Oparte o dane statystyczne z Narodowego Spisu Powszechnego 2011, Raport z wyników, op. cit.
Razem Mężczyźni Kobiety
4.697,5 2.167,1 2.530,4
100% 46,10% 53,90%
Niepełnosprawni tylko biologicznie odczuwający ograniczenie
sprawności: 33,30% 28,60% 37,40%
całkowite 1,70% 1,40% 2,00%
poważne 8,20% 6,70% 9,50%
umiarkowane 23,40% 20,60% 25,80%
Niepełnosprawni biologicznie i prawnie odczuwający
ograniczenie sprawności: 56,50% 60,50% 53%
całkowite 10,40% 11,20% 9,70%
poważne 15,10% 15,80% 14,40%
umiarkowane 0,3 33,50% 28,90%
Niepełnosprawni prawnie o stopniu: 10,20% 10,80% 9,70%
znacznym 1,30% 1,30% 1,30%
umiarkowanym 3,70% 3,90% 3,60%
lekkim 4% 4,30% 3,80%
Osoby w wieku (0-15lat) posiadające orzeczenie o
niepełnosprawności 0,50% 0,60% 0,40%
nieustalonym 0,70% 0,80% 0,60%
Wyszczególnienie
Ogółem
w tys.
Ogółem Osoby Niepełnosprawne w odsetkach
wyłącznie prawnym orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, nie odczuwając przy tym żadnego utrudnienia przy wykonywaniu podstawowych czynności w życiu codziennym.
Mając uogólniony zarys niepełnosprawności w skali całego kraju, należy z nim zestawić Osoby Niepełnosprawne zamieszkujące w Łodzi i w regionie łódzkim. Wówczas otrzymane dane wskażą jak procentowo kształtuje się liczebność populacji Osób Niepełnosprawnych w regionie łódzkim.