Stopnie i rodzaje niepełnosprawności

T. Majewski przedstawia klasyfikację niepełnosprawności, która wskazuje na trzy typy, będące w jego mniemaniu głównymi wyróżnikami łączącymi definicje różnych autorów w tym obszarze¹⁹³:

 definicje ogólne – twórcy tego typu terminów podkreślają szerokie spektrum pojęcia

niepełnosprawności, poczynając od biologicznych po społeczne kryteria, wskazujące na to czy dana osoba jest niepełnosprawna czy też nie;

 definicje dla ściśle określonych celów – ten rodzaj sprecyzowanych pojęć jest

sporządzany dla określonych potrzeb, używanych w różnych dziedzinach nauk, np. dla celów:

 rehabilitacyjnych,

 społecznych,

 medycznych,

 rentowych i pozarentowych,

 szkolnictwa skierowanego na potrzeby niepełnosprawnych;

 definicje poszczególnych kategorii Osób Niepełnosprawnych – wskazuje się w tej

grupie istniejące wśród niesprawnych dysproporcje dotyczące rodzajów ich schorzeń, zakresu stopnia uszkodzenia organizmu, właściwości społecznych i demograficznych (np. płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny). Ze względu na powyższe cechy można wyodrębnić kryteria w postaci:

 rodzaju niepełnosprawności

 stopnia, w jakim nastąpiło uszkodzenie organizmu jednostki

 czasokresu powstania niepełnosprawności

W opracowaniu M. Weissa¹⁹⁴ możemy odnaleźć podział, w którym autor różnicuje ludzi ze względu na ustalony stopień niepełnosprawności, objawiających się wykonywaniem podstawowych rutynowo wykonywanych czynności w ciągu dnia. Należą do tych osób:

 jednostki bez żadnych dysfunkcji (posiadające pełną sprawność), stanowiące podstawowa normę klasyfikacji,

 jednostki z dysfunkcją, która nie ogranicza ich sprawności,

193 Zob. T. Majewski: W sprawie definicji osoby niepełnosprawnej, [w:] Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej, Nr 1 (139), 1994 r., I. Poliwczak: Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2007, s. 16 – 18,

 jednostki bez żadnych dysfunkcji, ale z ograniczoną sprawnością.

 jednostki posiadające dysfunkcje i współistniejącą przy tym ograniczoną sprawność. W Polsce od września 1997 roku funkcjonują dwa rodzaje procedur, które określają niepełnosprawność195:

 w przedmiocie związanym ze zdolnością do pracy Osoby Niepełnosprawnej – dotyczy to celów rentowych;

 w przedmiocie związanym z możliwością samodzielnej egzystencji – dotyczy celów poza rentowych.

Art. 3. i Art. 4 Ustawy stanowi o ustaleniu trzech stopni niepełnosprawności, znajdujące zastosowanie w trakcje realizacji zamierzeń wskazanych w ustawie. Należą do nich:

 stopień znaczny – do którego zostają zaliczone osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Pojęcie „niezdolności do samodzielnej egzystencji” określa naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

 stopień umiarkowany – obejmuje osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną

do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

 stopień lekki – dotyczy osób o naruszonej sprawności organizmu powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności,

jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. ¹⁹⁶

195 B. Rysz - Kowalczyk (red.): Leksykon polityki społecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2002, s. 100

Tablica 10. System orzecznictwa - przyznawane stopnie niepełnoprawności

Źródło: M. Stec : Stopnie niepełnosprawności, Artykuł zawarty w biuletynie codziennym Gazeta Podatnika, Nr 73/2009 (605) z dnia 16.04. 2009 r. http://www.gazetapodatnika.pl/artykuly, 18.04.2009 r.

W przypadku nazewnictwa stopni niepełnosprawności występują zróżnicowania. Trochę inną nomenklaturę stosuje orzecznictwo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ponad dwanaście lat temu nazewnictwo wyglądało inaczej, w tej chwili zostało podzielone między

orzecznictwo ZUS (do celów rentowych), inną orzecznictwo Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności (do celów pozarentowych), co zostało uwidocznione w tabl. 10.

Ustaliwszy niezdolność do pracy Lekarz Orzecznik ZUS wydaje decyzję na czas nie dłuższy niż 5 lat. Jeszcze kilka lat wstecz renty były przyznawane na stałe. W tej chwili bez względu na uszkodzenia i trwałość schorzeń, jakie ma Osoba Niepełnosprawna nie może ona otrzymać orzeczenia stwierdzającego, iż jest to inwalidztwo trwale.

Istotnym faktem i w wielu przypadkach bardzo ważnym dla niepełnosprawnych jest to, że orzeczenia o stopniu niepełnosprawności mogą być wydawane na stałe gdyż stwierdzają one faktyczny stan zdrowia i służą one do celów pozarentowych. Osoba Niepełnosprawna legitymująca się powyższym orzeczeniem może korzystać z ulg i przywilejów, jakie są dostosowane do przyznanego stopnia niepełnosprawności. Te same przywileje dotyczą osób które okazują się orzeczeniem o niepełnosprawności wydanym przez ZUS, z tym że ta druga instytucja dodatkowo wypłaca świadczenia.

Osoba Niepełnosprawna legitymująca się orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności lub posiadająca równoważne orzeczenie o niepełnosprawności w przypadku pogorszenia się stanu zdrowia może ubiegać się o ponowną weryfikację swojego stanu zdrowia i zmianę

Obecny system orzecznictwa od dnia 1 wrzesnia 1997 roku

ORZECZENIE LEKARZA ORZECZNIKA ZUS

całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji

całkowita niezdolność do pracy

częściowa niezdolność do pracy lub celowość przekwalifikowania

zawodowego ORZECZENIEPOWIATOWEGO ZESPOŁU DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI znaczny stopień niepełnosprawności umiarkowany stopień niepełnosprawności lekki stopień niepełnosprawności

Dawny system orzecznictwa

ORZECZENIE KOMISJI LEKARSKIEJ DS. INWALIDZTWA

I ZATRUDNIENIA

I grupa inwalidzka

II grupa inwalidzka

kwalifikacji orzeczenia. Dla przykładu osoba, która posiada w ZUS częściową lub całkowitą niezdolność do pracy może ubiega się o podwyższenie grupy niepełnosprawności.

W przypadku, gdy niepełnosprawny ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy, nie będzie mógł otrzymywać dodatku pielęgnacyjnego, mimo iż stan zdrowia tego by wymagał. W tej sytuacji inwalida składa wniosek do ZUS o ponowne ustalenie grupy. To samo dotyczy

ustalania stopnia niepełnosprawności w Powiatowym Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Jeśli stan zdrowia się pogarsza również w tym przypadku istnieje

możliwość przeprowadzenia kolejnego badania stwierdzającego tenże pogarszający się stan zdrowia i postulować o podniesienie stopnia niepełnosprawności, który będzie brał pod uwagę owe zmiany zdrowotne.

Orzeczenie o znacznym albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji oraz całkowita niezdolność do pracy) nie tworzy przeszkód przy podejmowaniu zatrudnienia przez osobę niepełnosprawną. Jednakże sprawy zatrudnienia na otwartym rynku pracy, zostaną omówione w dalszej części.197

Ważnym jest fakt, że wydawałoby się z pozoru równorzędne orzeczenia wydawane przez zespół ds. orzekania o niepełnosprawności oraz przez lekarzy orzeczników ZUS takimi

de facto nie zawsze są. Znak równości pomiędzy powyższymi orzeczeniami umieszczają m.in.

ustawy o świadczeniach rodzinnych198 oraz o pomocy społecznej 199.

W rzeczywistości sytuacja wygląda nieco inaczej i nie chodzi tu tylko o nazewnictwo, ale również o to czy dane świadczenia są wliczane do dochodu czy też nie. Dla przykładu zasiłek pielęgnacyjny wypłacany z MOPS niepełnosprawnemu o stopniu znacznym nie będzie

wliczał się do dochodu przy ustalaniu wszelkich świadczeń społecznych. Jednakże osoba o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji otrzymuje dodatek pielęgnacyjny

z ZUS. Wydawałby się, że oba świadczenia są tożsame, można tak przyjąć, bo dotyczą najwyższego stopnia niepełnosprawności w obu przypadkach. Niemniej jednak dodatek pielęgnacyjny jest wliczany do dochodu przy ustalaniu wszelkich świadczeń społecznych. Jedynie urzędy skarbowe nie uznają dodatku pielęgnacyjnego za dochód.

197 M. Stec : Stopnie …, op. cit..

198 Zob. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593, z dn. 30 grudnia 2003 r.); www.isip.sejm.gov.pl, 10.04.2009 r.

199 Zob. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z dn. 15 kwietnia 2004 r.), www.isip.sejm.gov.pl, 10.04.2009 r.

Rodzaje niepełnosprawności:

Perspektywy rozwoju intelektualnego i zawodowego Osób Niepełnosprawnych są w większości przypadków zdeterminowane poprzez stopień i rodzaj ich niepełnosprawności.

Istnieje podział na 4 rodzaje niepełnosprawności: 1. osoby z niepełnosprawnością sensoryczną:

 osoby słabo słyszące i niesłyszące

 słabo widzące i niewidome

 osoby głuchoniewidome (głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej)

2. osoby z niepełnosprawnością fizyczną:

 z uszkodzonym narządem ruchu

 z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych

3. osoby z niepełnosprawnością psychiczną

 umysłowo upośledzone z niesprawnością intelektualną

 psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania

4. osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością

 powiązanie ze sobą wzajemnie współistniejących schorzeń (np. osoba niewidoma z uszkodzonym narządem ruchu).200