Rodzaje i cechy wiedzy oraz ich wpływ na efektywność

Wiedza w obecnych czasach zajmuje kluczową pozycję nie tylko w organizacjach, ale również w życiu człowieka. Wielu autorów definiuje pojęcie wiedzy, ale oprócz precyzowania jej terminu wskazują oni również na istniejące rodzaje wiedzy. Poniżej zostaną przedstawione podziały ze wskazaniami na stosowane kategorie wiedzy.

Leksykon Zarządzania ujmuje dwa rodzaje wiedzy144:

 wiedzę praktyczną – jej korzenie sięgają doświadczeń praktycznych;

 wiedzę teoretyczną – stanowi odwzorowany zarys realnego świata.

E. Skrzypek¹⁴⁵ wskazuje na postrzeganie wiedzy, jako ogólnej, zbudowanej ze skupienia trzech rodzajów wiedzy postaci:

 wiedzy zasadniczej (podstawowej),

 wiedzy technicznej – związanej z praktyka postrzegania świata jak i przedmiotów

będących wynikiem działań przynoszących wyniki sprawcze,

143 M. Ledru : Organisations apprenantes AT Technologies de l’information et de la communication, Wyd. CEGOS, Paris 1997, za: Z. Malara: Przedsiębiorstwo w globalnej …, op. cit., s. 130

144 M. Romanowska: Leksykon ..., op. cit., s. 617

 umiejętności społecznych – które to utwierdzają w przeświadczeniu, iż efektywność

wykonania zamierzonych celów uzależniona jest od kontaktów międzyludzkich.

Kolejną klasyfikację wiedzy można odnaleźć w Słowniku Psychologii, gdzie podkreślono jej podział na cztery rodzaje:

 wiedzę deklaratywną – stanowiącą wiedzę o otaczającej nas rzeczywistości;

 wiedzę proceduralną – która mówi o tym jak powinny być wykonane określone czynności (np. w jakiej kolejności, kiedy);

 wiedzę ekspertów – przedstawioną, jako zestaw informacji zawierający zasób wiedzy z określonej dziedziny;

 metawiedzę – zbudowaną z informacji wynikającej z deliberacji nad trzema rodzajami wiedzy, czyli wiedzy deklaratywnej, proceduralnej oraz samowiedzy.¹⁴⁶

W Raporcie OECD¹⁴⁷ wiedza podzielona została na cztery kategorie, (których faktycznie sformułowania mają starożytne korzenie):

 wiedza „know - what” („wiedzieć co”), – wiedza ukazująca fakty albo informacje.

W tym znaczeniu „wiedzieć co ”, znajduje odniesienie w stosunku do określonych faktów lub określonego katalogu danych;

 wiedza „know - why” („wiedzieć dlaczego”), – ta wiedza wyjaśnia reguły odnoszące

się do zależności istniejących i zachodzących w otoczeniu procesów i faktów. Dostęp

do tej wiedzy często będzie umożliwiał czynienie szybszych postępów w technice a jednocześnie będzie redukował nagminność błędów w istniejących procedurach;

 wiedza „know - how” („wiedzieć jak”), – ten rodzaj wiedzy odwołuje się do

umiejętności wykonywania czegoś w praktyce. Mylnym byłaby jednakże charakterystyka wiedzy specjalistycznej wyłącznie, jako praktycznej a nie teoretycznej.

Zawsze, aby być dobrym praktykiem należy posiadać określony zasób teorii choćby w niewielkim stopniu przyswojony;

 wiedza „know - who” („wiedzieć kto”), – ten rodzaj wiedzy obejmuje swym zasięgiem informacje stanowiące o tym kto wie „co”, „jak:” i „dlaczego” zrobić.

Burzliwa transformacja techniczna i towarzyszące jej przemiany społeczne, jak i również organizacyjne doskonale potęgują perspektywy jednostek które dysponują wiedzą,

146 Zob. J. Siuta (red.): Słownik…, op. cit., s. 307

147 Knowledge Management in the Learning Society. Educations and Skills, Centre for Educational Research and Innovation, Paris: OECD 2000, http://www.mszs.si/eurydice/pub/oecd/lnowledge.pdf , s. 14 – 15, 19.02.2009 r.,

przewyższającą powyższe cztery kategorie wskazane przez OECD. Kolejne pytania obrazujące wiedzę zostały przedstawione poniżej:

 „know - when” – wiedzieć, kiedy, np. wskazana jest wymiana urządzenia;

 „know - which” – wiedzieć np., które obszary organizacji wymagają wprowadzenia

innowacji;

 „know - between” – wiedzieć, np. jaki rodzaj relacji istnieje pomiędzy poszczególnymi

działami organizacji;

 „know - where” – wiedzieć np. gdzie można znaleźć finansowanie innowacyjnych

przedsięwzięć;

 „know - whether” – wiedzieć np. czy poczynić starania w kierunku zdobywania

pionierskich badań;

 „know - if” – wiedzieć np. czy zwalniać pracowników z zespołów zadaniowych, a jeśli

zwalniać to jakie uwzględnić warunki tychże zwolnień. 148

Kolejnym naukowcem, wskazującym na odmienny podział wiedzy jest B. Gladstone, który ujmuję wiedzę w postaci czterech jej rodzajów istotnych dla przedsiębiorstwa. Zdaniem autora należałoby zwrócić na nie szczególną uwagę i próbować je dynamizować. Należą do nich:

 wiedza o kliencie – dotycząca znajomości baz klienckich oraz samych klientów, jako

jednostek, czyli ich zapatrywań, wyborów, planów kolejnych zakupów, itp. To ma stanowić swego rodzaju minimalny zasób wiedzy, aby organizacja mogła nadal funkcjonować;

 wiedza rynkowa – stanowiąca wieloaspektową znajomość rynku, z którego uzyskujemy

bezpośrednie informacje;

 wiedza na temat produktu i serwisu – mówiąca o tym, jaki produkt, gdzie klient może

nabyć, w jaki sposób oraz w jakim czasie klient zostanie obsłużony a jego potrzeby zaspokojone;

 wiedza środowiskowa – istotna jest znajomość tego, co dzieje się w otoczeniu

organizacji zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznym. 149

Chcąc spróbować odnieść ogół wiedzy biorąc pod uwagę jej użyteczność z punktu widzenia doświadczeń organizacyjnych można wówczas wyznaczyć cztery jej kategorie :

 wiedza rekomendowana (dictionary knowledge) – udzielająca odpowiedzi na pytania

związane z przedmiotami, celami i obszarami działania organizacji, wskazując w ten

148 S. Kwiatkowski: Przedsiębiorczość intelektualna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 48

sposób dokładne określenia, poglądy obrazujące opinie, o które opierają się pracownicy organizacji;

 wiedza relacyjna (directory knowledge) – odpowiadająca na pytania dotyczące

zależności istniejących miedzy pracownikami w organizacji, jak również pokazująca kolegialne rozwiązywanie komplikacji wynikłych w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa;

 wiedza proceduralna (recipe knowledge) – wskazuje na uzyskanie odpowiedzi

obejmujące sposoby: wykonywania poszczególnych procesów, procedur

wykonawczych, funkcji przynależnych pracownikom. W jej skład wchodzą kanony a także wytyczne, które dotyczą np. wszelkiego rodzaju norm, cykli, faz będących

elementami działalności organizacji;

 wiedza aksjomatyczna (axiomatic knowledge) – dająca odpowiedź na pytania związane

ze sposobnością rozpoznania czynności, które są wykonywane, oraz wskazująca na to, co i w jaki sposób je wykonuje. 150

Tablica 8. Relacje pomiędzy wiedzą ukryta a ujawnioną

Źródło: A. Fazlagič: Zarządzanie wiedzą: szansa na sukces w biznesie, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Menedżerska Milenium, Gniezno 2006, s. 40

Fazlagić wskazuje na inny podział, w którym wiedza jawna i ukryta mają wspólny wyróżnik jakim jest wiedza proceduralna, zdaniem autora dająca możliwość działania. (tabl.8.)

150 G.J.. Probst, B. S. T. Büchel: La practique de l’enterprise apprenante, Les Editions d’ Organisation, Paris 1995, za: Z. Malara: Przedsiębiorstwo w globalnej ..., op. cit., s. 130

Wiedza jawna (Explicite) Wiedza ukryta (Tacit) Wiedza proceduralna Umożliwia DZIAŁANIE Deskryptywna –

służy opisowi ^{Preskryptywna} –

zawiera recepty na działanie

Kryteria podziału wiedzy są bardzo tendencyjne i dość niestałe, stąd też rozmaite podejścia i tak duże zróżnicowanie wskazujące na typy wiedzy. W literaturze przedmiotu można odnaleźć dodatkowo dwa podejścia:

A. Podejście zachodnie (tradycyjne), – w którym preferowana jest wiedza jawna

przedstawiana również, jako skodyfikowana, dostępna (explicite knowledge, formal

knowledge) występuje pod dwiema postaciami:

 wiedzy preskryptywnej (normatywnej) - zawierającej sposób działania. Ten rodzaj

wiedzy jest silnie zespolony z wiedzą ukrytą stad też możliwe jest sformułowanie wspólnego terminu dla obu pojęć, czyli wiedzy proceduralnej (tabl. 3.);

 wiedzy deskryptywnej (opisowej ) – ta wiedza ma zastosowanie w opisie technologii

lub systemów zarządzania; 151 B. Podejście wschodnie (japońskie)

Opierając się o powyższe podejście, jego twórcy, japońscy naukowcy I. Nonaka i H. Takeuchi wskazują na dwa rodzaje wiedzy:

 wiedza dostępna - którą można przedstawić w języku sformalizowanym, usystematyzowanym, stosując wszelkiego rodzaju kanony gramatyczne, sformułowania matematyczne, katalogi. W tym typie wiedzy istnieje możliwość przekazania jej pomiędzy jednostkami w formie sformalizowanej i łatwej do przyjęcia. Jest ona dominująca w zachodnim podejściu filozoficznym;

 wiedza ukryta – jest rodzajem wiedzy, którą niełatwo sformułować za pomocą języka protokolarnego. Stanowi ona indywidualny zasób jednostki zawierający się w jej niedostrzegalnych gołym okiem cechach, osobistych przeświadczeniach, postawach, wartościach. Jest bardzo istotnym filarem przy budowaniu konkurencyjności organizacji. 152

Wiedza ukryta ma dwa wymiary:

techniczny – w skład, którego wchodzą określone kwalifikacje pracowników’ poznawczy – zawierający pewnego rodzaju standardy oraz walory

wykorzystywane przez pracowników. 153

151 Zob. A. Błaszczuk, J. Brdulak, M. Guzik, A. Pawluczuk: Zarządzanie wiedzą w polskich przedsiębiorstwach, Szkoła Główna Handlowa - Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2004, s. 15, A. Fazlagić: Zarządzanie wiedzą…, op. cit., s. 39 – 40, J. Kisielnicki: Zarządzanie… op. cit., s. 257

152 I. Nonaka, H. Takeuchi: Kreowanie wiedzy w organizacji. Jak spółki japońskie dynamizują procesy innowacyjne, tłum. E. Nalewajko, POLTEXT, Warszawa 2000, s. 14 – 15, J. Kisielnicki: Zarządzanie…, op. cit., s. 257 - 258

153 M. Romanowska: Leksykon…, op. cit., s. 617; P. Wachowiak: Wiedza, jako źródło przewagi konkurencyjnej, [w:] Pomiar

kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, pod red. P. Wachowiaka, Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa

Pojęcie wiedzy „ukrytej”, jako pierwszy zastosował M. Polanyi154wskazując, iż wiemy

więcej niż jesteśmy w stanie powiedzieć. Tu można podkreślić, iż umysł ludzki stanowi

indywidualne, niewyczerpalne źródło jednostki, którego nie można skopiować i substytuować.

Tablica 9. Dwa typy wiedzy

Źródło: I. Nonaka, H. Takeuchi: Kreowanie wiedzy …, op. cit., s. 84

Nonaka i Takeuchi różnicują wiedzę dostępną i ukrytą, wskazując ich główne cechy. (zob. tabl. 9.) Biorąc za podstawę podział wiedzy na jawną i ukrytą I. Nonanka, R. Toyama oraz T. Konno wskazują na rozróżnienie 4 typów wiedzy, na które składają się¹⁵⁵:

 wiedza doświadczalna – skonstruowana jest z sumy doświadczeń jednostek

funkcjonujących w organizacji, klientów i dostawców, jak również zastosowanie w praktyce ich kwalifikacji i wiedzy „know – how”;

 wiedza konceptualna – stanowi ją wiedza skodyfikowana zobrazowana za pomocą wszelkiego rodzaju wyróżników, języka, które to ustanawiają pomysł produktu, koncepcji czy też wyróżnik firmy;

 wiedza syntetyczna – to element wiedzy jawnej, którą łatwo można przekazywać, w jej skład wchodzą bazy danych, patenty, wszelkiego typu zestawienia czy też licencje;

 wiedza rutynowa – jest ona składową wiedzy cichej, ulokowaną w praktycznej stronie funkcjonowania organizacji, zbudowanej z wiedzy „know – how” rutynowo stosowanej, kultury organizacyjnej.

154 M. Polanyi: The Tacit Dimension, Routledge & Kegan Paul, London 1966, [za:] G. Urbanek: Pomiar kapitału

intelektualnego i aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007

155 I. Nonanka, R. Toyama, T. Konno: SECI, Ba and Leadership: a Unified Model of Dynamic Knowledge Creation, “Long Range Planning”, vol. 33, 2000; [za:] B. Mikuła, A. Pietruszka-Ortyl, A. Potocki (red): Podstawy zarządzania

przedsiębiorstwami w gospodarce opartej na wiedzy, Centrum Doradztwa i Informacji, Difin, Warszawa 2007, s. 129 Wiedza ukryta (subiektywna) Wiedza dostępna (obiektywna)

Wiedza doświadczalna (ciało)

Wiedza analogowa (praktyka) Wiedza symultaniczna (tu i teraz)

Wiedza racjonalna (umysł)

Wiedza cyfrowa (teoria) Wiedza sekwencyjna (tam i wtedy)

Rysunek 12. Konwersja / rozwój wiedzy

Źródło: B. Gladstone: Zarządzanie wiedzą…,op. cit., s. 97

Teza przedstawiona przez japońskich naukowców I. Nonaka, H. Takeuchi, mówiąca o tym, iż sednem wiedzy jest wzajemne oddziaływanie cech ukrytych i dostępnych, umożliwiła zaprezentowanie przez nich czterech odmiennych metod konwersji wiedzy (rys. 12.).

Do tych metod należą :

1) socjalizacja – od wiedzy ukrytej do ukrytej, polega na rozdystrybuowaniu

doświadczenia, umiejętności, pomiędzy jednostkami w postaci modeli mentalnych lub kwalifikacji technicznych;

2) eksternalizacja – od wiedzy ukrytej do otwartej, bazuje na procesach związanych

z wprowadzaniem wiedzy ukrytej i jej przemiana w wiedzę otwartą;

3) kombinacja – od wiedzy otwartej do otwartej, zróżnicowane elementy wiedzy

dostępnej są ze sobą łączone, dzięki czemu poprzez metody selekcjonowania, unifikowania i systematyzowaniu mieszczących się w nich informacji zaczyna istnieć nowy rodzaj wiedzy;

4) internalizacja – od wiedzy otwartej do ukrytej, jest lokalizowana wówczas, gdy

wiedza dostępna ponownie stanie się przeistoczona w wiedzą ukrytą. Chodzi tu o osiągnięcie nowych umiejętności dzięki doświadczeniu innych. 156

156 Zob. B. Gladstone: Zarządzanie wiedzą…, op. cit., s. 97- 99, I. Nonaka, H. Takeuchi: Kreowanie…, op. cit., s. 85-86, J. Lewandowski (red.): Zarządzanie organizacjami w zmieniającym się otoczeniu, Monografie, Wydawnictwo Politechniki

Eksternalizacja otwarta otwarta ukryta ukryta Socjalizacja Kombinacja Internalizacja

1.4.2.2. Znaczenie wiedzy w organizacji i sposoby jej

W dokumencie Wykorzystywanie potencjału intelektualnego Osób Niepełnosprawnych w organizacjach (Stron 56-63)