Parlamentarny system rządu

Z parlamentarno-gabinetowym systemem rządu w Ameryce Łacińskiej spo-tykamy się zaledwie pięciokrotnie: w Brazylii w latach 1961-1963, Urugwaju w la-tach 1934-1952, 1967-1973 i od 1984 r., oraz w Peru od 1979 r. W pierwszym wy-mienionym kraju ustrój parlamentarny funkcjonował zaledwie trzynaście miesięcy11. Oprócz prezydenta republiki powołano w Brazylii Radę Ministrów i premiera. Desygnowanie szefa rządu przez głowę państwa było uzależnione od zatwierdzenia tej nominacji przez Izbę Deputowanych. Członków rządu mianował natomiast premier. Jego nominacje również wymagały zgody Izby Deputowanych. Członkowie Rady Ministrów mogli być parlamentarzystami. Podejmowanym przez nią decyzjom prezydent nadawał tylko formę prawną. Złożenie wniosku o wotum nieufności wobec członków rządu wymagało udziału co najmniej pięćdziesięciu

10 W krajach Ameryki Łacińskiej możliwość wyboru głowy państwa na następną kadencję, jeśli nie była wyłączona, wiązała się z większymi lub mniejszymi trudnościami. Na dziewiętnaście państw tego kontynentu w Chile, Ekwadorze, Gwatemali, Hondurasie i w Meksyku obowiązuje w chwili obec-nej całkowity zakaz reelekcji wobec osób, które były w przeszłości prezydentami republiki. W innych państwach mogą one być ponownie wybrane po zakończeniu w tym czasie dwóch mandatów (np. w Panamie dopiero po 12 latach) lub jednego (w Boliwii po 4 latach). W Brazylii, Dominikanie, Nikaragui można natomiast wybierać na stanowisko głowy państwa wielokrotnie, bez żadnych ogra-niczeń czasowych. Tylko w Paragwaju, podobnie jak w USA, urząd prezydenta republiki można spra-wować jedynie dwa razy. W Kostaryce w latach 1844-1847, w Nikaragui w latach 1838-1848 i Wene-zueli w latach 1901-1904 głowa państwa pozbawiona była nawet możliwości zakładania weta w stosunku do ustaw najwyższych ciał przedstawicielskich w tych krajach. W Dominikanie natomiast według konstytucji z 1854 r. prezydent dysponował absolutnym wetem ustawodawczym. W Chile w latach 1925-73, Nikaragui w latach 1838-1848, Peru od 1933 do 1979 r. i Wenezueli w latach 1830-1857 prezydent nie mógł dowodzić siłami zbrojnymi bez zgody organu ustawodawczego.

11 Por. na ten temat znakomitą pracę J. R. Va n o s s i , Presidencialismo y parlamentarismo en

deputowanych. Uchwalenie tego wniosku mogło nastąpić dopiero po pięciu dniach od jego przedstawienia. Uchwała taka, aby mieć ważność, musiała być podjęta bezwzględną większością głosów w Izbie Deputowanych. Gdyby Izba Deputowanych trzykrotnie obaliła Radę Ministrów, prezydent republiki mógł ją rozwiązać. W cią-gu dziewięćdziesięciu dni musiały się jednak odbyć nowe wybory do izby niższej parlamentu. W omawianą procedurę mógł ingerować Senat. Gdyby Izba Deputo-wanych odrzuciła kolejno trzech kandydatów na premiera, wówczas do Senatu należało wskazanie, bezwzględną większością głosów, szefa rządu. Tym wskazanym przez Senat prezesem Rady Ministrów nie mogła być żadna z osób, wobec której Izba Deputowanych wyraziła swój sprzeciw. Senat miał prawo interweniować w sprawie składu rządu również wtedy, gdy Izba Deputowanych uchwaliła wotum zaufania wobec nowo powołanej Rady Ministrów. Gdy Senat był niechętny wobec zaproponowanego składu gabinetu, mógł on uchwalić swój sprzeciw w ciągu czter-dziestu ośmiu godzin większością dwóch trzecich głosów. Jednakże to negatywne stanowisko Senatu Izba Deputowanych mogła skutecznie udaremnić, jeśli na pierw-szym posiedzeniu potwierdziła bezwzględną większością głosów swych członków uprzednio udzielone zaufanie.

W latach 1934-1952 w Urugwaju oprócz prezydenta republiki ustanowiono Radę Ministrów12. Prezydent republiki wybierany w głosowaniu powszechnym był jednocześnie szefem władzy wykonawczej. Również Rada Ministrów miała upraw-nienia w tym zakresie. Warunkiem realizacji tego rodzaju kompetencji było posta-wienie, przez prezydenta lub ministra, określonej kwestii pod obrady Rady Ministrów. W razie odmiennego zdania tej kolegialnej egzekutywy mogła ona odwołać każdą decyzję uprzednio podjętą jednoosobowo przez szefa rządu. Mimo że miał pełną swobodę nominacji czy dymisjonowania członków rządu, prezydent republiki musiał przestrzegać zasady, iż na dziewięciu ministrów trzech powinno reprezen-tować partię, która uzyskała drugą największą liczbę głosów w wyborach powszech-nych. Innym ważnym składnikiem tego systemu była możliwość dezaprobaty działalności ministrów przez parlament. Gdyby wniosek naganny wobec ministra czy ministrów uzyskał mniej niż trzy czwarte całości składu Zgromadzenia Ogól-nego, wówczas prezydent mógł nie odwołać inkryminowanego członka rządu. Natomiast w razie przegłosowania powtórnego tego wniosku również liczbą głosów mniejszą od trzech czwartych wszystkich członków parlamentu, miał on prawo

12 W 1942 r. w związku z uchwaleniem nowej konstytucji Urugwaju parlamentarny system poli-tyczny został umocniony. Zgodnie z ustawą zasadniczą z 29 Xl 1942 r. prezydent republiki mianując ministrów zobowiązany był tylko do uwzględnienia okoliczności, czy osoby powołane na szefów re-sortów cieszą się poparciem członków parlamentu.

rozwiązać izbę. Jeśli nowo powołany parlament ponowił swoje wotum nieufności, to dymisjonowali prezydent republiki i Rada Ministrów.

W latach 1967-1973 i począwszy od 1984 r. funkcjonuje w Urugwaju ponow-nie parlamentarny system rządów13. Jeśli uchwalony zostanie wniosek naganny w stosunku do członka rządu przez mniej niż dwie trzecie składu obu izb, prezydent nie jest zobowiązany do usunięcia z rządu tego szefa resortu. Dopiero w razie po-nownego uchwalenia wotum nieufności przez co najmniej trzy piąte składu izb zganiony minister miał obowiązek podania się do dymisji. Gdyby prezydent repu-bliki chciał zachować na stanowisku inkryminowanego ministra lub ministrów, powinien wówczas rozwiązać parlament i zarządzić nowe wybory. Jednak w przy-padku potwierdzenia tego wniosku nagannego przez nowo wybrany parlament musiał ustąpić cały rząd. Ponadto, należy zauważyć, iż egzekutywa, przesyłając tak zwane podlegające pilnemu rozpatrzeniu projekty ustaw mogła spowodować ich wydanie jeśli parlament w określonym terminie nie odrzucił ich expressis verbis albo uchwalił inne ustawy zastępujące tego rodzaju projekty.

Od wejścia w życie instytucji przewidzianych w Konstytucji Peru z 12 VII 1979 r. do chwili obecnej w kraju tym funkcjonuje parlamentarny system rządów14. Zgodnie z jego założeniami wniosek o wotum nieufności przeciwko Radzie Mini-strów lub jakiemukolwiek z miniMini-strów powinien być przedstawiony przez co naj-mniej jedną czwartą ogólnej liczby deputowanych. Dyskusję oraz głosowanie nad tym wnioskiem można przeprowadzić dopiero po trzech dniach od jego zgłoszenia. W celu jego uchwalenia musi go przegłosować ponad połowa deputowanych. Uchwa-lenie wotum zaufania lub jego braku należy do wyłącznych uprawnień niższej izby peruwiańskiego parlamentu. Prezydent republiki może rozwiązać Izbę Deputowa-nych, jeśli zgłosiła ona lub odmówiła zaufania trzem radom ministrów. Jeśli w cią-gu trzydziestu dni prezydent nie rozpisze wyborów lub się one nie odbędą, roz-wiązana izba zbiera się z mocy prawa oraz odzyskuje swe konstytucyjne uprawnienia. Rada Ministrów natomiast przestaje funkcjonować, a żaden z jej członków nie może być ponownie mianowany szefem jakiegokolwiek resortu do końca kadencji prezydenta. Nowo wybrana izba funkcjonuje tylko do końca okresu, na który wybrano izbę rozwiązaną. Prezydent republiki nie może rozwiązać Izby Deputowanych w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego lub oblężenia, a także w ostatnim roku swego mandatu. We wspomnianym czasie Izba Deputowanych może uchwalić wotum nieufności wobec Rady Ministrów lub jakiegokolwiek

13 J. M. S a n g u i n e t t i i A. Pa c h e c o S e ré , La nueva constitución, Montevideo 1971.

14 Por. ciekawe wypowiedzi w związku z tym zagadnieniem D. G a rc í a B e l a u n d e , Contitución

członka rządu tylko wtedy, gdy za tym wnioskiem głosują dwie trzecie składu deputowanych. Prezydent republiki może tylko raz rozwiązać Izbę Deputowanych w czasie swej kadencji. Senat natomiast nigdy nie może być rozwiązany.