Podmiotowy i przeŜyciowy aspekt jakości Ŝycia

Poczucie jakości Ŝycia wiąŜe się z dwoma istotnymi elementami: przeŜyciami i podmiotowym uczestnictwem w nich jednostki. Pierwszy aspekt związany jest głównie z emocjami i samopoczuciem człowieka występującym w momencie oceny sytuacji, która zaistniała w jego Ŝyciu. PrzeŜycia wiąŜą się z wewnętrznymi zmianami w człowieku, które wzbogacają postrzeganie przez niego rzeczywistości, jej elementów. Natomiast aspekt podmiotowy odnosi się do autonomicznego, bezpośredniego uczestnictwa człowieka w tym co się dzieje w jego Ŝyciu, moŜliwości samodzielnego ustosunkowania się do wydarzeń.

PrzeŜycia jakie doświadcza człowiek są indywidualne dla kaŜdego człowieka, poniewaŜ kaŜdy inaczej interpretuje i odbiera wydarzenia, na inne elementy rzeczywistości zwraca uwagę i inaczej na nie reaguje. Z udziałem człowieka w zdarzeniach i sytuacjach oraz z jego własnymi czynnościami i zachowaniami w tych sytuacjach wiąŜe się zdobywanie doświadczeń przez jednostkę. Doświadczenie pośredniczy równieŜ w procesach uczenia się człowieka. Jest ono tym, co jednostka wynosi z przeŜywanych zdarzeń, sytuacji i własnych

154

działań (Tyszkowa 1996, s. 140, Przetacznik-Gierowska 1996, s. 140). Zatem przeŜycia osobiste, a przez nie zdobywanie doświadczeń, wiąŜą się z autonomicznym organizowaniem własnego Ŝycia, jego oceną i wyznaczaniem własnego kierunku dąŜeń Ŝyciowych. Jak widać podmiotowość to dostępna jedynie człowiekowi zdolność uświadamiania sobie faktu podlegania przemianom i wpływania na nie dzięki własnym, mniej lub bardziej anatomicznym działaniom (Pietrusiński 1987, s. 219-250). MoŜliwość decydowania o sobie przez osoby z niepełnosprawnościami to jeden z czynników normalizacji warunków ich Ŝycia.

Podmiotowość, niezaleŜność funkcjonowania i moŜliwość rozszerzania doświadczeń są niezbędne do osiągnięcia pełnej integracji społecznej przez te osoby.

Człowiek w toku swojego rozwoju społecznego dąŜy do autonomii, a osiąganie coraz wyŜszych jego etapów, zaleŜy w duŜej mierze od nabywania przez niego przeŜyć i doświadczeń. Poprzez kontakty z otoczeniem i własne działanie człowiek (zarówno pełnosprawny jak i niepełnosprawny) gromadzi indywidualnie doświadczenia, które wywołują w jego zachowaniu trwałe zmiany. Zdaniem T. Maruszewicza (2000, s. 165-173) doświadczenia dotyczą świata zewnętrznego, własnej osoby i relacji między osobą, a otoczeniem. Są one wzajemnie ze sobą powiązane i przenikają się wzajemnie. PrzeŜycia i doświadczenia nabierają szczególnego znaczenia w kontekście rozwoju jednostki z niepełnosprawnością umysłową (patrz rozdz. I).

Według A. Lewickiego (1972, s. 40) z psychologicznego punktu widzenia doświadczenie rozpatrujemy jako zespół informacji „wpisanych” w mózgu, czyli śladów pamięciowych. Owe ślady konstytuujące doświadczenie jednostki odnoszą się do aktywności podmiotu, która odbywa się w kontekście jej uczestnictwa w zdarzeniach w świecie zewnętrznym i w jej świecie wewnętrznym. Te ostatnie nazywamy takŜe przeŜyciami (Tyszkowa 1996). Są one istotnym składnikiem jakości Ŝycia.

Jedną z teorii, która uwzględnia stan przeŜywania dla oceny jakości Ŝycia jest koncepcja szwedzkiego filozofa L. Nordenfelta (Kowalik 2000, s. 22). Jakość Ŝycia ukazana jest tu jako indywidualny dobrostan jednostki, który jest wynikiem jej aktywności w określonym środowisku i zbieraniem doświadczeń Ŝyciowych. Autor przyjął, Ŝe jakość Ŝycia jest dobrostanem, który zaleŜy od trzech typów doświadczeń psychicznych człowieka: wraŜeń odbieranych z otoczenia, przeŜywanych emocji i odczuwanych nastrojów. Pierwsze to wraŜenia odbierane z otoczenia, które związane są z oddziaływaniem róŜnych bodźców płynących z otoczenia fizycznego. JeŜeli są one pozytywne to dają poczucie spokoju i równowagi. Drugi typ doświadczeń psychicznych to przeŜywane emocje. Są one przede

155

wszystkim doświadczaniem szczęścia, które jest wynikiem świadomej oceny własnego Ŝycia, przekonania o zrealizowaniu dąŜeń i celów. Emocje pozytywne związane są z przekonaniem, Ŝe udało nam się zrealizować dąŜenia, dzięki znalezieniu się we właściwym środowisku.

Trzecim elementem jest odczuwanie nastrojów. Nasze samopoczucie jako stan psychiczny moŜe być odczuwane jako coś przyjemnego lub przykrego i często istnieje ono samoistnie bez konkretnego powodu. Centralnym pojęciem jest tu pojęcie szczęścia. Istotne jest co czuje jednostka, jaką wartość nadaje własnym przeŜyciom oraz całości swojego Ŝycia.

Doświadczenie emocji wiąŜe się z refleksją nad własnym Ŝyciem i świadomą oceną na tle dąŜeń i Ŝyczeń jednostki (Kowalik 2000, Brzezińska 2002). L. Nordenfelt podkreśla w swojej teorii wymiar psychiczny jakości Ŝycia. W jego koncepcji łączą się trzy elementy jakości Ŝycia traktowane w innych koncepcjach niezaleŜnie (…): zadowolenie z Ŝycia, dobrostan (samopoczucie) i sprawność funkcjonalna (działanie) (za: Kowalik 2000, s. 23).

Rysunek 3.4 Koncepcja jakości Ŝycia według L. Nordenfelta Źródło: S. Kowalik, 2000, s. 22.

Odnosząc moŜliwość zdobywania doświadczeń Ŝyciowych do osób z niepełnosprawnością umysłową trzeba podkreślić równieŜ znaczenie liczby doświadczanych przeŜyć. Na ten element zwraca uwagę T. Tomaszewski (1984, s. 204). Jego normatywna teoria zakłada, Ŝe jakość Ŝycia uwarunkowana jest przebiegiem rozwoju jednostki oraz procesów zachodzących w świecie. Autor określa cechy Ŝycia, które są wartościowe dla wszystkich ludzi i które determinują wysokie bądź niskie poczucie jakości Ŝycia.

Wymienia on pięć kryteriów oceny jakości Ŝycia:

• bogactwo przeŜyć, ich róŜnorodność, intensywność i ilość, które powodują, Ŝe Ŝycie jest jakościowo lepsze niŜ Ŝycie nudne, wysokie poczucie jakości Ŝycia nie jest określane

ŚRODOWISKO

fizyczne kulturowe psychospołeczne

wraŜenia szczęście samopoczucie JAKOŚĆ śYCIA

jednostka

156

przez jedną cechę przeŜyć, ale przez układ przeŜyć - w konfrontacji z przeŜyciami negatywnymi np. strachem, napięciem,

• poziom świadomości - jakość Ŝycia człowieka wzrasta wraz z poziomem wiedzy, rozumieniem świata; istotne jest tu kierowanie się przez człowieka w Ŝyciu rozumem a nie zdawanie się na przypadek,

• aktywność Ŝyciowa jednostki - rozwijanie aktywności, czynne Ŝycie traktuje się jako jedną z najwyŜszych wartości,

• twórczość czyli przekształcanie rzeczywistości, wprowadzanie określonych zmian do istniejącego stanu rzeczy, stworzenie nowych sytuacji, nowych przedmiotów, nowych idei, nowych wartości; Ŝycie ludzi, których działalność pozostawiła po sobie wartościowe skutki, ocenia się jako dobrze przeŜyte, w przeciwnym razie mówi się o Ŝyciu jałowym,

• współuczestnictwo w Ŝyciu społecznym, współŜycie jednostki z innymi ludźmi (tamŜe, s.

204-208).

Określone przez autora kryteria jakości Ŝycia występując ze sobą w szczególnym układzie i sprawiają, Ŝe jakość Ŝycia jest pełna.

Wyodrębnione przez T. Tomaszewskiego elementy wiąŜą się w znacznym stopniu z dąŜeniami do normalizacji Ŝycia osób z niepełnosprawnościami, moŜliwością tych osób do podejmowania aktywności, zdobywania doświadczeń i uczestniczenia w Ŝyciu społecznym.

W tym procesie gromadzenia doświadczeń znaczenia nabiera sama jednostka, która musi umiejętnie wykorzystywać działające na nią bodźce. Na ten aspekt zwrócił uwagę S. Kowalik (1999). Określa on przeŜycie jako proces wewnętrzny, który polega na wzbogaceniu rezultatami naszego poznania rzeczywistości zewnętrznej. Odbywa się to poprzez rozpoznawanie w niej niejawnych (niedostrzegalnych zmysłowo) elementów oraz uczynnianie i kojarzenie wybranych elementów własnego doświadczenia z percepcją aktualnie oddziałującej rzeczywistości (wydobywanie ich z pamięci, kierowanie wyobraŜeń i fantazji). Istotne w tym procesie jest teŜ personalizowanie informacji o poznawanej rzeczywistości, czyli aktywne i świadome ustosunkowanie się do nich z perspektywy ich znaczenia dla własnego Ŝycia (Kowalik 2000). Według S. Kowalika (1999) wyodrębnienie pojęcia „jakość Ŝycia psychicznego” pozwala na odejście nie tylko od dawnego sposobu rozumienia jakości Ŝycia, w kategoriach jedynie oddziaływań środowiska zewnętrznego, ale takŜe na inne spojrzenie na Ŝycie psychiczne i jego rozwój. Cechą przeŜycia jest jego indywidualizm, poniewaŜ kaŜdy inaczej odbiera i interpretuje rzeczywistość, a takŜe w inny

157

sposób odpowiada emocjami na oddziaływające na niego bodźce. Wpływ na jakość Ŝycia mają nie tylko bieŜące doświadczenia, ale teŜ te zdobyte w przeszłości, wspomnienia, które równieŜ są indywidualnie zróŜnicowane. Bodźce płynące z otaczającej rzeczywistości, są róŜnie wykorzystywane przez ludzi. Jedni szukają jak największej liczby informacji w materiale bodźcowym, co pozwala im na zaangaŜowanie w duŜym stopniu pamięci, wyobraźni, a więc procesy aktywujące sferę przeŜyciową (Kowalik, 1999 s. 18). Pozwala to na pojawienie się wielu przeŜyć, nawet przy ubogim materiale bodźcowym, co powoduje u jednostki wyŜszy poziom Ŝycia psychicznego. W przypadku niŜszej jakości Ŝycia osoba moŜe odbierać i przetwarzać bodźce na niskim poziomie, nie korzystać w pełni z bogatej oferty jaką przedstawia jej otoczenie i włączać do swojej struktury przeŜyć tylko część zdobytych doświadczeń. S. Kowalik określa to jako zmarnowanie szansy na rozwój sfery przeŜyć i polepszenie jakości Ŝycia psychicznego. Taką sytuację powodują teŜ bodźce o niskim zróŜnicowaniu, które powodują Ŝe człowiek nie wykorzystuje materiału do stworzenia przeŜyć (tamŜe, s. 18- 20). PowyŜsza koncepcja ukazująca subiektywny i psychiczny wymiar jakości ludzkiego Ŝycia, nie pomija aspektu środowiska Ŝycia jednostki - rzeczywistości zewnętrznej. Wysoki poziom jakości zaleŜy od umiejętności odbierania, przetwarzania docierających informacji i odnoszenia ich do własnego doświadczenia, a takŜe od umiejętności wykorzystania działania bodźców. Człowiek ma zatem moŜliwość samodzielnego kształtowania swojej jakości Ŝycia. Jak pisze S. Kowalik (1995, s. 40) z uzyskiwanych danych o obiektywnych warunkach Ŝyciowych i subiektywnych stanach psychicznych, a przede wszystkim z zaleŜności między warunkami zewnętrznymi i stanami psychicznymi, moŜna wyciągnąć wnioski i formułować sądy o właściwościach własnego Ŝycia (Ŝycie jest wygodne, Ŝycie jest zmarnowane, Ŝycie ma sens).

Autor ten dodatkowo zwrócił równieŜ uwagę na temporalne uwarunkowania jakości Ŝycia (Kowalik 1994). Uznał on, Ŝe doświadczenie czasu moŜe mieć istotne znaczenie w określeniu jakości Ŝycia, które traktuje jako sumę przeŜyć doświadczanych przez człowieka w określonym odcinku czasu (Kowalik 2000, s. 27). Dzięki temu zauwaŜalne są powiązania między zewnętrznymi warunkami Ŝycia, występowaniem kolejnych warunków Ŝyciowych i zmianami w Ŝyciu psychicznym, jakie zachodzą w czasie (Kowalik 1993, s. 40). Czas jako kategoria psychologiczna „przyswajany” jest przez człowieka w procesie socjalizacji, dlatego wpływ czasu na przeŜycia doświadczane przez człowieka opierają się na innych zasadach w poszczególnych okresach Ŝycia. Dziecko przejmuje od dorosłych porządek czasowy zdarzeń, który jest oferowany mu przez społeczeństwo. Wykorzystanie czasu w procesie uczenia się

158

dzieci moŜe być źródłem wielu złoŜonych przeŜyć psychicznych (związanych z narzuconym z zewnątrz porządkiem czasowym). W momencie nabycia kompetencji czasowych dziecko moŜe juŜ samodzielnie wypełniać czas poprzez odpowiednie włączenie przebiegu własnego Ŝycia w przebiegi czasowe innych osób. Działanie w niezgodzie z przebiegiem Ŝycia społecznego i zdarzeń w nim zachodzących jest traktowane jako społeczna niekompetencja jednostki. Powoduje to, Ŝe staramy się odpowiednio podporządkować naruszonemu porządkowi i modyfikujemy własną autoczasowości, co wywołuje w nas określone przeŜycia.

Po pewnym czasie większość ludzi ustala własne tempo działania (tzw. punktowanie linii Ŝycia), a ta moŜliwości Ŝycia we własnym tempie powoduje poczucie zadowolenia.

Wydarzenia, które naruszają ten wypracowany, własny rytm Ŝycia wywołują w jednostce dyskomfort psychiczny. Ustalenie indywidualnego sposobu funkcjonowania odbywa się zwykle w młodości. Człowiek organizuje w określony sposób przebieg własnego Ŝycia wraz ze świadomością istnienia norm kulturowych, które się z nim wiąŜą oraz poprzez świadomość istnienia ograniczenia potencjału czasowego, jakim dysponuje jednostka (Kowalik 1994).

Czynnik czasu jest szczególnie istotny dla osób z upośledzeniem umysłowym, u których moŜliwości pozyskiwania, przetwarzania, przyswajania zdarzeń i doświadczeń jest uwarunkowana posiadanym zaburzeniem. Natomiast organizacja i realizacja zadań Ŝyciowych jest uwarunkowana indywidualnym tempem rozwoju.

Znaczenia Ŝycia psychicznego podkreślanego przez kategorię „dobrostanu psychicznego” moŜna znaleźć teŜ w pracach J. Czapińskiego (1991, 2001, 2004). W jego cebulowej teorii szczęścia waŜna jest warstwowa budowy szczęścia i obecność trudnego do uszkodzenia rdzenia, który określony jest jako mało podatna na zmienne koleje losu wola Ŝycia. Kolejną warstwą, podatną na uszkodzenia, to przeŜycia emocjonalne i ogólne poczucie dobrostanu wyraŜone w sądach poznawczych (ogólne poczucie szczęścia). Ostatnia warstwa obejmuje, wraŜliwe na zewnętrzną rzeczywistość, cząstkowe zadowolenie z róŜnych dziedzin Ŝycia (pracy, rodziny, wypoczynku, warunków mieszkaniowych itp.). J. Czapiński (tamŜe) daje pierwszeństwo czynnikom wewnętrznym w przywracaniu pozytywnej równowagi w zakresie woli Ŝycia niŜ w zakresie ogólnego dobrostanu psychicznego. Czynniki zewnętrzne wpływają na spadek woli Ŝycia, w takim samym stopniu co spadek dobrostanu w płytszych warstwach ogólnych ocen Ŝycia, ale jej wzrost jest warunkowany wewnętrznie. Wola Ŝycia przywraca danej osobie właściwy poziom równowagi, niezaleŜnie od kolei losu. W teorii tej istotną rolę w kształtowaniu jakości Ŝycia odgrywają róŜnego rodzaju działania zaradcze i mechanizmy psychologiczne, które warunkują dynamikę subiektywnego dobrostanu. Dzięki

159

temu subiektywna ocena jest zwykle wysoka i róŜni się od ocen osób postronnych, które uwzględniają w ocenie jakości Ŝycia innych ludzi tylko łatwo dostrzegalne obiektywne wskaźniki sytuacji.

Rysunek 3.5 Cebulowa teoria szczęścia Źródło: J. Czapiński, 2004, s. 90.

W koncepcji tej moŜna zauwaŜyć zaleŜność dwustronną między obiektywnymi warunkami, a zadowoleniem i dobrostanem psychicznym. Pozytywne warunki Ŝycia mogą wzmacniać poczucie szczęścia w dwóch zewnętrznych warstwach, natomiast warstwa najgłębszego poczucia szczęścia jest przyczyną pozytywnej postawy wobec Ŝycia względnie niezdeterminowanej obiektywnymi okolicznościami. Teoria ta w przypadku osób z niepełnosprawnością umysłową moŜe wyjaśniać sytuację, gdy subiektywna ocena Ŝycia tych osób róŜni się od ocen innych obserwatorów. Osoba oceniająca z zewnątrz dostrzega tylko wskaźniki ich sytuacji, nie biorąc pod uwagę mechanizmów tkwiących w jednostce, a warunkujących subiektywny dobrostan.

Kolejne spojrzenie na jakość Ŝycia w aspekcie przeŜyciowym proponuje A. Derbis (2000a). Analizuje on ją pod kątem dwóch wymiarów: psychologicznego i psychologiczno-ekonomicznego. W pierwszej perspektywie autor kładzie nacisk na sferę przeŜyciowo- doświadczeniową procesów regulacyjnych jednostki. PrzeŜycie stanowi istotne źródło informacji o przebiegu i efektywności zachowań określanych z perspektywy przyjętych przez człowieka standardów kulturowych i osobistych.

160

autonomicznego istnienia. To wszystko sprowadza się do umoŜliwienia podmiotowego istnienia i działania jednostki z upośledzeniem umysłowym. Postrzeganie podmiotowości człowieka wyznaczają określone warunki jego istnienia w przestrzeni Ŝyciowej (społeczne, kulturowe, instytucjonalne itp.). Natomiast wyznacznikami podmiotowości tkwiącymi w samym człowieku są świadomość, aktywność i poczucie sprawstwa (Kofta 1998). Przejawia się ona w jej dąŜeniach, potrzebach samorealizacji Ŝyciowej, kierowania się subiektywnymi wartościami. W procesie dochodzenia do samodzielności człowieka występują trzy główne elementy: zdolność określania celów i zadań Ŝyciowych, zdolność wyznaczania sobie własnych sposobów realizacji, przekonanie o słuszności podjętego działania w osobistej samorealizacji (Sowa, Wojciechowski 2001, s. 120).

Zatem stawanie się autorem własnego Ŝycia wiąŜe się z posiadanie sensu i celu Ŝycia, do których człowiek dąŜy, które są motywacją do podejmowanych zadań Ŝyciowych. Według Sheehy’ego (1982 za: Steller 2006) sens i cel Ŝycia jest to właśnie tajemnica dobrostanu i zadowolenia z Ŝycia. Do elementów dobrego Ŝycia zalicza on posiadanie kilku długoterminowych celów, zdolności do kochania, posiadanie przyjaciół oraz pogodny nastrój.

Autor ten ukazuje konieczność pokonywania trudności i wyciągania wniosków z poraŜek.

Pojawiające się problemy zmuszają jednostkę do zastosowania środków zaradczych, których duŜa liczba w zachowaniach świadczy o znacznych kompetencjach Ŝyciowych. MoŜemy tu mówić o wykorzystaniu potencjału rozwojowego, który w połączeniu z aktywnością człowieka jest podstawą poczucia szczęścia i satysfakcji Ŝyciowej w koncepcji N. Cantora (1991 za: Kowalik 1995). Według tego autora istotny wpływ na jakość Ŝycia mają indywidualne cele Ŝyciowe. W trakcie swojego Ŝycia człowiek wybiera do realizacji zadania rozwojowe, które są potrzebne są do tworzenia własnych zadań Ŝyciowych, zgodnymi z moŜliwościami i potrzebami danej osoby. Stają się one wartościowe dla jednostki w zaleŜności od czasu i miejsca ich realizacji. Na wysoką jakość Ŝycia składa się tu doświadczenie emocjonalne, których źródłem jest aktywność wynikająca z realizacji zadań Ŝyciowych. Ilość pozytywnych lub negatywnych doświadczeń jest tu miarą jakości Ŝycia.

Istotnym elementem staje się teŜ porównywanie własnej osoby z innymi i sposobu, moŜliwości realizacji zadań rozwojowych. Ocena własnego Ŝycia moŜliwa jest dzięki świadomości. Jej zróŜnicowanie zaleŜne jest od tego czy jednostka opiera się na świadomości, która odzwierciedla obiekty zewnętrzne i emocjonalne ustosunkowanie się do nich, czy teŜ świadomość ta ma charakter refleksyjny polegającym na przemyślanym i subiektywnym tworzeniu opinii o Ŝyciu. „Im bardziej rozwinięta świadomość refleksyjna, tym większa

161

będzie niezaleŜność jednostki od wpływów otoczenia, tym bardziej człowiek będzie podmiotem swojego Ŝycia” (Kowalik 1993, s. 38). A więc koncepcja N. Cantora zakłada, Ŝe poziom jakość Ŝycia zaleŜy od indywidualnych kryteriów, które go określają a które ustala sama jednostka. ZałoŜył on, Ŝe kaŜdy człowiek dysponuje własnymi kryteriami umoŜliwiającymi określenie poziomu satysfakcji Ŝyciowej, pod warunkiem, Ŝe będzie miał moŜliwość zdobywania doświadczeń w trakcie realizacji zadań Ŝyciowych (por. Kowalik 1993b, Smirnowa 2000). Wyznaczanie sobie tych Ŝyciowych załoŜeń wyzwala w jednostce szereg pytań o własne Ŝycie, jego wartość i sens. Podobną analizę tego co czyni Ŝycie jednostki godnym i wartościowym podejmuje w swoich rozwaŜaniach Kleineman (1988).

Jego teoria związana jest z wpływem choroby na Ŝycie pacjenta. Stwierdza on, Ŝe rozumienie jakości Ŝycia charakteryzują dwa elementy: subiektywizm i kontekst kulturowy, w którym się pojawia. Dotyczy to zwłaszcza momentów, w których człowiek stawia sobie pytanie o sens Ŝycia, jego wartość, pojawiające się cierpienie, choroby, kresu Ŝycia. Refleksja w takich momentach moŜe wpływać na pozytywną ocenę jakości mijającego lub przeszłego Ŝycia.

Pozwala na docenienie sukcesów w waŜnych sferach i planach. Wszystkie doświadczenia Ŝyciowe, spełnione i niezrealizowane zamierzenia wpływają na jego poziom. Dotyczy to wszystkich dziedzin Ŝycia człowieka. MoŜna tu mówić o zaleŜności pomiędzy nadziejami i oczekiwaniami jednostki, a realną jego sytuacją. Jakość Ŝycia staje się tu róŜnicą pomiędzy nadziejami i dąŜeniami w danym momencie czasu, a aktualnie przeŜywanymi doświadczeniami (Twycross, Frampton 1996). Jest to szczególnie istotne w przypadku osób z niepełnosprawnościami, które często nie maja moŜliwości realizacji swoich celów i planów wynikająca z uwarunkowań ich sytuacji Ŝyciowej zdeterminowanej przez posiadane upośledzenie.

Znaczenie moŜliwości realizacji własnych zamierzeń dla jakości Ŝycia, poprzez zmianę własnej sytuacji Ŝyciowej podkreślał równieŜ w swojej koncepcji M.

Csikszentmihalyia (1996). Według niego to od jakości i umiejętności kontrolowania wewnętrznych doświadczeń zaleŜy jakości naszego Ŝycia. Aby poprawić jakość Ŝycia naleŜy dostosować warunki zewnętrzne do naszych celów i (lub) zmienić sposób doświadczania warunków zewnętrznych, by były zgodne z naszymi celami. Prowadzone przez autora badania miały na celu poznanie uczuć ludzi w chwilach największego zadowolenia. Za pomocą wywiadów uzyskiwał opis ich optymalnych doświadczeń. Na podstawie badań wyróŜnił pewne elementy, które determinują zadowolenie z Ŝycia. Satysfakcja wiąŜe się z poczuciem osiągnięć i rozwojem własnej jaźni, czynności dające satysfakcje podnoszą jakość

162

Ŝycia, zwłaszcza gdy zbliŜają nas do celu. Przy aktywności, która daje zadowolenie moŜe mieć miejsce zmiana czasu, który moŜe upływać szybko lub wolno. Tak opisane doświadczenia optymalne mają charakter autoteliczny; działania są wykonywane dla nich samych, same w sobie są nagradzające. Z badań wynika, Ŝe moŜliwości czerpania zadowolenia są nieomal nieskończone poprzez wykorzystywanie umiejętności i ich rozwijanie, działania na polu pracy, rodziny, stosunków społecznych.

Zatem samodzielne działanie w zgodzie z sobą, kierowanie własnym Ŝyciem wymaga rozwijania posiadanych zasobów, które przejawiają się potrzebą sprawstwa, samodecydowania, rozwijania osobowości. B. Suchodolski (1990, s. 215) wyróŜnia sześć zakresów działalności jednostki, którymi są; poznawanie siebie, sterowanie własnym Ŝyciem, praca zawodowa, działalność społecznym, uczestnictwo w kulturze, we wspólnocie. Autor stwierdza, Ŝe jakość Ŝycia nie jest funkcją jednorodną, a wartości decydujące o jakości Ŝycia mogą być róŜne i mogą być róŜnie hierarchizowane, dlatego jakość Ŝycia moŜe być przypisywana róŜnym rodzajom ludzkiej egzystencji. B. Suchodolski (tamŜe) starał się teŜ odpowiedzieć na pytanie: jakim być, preferując styl Ŝycia, w którym wyraŜa się pragnienie

„bycia kimś”. Według niego Ŝycie według tej zasady oddaje człowiekowi znacznie większą władzę nad jego własnym losem, powoduje, Ŝe pojawia się kryterium jakości Ŝycia jakim jest spokój i równowaga, znosi interesowność ze stosunków międzyludzkich, pojawia się postrzeganie drugiej osoby jako człowieka, a nie wroga lub sojusznika. Osiągnięcie takiej jakości Ŝycia widzi w poznawaniu świata, rozwoju osobowości, sterowaniu własnym Ŝyciem,

„bycia kimś”. Według niego Ŝycie według tej zasady oddaje człowiekowi znacznie większą władzę nad jego własnym losem, powoduje, Ŝe pojawia się kryterium jakości Ŝycia jakim jest spokój i równowaga, znosi interesowność ze stosunków międzyludzkich, pojawia się postrzeganie drugiej osoby jako człowieka, a nie wroga lub sojusznika. Osiągnięcie takiej jakości Ŝycia widzi w poznawaniu świata, rozwoju osobowości, sterowaniu własnym Ŝyciem,