Polityka społeczna w zakresie normalizacji Ŝycia osób z niepełnosprawnością umysłową umysłową

Polityki społeczna jako działalności państwowa widoczna były na przestrzeni wieków w podejmowanej działalności charytatywnej na rzecz ubogich, bezdomnych. Kolejno pojawiające się zjawiska jak bezrobocie, uzaleŜnienia, wzrastająca liczba osób z niepełnosprawnością w trudnej sytuacji Ŝyciowej wymagały powołania odpowiednich instytucji i zorganizowania działań przeciwdziałających tym zjawiskom.

Zakres terminu polityki społecznej zmieniał się i rozszerzał wraz z rozumieniem jego roli w społeczeństwie, przypisywanych mu zadań szczegółowych i pojmowania znaczenia w rozwoju społecznym i gospodarczym. J. Auleytner (2000, s. 16) definiuje politykę społeczną jako: „działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa połoŜenia materialnego, asekuracja przed ryzykami Ŝyciowymi i wyrównywanie szans Ŝyciowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych”. W definicji tej nacisk połoŜony jest na warunki bytu i rozwoju poszczególnych podmiotów społecznych.

Dokładniejszy zakres celów, istoty i zakresu polityki społecznej widoczny jest w definicji A.

Kurzynowskiego, który określa ją jako: „działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zamierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie” (Kurzynowski 2003, s. 11). Takie rozumienie terminu wskazuje na konieczność zagwarantowania przez państwo i jego instytucje równych praw do odpowiednich warunków rozwoju, bytu i stosunków społecznych, takŜe w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami. W świetle tej definicji polityka społeczna ma realizować trzy główne cele:

- kształtowanie odpowiednich tj. na miarę moŜliwości gospodarczych, warunków pracy i bytu ludności,

- kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych, co oznacza m.in. dąŜenie poszczególnych podmiotów do kształtowania struktury rodzinny zapewniającej zastępowalność pokoleń, odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury zawodowej, niezbędnych do realizacji bieŜących i strategicznych zadań rozwojowych, - kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich opartych na zasadzie

sprawiedliwości społecznej i równości szans na starcie Ŝycia zawodowego (tamŜe, s. 12).

98

W literaturze przedmiotu istnieją róŜne poglądy na temat zakresu przedmiotowego polityki społecznej co doprowadziło do wyodrębnienia rozumienia tego terminu w szerokim i wąskim ujęciu. W pierwszym przypadku do zakresu tego pojęcia włącza się więcej spraw niŜ w drugim, np. poza zabezpieczeniem społecznym równieŜ sprawy pracy, zdrowia, oświaty i wychowania oraz mieszkalnictwa (Szarfenberg 2003). Wąsko rozumianą politykę społeczną utoŜsamia się niekiedy z problematyką świadczeń pienięŜnych (np. emerytury, renty, zasiłki), nazywanych teŜ transferami socjalnymi. Główną ich funkcją jest wspomaganie obywateli w utrzymaniu się, gdy m.in. czasowo lub trwale nie są zdolni do pracy, nie mogą jej znaleźć lub zajmują się waŜnymi społecznie obowiązkami, np. opiekują się członkami rodziny.

Ogólniejsze cele przypisywane systemowi transferów socjalnych to łagodzenie nierówności i ubóstwa w poziomie Ŝycia (konsumpcji) (tamŜe).

Odnosząc zakres działań podejmowanych w ramach polityki społecznej w stosunku do osób z niepełnosprawnością moŜna stwierdzić, Ŝe mają one wspólny kierunek - normalizację ich środowiska Ŝycia.

Analiza tego problemu pojawiła się w zagadnieniach pedagogiki specjalnej w latach 50 i 60-tych w Skandynawii za sprawą N.E. Bank-Mikkelsen, B. Nirje, K. Grunewald i w Ameryce dzięki W. Wolfensberger i G. Dybwad (za: Dykcik 1996, Firkowska-Mankiewicz 1997, Krause 2000, Błeszyńska 2001). W Polsce zajmowali się nim m.in. A. Hulek (1992), I. Obuchowska (1990), A. Krause (2000, 2004), Dykcik (1997), E. Wapiennik, R. Piotrowicz (2002).

Analizując znaczenie normalizacji moŜna zauwaŜyć jej dynamiczny, zmieniający się charakter. Koncepcja ta rozszerza swoje pole znaczeniowe co jest spowodowane zmianą społecznego podejścia do niepełnosprawności, zmieniającym się systemem opieki, pomocy i edukacji. Początkowo proces dotyczył polepszenia warunków mieszkaniowych osób z zaburzeniami rozwoju obecnie zaś dotyczy szeregu instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych działań zmierzających do stworzenia normalnych warunków Ŝycia dla jednostek upośledzonych oraz udzielania im takiej pomocy, by przez całe Ŝycie mogli normalnie funkcjonować, tak jak to tylko moŜliwe (Bank-Mikkelsen 1991 za: Krause 2000, s. 131).

Historycznie rzecz ujmując normalizacja polegała w największym uproszczeniu na uznaniu prawa osób z niepełnosprawnością intelektualnie do bycia traktowanymi z szacunkiem równym innym członkom społeczeństwa i do umoŜliwienia im, dzięki odpowiedniemu wsparciu i kształceniu, maksymalnie normalnego funkcjonowania w

99

społeczeństwie (Rowley 2000). Wiodąca zasada normalizacji oznacza uczynienie dostępnym dla upośledzonych umysłowo tych wzorów i warunków codziennego Ŝycia, które są tak bliskie jak to moŜliwe normom i wzorom dostępnym większości społeczeństwa (Nirje 1969).

Postępowanie takie dotyczyło zmiany w istniejącym stanie rzeczy, przekształcania rzeczywistości społecznej i dostosowania jej do potrzeb tych osób. Tworzenie tego nowego wymiaru społecznego odbywa się poprzez proces w wyniku którego ulegają radykalnej zmianie szeroko rozumiane warunki Ŝyciowe osób z upośledzeniem umysłowym (Nirje za:

Kopeć, Tylewska 1997, s. 251). Działania regulujące mają na celu wprowadzenie nowej jakości przepisów, świadczeń, uregulowań prawnych we wszystkich obszarach Ŝycia społecznego osób niepełnosprawnych. Jest to istota procesu normalizacji warunków Ŝycia, która mówi o konieczności pojawienia się osób niepełnosprawnych wśród pozostałych członków społeczeństwa w zwykłych miejscach i sytuacjach w Ŝyciu, które na równych prawach i w miarę swoich moŜliwości winny mieć podobne obowiązki (Hulek 1992, Obuchowska 1990). Do takiej sytuacji dąŜy w swoich poczynaniach polityka społeczna, a jej celem staje się podnoszenie jakości Ŝycia poprzez unormowanie warunków funkcjonowania jednostki niepełnosprawnej zarówno wymiarze ekonomicznym, fizycznym, społecznym i poznawczym (por. Blunden 1988). W chwili obecnej mówimy o dwojakim rozumieniu koncepcji normalizacji. Szersze ujęcia określa perspektywę teoretyczną umoŜliwiającą socjokulturową analizę problematyki niepełnosprawności i rehabilitacji (Błeszyńska 2001). W węŜszym - paradygmat i cel działań podejmowanych w ramach rehabilitacji (Wolfensberger 1980). Pierwsza perspektywa odnosi się do analizy czynników, które determinują społeczny odbiór osób z niepełnosprawnością. A. Krauze (2000) określa, Ŝe odwołuje się ona do mechanizmów neutralizujących procesy społecznej stygmatyzacji. W. Wolfensberger (1980, 1983) uwaŜa, Ŝe fizyczna lub psychiczna niepełnosprawność jednostek wpływa na sposób ich spostrzegania przez otoczenie społeczne. Sytuacja ta powoduje, Ŝe są one traktowane jako odbiegające od normy. Dodatkowo stosowanie wobec nich odmiennych środków i form sprawia, Ŝe są oni jeszcze bardziej postrzegani jako odmienna grupa społeczna. Sytuacja taka pojawia się jako efekt wieloletniego modelu pomocy osobom z niepełnosprawnością, w którym normą było izolowanie ich od społeczeństwa (np. szkoły specjalne) i tworzenie odmiennych form pracy. Zatem tworzenie wyspecjalizowanych instytucji zajmujących się sprawami osób z niepełnosprawnością nie zawsze jest właściwe, bo przyczyniają się one do separowania ich od otocznia społecznego i powodują tendencje izolujące.

100

A. Ostrowska (1994) analizując uwarunkowania przyczyny marginalizacji osób z niepełnosprawnością w społeczeństwie przedstawiła następujące tezy:

- znajomość problemów Ŝyciowych osób z niepełnosprawnością jest powierzchowna, - brak jest ukształtowanych wzorów interakcji pomiędzy osobami z niepełnosprawnością, a

innymi ludźmi,

- wyobraŜenia o osobach z niepełnosprawnością koncentrują się najczęściej na ich słabościach i ograniczeniach,

- postawy prointegracyjne, tolerancja i zrozumienia potrzeb tych osób wzrasta wraz z nabywaniem wiedzy na ich temat oraz częstotliwości i bliskością osobistych kontaktów z nimi (Ostrowska 1997).

Przeciwdziałanie takim sytuacjom, rozszerzenie wiedzy na temat osób z upośledzeniem i ich Ŝycia wymaga skonsolidowanych działań w zakresie polityki społecznej.

Powinna ona realizować kilka celów, jakimi są m.in. kształtowanie pozytywnego obrazu osób niepełnosprawnych, przekształcanie świadomości społecznej, oraz stymulowanie i wspomaganie potencjału pomocowego instytucji.

Te działania polityki społecznej wobec osób z niepełnosprawnościami determinowane są poprzez sposób spostrzegania i interpretowania zjawiska niepełnosprawności, cech, potrzeb, moŜliwości i ograniczeń dotkniętych nią osób, ich miejsca w społeczeństwie, a takŜe zakresu i form niezbędnych im usług. Jest to kolejna perspektywa normalizacji którą, określa się jako proces „w trakcie którego zastosowane zostają powszechnie przyjęte (tzn. uznane za właściwe i wartościowe wobec osób spostrzeganych jako normalne) i kulturowo akceptowane środki, narzędzia i metody celem umoŜliwienia osobom z niepełnosprawnością uzyskania wyglądu, form zachowania, doświadczeń Ŝyciowych, statusu społecznego i warunków bytowych nie róŜniących się od uznanych za typowe i normalne dla danej zbiorowości społecznej” (Wolfensberger, 1980c, s. 80 za: Błeszyńska 2001). Dotyczy to zarówno warunków edukacji, zatrudnienia, sposobu spędzania czasu wolnego i uczestnictwa w Ŝyciu społecznym.

W projektowaniu, konstruowaniu i wdraŜaniu programów zaspakajających róŜnorodne potrzeby bytowe osób z niepełnosprawnością, a równocześnie chroniących je przed trudnymi problemami Ŝyciowymi, przyjęto dotychczas dwa uzupełniające się podejścia opiekuńcze i pomocowe, które mogą, mają i powinny zapewnić tym osobom jakość Ŝycia porównywalną z jakością bytu ludzi sprawnych (Dykcik 2001). Pierwszy z nich pobudza rozwój

101

separacyjnych, instytucjonalnych form opieki zaspokajających potrzeby bytowe osób o niepełnej sprawności oraz chroniących te osoby przed problemami stwarzanymi przez nieprzystosowane do ich moŜliwości środowisko. W Polsce funkcjonuje wiele instytucji mających za zadanie pomoc osobom z niepełnosprawnością. Wiele z tych organizacji ma charakter usługowy wobec drugiego człowieka: Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polski Czerwony KrzyŜ, organizacje pozarządowe czy stowarzyszenia. Pomimo istotności działań usługowych to w praktyce waŜne jest kompleksowość wsparcia społecznego. Dlatego drugi rodzaj działań nakłada na państwo obowiązek organizowania szeroko zakrojonego programu działań wspomagających funkcjonowanie osób z niepełnosprawnościami w normalnym środowisku. Przykładem będzie tutaj organizacja i prowadzenie działań rehabilitacyjnych osób z niepełnosprawnościami w ramach polityki społecznej państwa. Zatem w procesie normalizacji warunków Ŝycia istotne jest dwukierunkowe działanie, które powinno być jednocześnie prowadzone - oddziaływania na osoby pełnosprawne jak i na jej otoczenie społeczne. K. Zabłocki (1996) podkreśla, Ŝe oprócz tego, Ŝe osoby z niepełnosprawnością muszą chcieć włączyć się w społeczeństwo (muszą być do tego przygotowane), to równieŜ społeczeństwo musi chcieć przyjąć osobę z niepełnosprawnością na równych prawach i być do tego gotowe. W tym celu, zarówno w praktyce rehabilitacyjnej jak i badaniach tworzone są coraz to nowe zasady pozytywnego myślenia na temat istoty i znaczenia niepełnosprawności jednostek ludzkich w Ŝyciu społecznym, rozumienia ich roli, miejsca i moŜliwości rozwojowych w zakresie edukacji i pracy (Milanowska 2004, Głodkowska 2005, Dykcik 2005). Niezbędną podstawą podejmowanych działań w procesie dąŜenia do normalizacji Ŝycia osób z niepełnosprawnością umysłową stają się określone akty prawne. Przepisy w ustawodawstwie polskim, dotyczące równego traktowania wszystkich członków społeczeństwa, obejmuje swoim zasięgiem unormowania w zakresie edukacji, zatrudnienia i innych aspektach Ŝycia społecznego. W obecnie przekształcającej się rzeczywistości politycznej funkcjonuje wiele unormowanych prawnie zasad, ale teŜ jest wiele pól wymagających uregulowań.

We współczesnej rzeczywistość moŜna za B. Fatygą (2001) wyróŜnić pewne konstrukty, w których:

• rządzą stare, dysfunkcjonalne wobec współczesności zespoły wzorów i wzorców (anachroniczna normalność),

• stare i nowe wzory tworzą sytuacyjne złudzenie trwałych ładów (sytuacyjna normalność),

102

• przyjmuje się na drodze dyfuzji nowe wzory wytworzone gdzie indziej (przejęta normalność),

• szuka się samodzielnie lub grupowo nowych rozwiązań (postulowana normalność).

Ostatni konstrukt jest najbardziej poŜądany, jednak moŜna zauwaŜyć Ŝe w działaniach normalizacyjnych kaŜdy z tych konstruktów jest obecny. We współczesnej rzeczywistości polityki społecznej funkcjonują wzorce postępowania wobec tych osób dawniej istniejące, nowe rozwiązania jak i zapoŜyczone z innych krajów. Jednak wszystkie wykorzystywane są do realizacji głównego zadania polityki społecznej i słuŜb społecznych jakim jest tworzenie społeczeństwa otwartego i środowiska Ŝycia dostępnego i poŜytecznego dla wszystkich.

Droga ku normalizacji Ŝycia osób z niepełnosprawnością umysłową wyznaczana jest przepisami, z których znaczna cześć dokumentów określa prawa osób z niepełnosprawnością bez wskazywania kategorii tych osób. Zatem przedstawienie aktów prawnych i przepisów związanych z osobami z upośledzeniem umysłowym wymaga nakreślenia ogólnych ram polskiego prawodawstwa dotyczącego osób z niepełnosprawnością.

Pierwszym istotnym dokumentem, który określa równoprawną, z innymi członkami społeczeństwa, sytuację osób niepełnosprawnych w Polsce jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Zawiera ona zapisy mówiące, Ŝe wszyscy są równi wobec prawa, mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne oraz, Ŝe nikt nie moŜe być dyskryminowany w Ŝyciu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32).

Zwraca ona teŜ uwagę na rolę władz publicznych, które mają zapewnić szczególną opiekę zdrowotną osobom z niepełnosprawnością (art. 68 Konstytucji RP), zabezpieczyć ich egzystencję, przysposobić do pracy oraz komunikacji społecznej (art. 69). Konstytucja jest nadrzędnym dokumentem, który określa kolejne tworzone przepisy. Jednym z pierwszych opracowań, którego celem było włączenie osób z niepełnosprawnością w Ŝycie społeczne był

„Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji społecznej” z dnia 5 października 1993 roku. W dokumencie tym zostały przedstawione długofalowe działania na rzecz osób z niepełnosprawnością w zakresie normalizacji edukacji, zatrudnienia, kultury, sportu, rekreacji, a takŜe akceptacji społecznej, a ich realizacja miała na celu stworzenie takich warunków dla osób z niepełnosprawnością, aby mogły one korzystać z praw przysługujących wszystkim ludziom w takim stopniu jak one. Podkreślenie prawa do niezaleŜnego, samodzielnego i aktywnego Ŝycia osób, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemoŜliwia naukę,

103

pracę oraz pełnienie ról społecznych oraz zakaz ich dyskryminacji zawarte zostały jako prawa niepełnosprawnych w uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 roku w Karty Praw Osób Niepełnosprawnych (M.P. nr 50, poz. 475). Zapisy te oznaczały w szczególności prawo dostępu m.in. do dóbr, usług umoŜliwiających pełne uczestnictwo w Ŝyciu społecznym, dostępu do leczenie i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, nauki w szkołach razem z pełnosprawnymi rówieśnikami lub korzystania ze szkolnictwa specjalnego, pracy na otwartym rynku pracy. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych zwraca, w pierwszym rzędzie uwagę, nie na niepełnosprawność, ale na prawa tych osób i jednocześnie kładzie nacisk na podstawową ideę identyfikacji i usuwania róŜnego rodzaju barier, które tym osobom utrudniają osiągnięcie równych szans i pełnego uczestnictwa we wszystkich dziedzinach Ŝycia społecznego.

Polskie przepisy regulują postępowanie wobec osób z niepełnosprawnością w kaŜdym okresie ich Ŝycia. Główne akty mówiące o kształceniu uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i prawie kaŜdego dziecka z niepełnosprawnością do nauki to art. 70 Konstytucji RP (Dz. U. z 2000r. nr 120) oraz ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991r.

(Dz. U. z 1996r. nr 67, poz. 329 i nr 106 poz. 496 z późniejszymi zmianami). Podstawowe ramy prawne systemu oświaty w Polsce tworzy ustawa o systemie oświaty i wydane do niej akty wykonawcze. Zgodnie z ustawą dzieci z niepełnosprawnością mają moŜliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół, a takŜe pobierania nauki w trakcie zindywidualizowanego procesu kształcenia (Dz. U. z 2004r. nr 256). Szczególną formą są integracyjne formy kształcenia, wśród których moŜemy wyodrębnić dwa kierunki działania.

Pierwszy dotyczy integracji całkowitej czyli umoŜliwieniu kaŜdemu dziecku z niepełnosprawnością wychowania i nauczania w jego naturalnym środowisku (rodzinie, szkole, środowisku lokalnym). Drugi to integracja niepełna - czyli włączanie w struktury szkoły tylko dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, o mniejszym ograniczeniu sprawności lub częściowo zrewalidowanych. Ta forma kształcenia przewiduje równieŜ wprowadzanie sytuacji umoŜliwiających przebywanie tych jednostek w środowisku ludzi pełnosprawnych w ramach placówek segregacyjnych (por. Obuchowska 1993, Kościelska 1996, Janiszewska-Nieścioruk 2000).

Kolejnym etapem Ŝycia po zakończeniu okresu edukacji jest podjęcie pracy zawodowej. Dla sytuacji osób z niepełnosprawnością w zatrudnieniu w Polsce istotne są następujące akty prawne:

104

• Kodeks pracy, który zawiera prawa i obowiązki pracodawców i pracowników oraz szereg norm bezwzględnie obowiązujących pracodawców, których zadaniem jest ochrona interesów pracowników¹. Zapis o równym traktowaniu w zatrudnieniu zawarty jest w Rozdziale IIa i w art. 18 mówi: „Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność [...]”,

• Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która określa działania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej². Dotyczy to zarówno osób pełnosprawnych jak i niepełnosprawnych,

• Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która mówi o warunkach nabywania prawa do świadczeń pienięŜnych z ubezpieczenia emerytalnego i rentowego oraz zawierająca przepisy dotyczące oceny niezdolności do pracy i warunki nabywania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy³,

• Ustawa o rencie socjalnej, która określa zasady otrzymywania renty socjalnej⁴,

• Ustawa o zatrudnieniu socjalnym skierowana do osób, które mogą ulec wykluczeniu społecznemu, w szczególności osób bezdomnych, uzaleŜnionych od alkoholu i

1 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku − Kodeks pracy, tekst jednolity - Dz. U. z 1998, Nr 21, poz. 94 z późniejszymi zamianami (dalej jako Kodeks Pracy).

2 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tekst jednolity - Dz.

U. z 2008, Nr 69, poz. 415 z późniejszymi zmianami (dalej jako ustawa o promocji zatrudnienia). Ustawa ta zastąpiła ustawę o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z 1994 roku.

3 Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jednolity - Dz. U. z 2009, Nr 153, poz. 1227, z późniejszymi zmianami, (dalej jako ustawa o emeryturach i rentach).

4 Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, Dz. U. z 2003, Nr 135, poz. 1268 z późniejszymi zmianami.

105

narkotyków, chorych psychicznie, bezrobotnych, zwalnianych z zakładów karnych czy uchodźców⁵,

• Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 1997r., która porządkuje sprawy zawodowej i społecznej rehabilitacji osób z niepełnosprawnością⁶,

• Ustawa o pomocy społecznej, która normuje ogólne zasady pomocy społecznej.

Analiza OECD (2006) w raporcie „Choroba, niepełnosprawność i praca:

przełamywanie barier. Norwegia, Polska i Szwajcaria” ukazuje, Ŝe wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce jest znacznie niŜszy, niŜ w pozostałych dwóch krajach.

Niska aktywność zawodowa osób z niepełnosprawnością pogłębia zakorzenione w świadomości społecznej stereotypy o tych osobach jako biernych i potrzebujących ciągłej pomocy. W obecnym systemie istnieje kilka rozwiązań w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Jednym z nich są zakłady pracy chronionej, które powstają na podstawie swoistej umowy państwa z pracodawcami, którzy zobowiązują są spełnić określone wymogi i kryteria. W zamian pracodawcy otrzymują ulgi podatkowe i dotacje ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. O status zakładu pracy chronionej moŜe ubiegać się pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników, a zakład musi spełnić określone w ustawie o rehabilitacji kryteria. Zakład pracy chronionej powinien być przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnością, zapewniać doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną oraz poradnictwo i usługi rehabilitacyjne. Od 1 stycznia 2004 roku, pracodawcom zakładów chronionych przysługuje dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnością⁷.

5 Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym, Dz. U z 2003, Nr 122, poz. 1143 z późniejszymi zmianami, (dalej jako ustawa o zatrudnieniu socjalnym).

6 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, tekst jednolity - Dz. U. z 2008, Nr 14, poz. 92 z późniejszymi zmianami, (dalej jako ustawa o rehabilitacji).

7 Ustawa o rehabilitacji, art. 26a i art. 28.

106

Kolejną formą zatrudnienia chronionego w Polsce są zakłady aktywności zawodowej, w których dla kaŜdego pracownika opracowuje się indywidualny program rehabilitacji. Dla pracownika, który osiągnął odpowiedni ogólny poziom umiejętności zawodowych, opracowuje się plan zatrudnienia. Jest on podstawą do tego aby kierownik zakładu wspierał pracownika w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca pracy na otwartym rynku pracy (Raport 2005). Te placówki zatrudniające najczęściej osoby ze znaczną niepełnosprawnością. Ostatnią moŜliwością dla osób o niepełnej sprawności są warsztaty terapii zajęciowej⁸. Stanowią ona rodzaj placówek dziennego pobytu zapewniających terapię indywidualną, a nie miejscem zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Pełnią jednak istotną rolę w rehabilitacji społecznej i zawodowej, szczególnie osób z upośledzeniem intelektualnym. Ich organizacją zajmują się najczęściej organizacje pozarządowe lub samorządy lokalne. Placówki te stwarzają tym osobom moŜliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej, której celem jest pozyskanie lub przywrócenie zdolności do zatrudnienia. Warsztaty działają od 1991 roku i są placówkami dziennego pobytu prowadzącymi działalność o charakterze non-profit. Mimo Ŝe warsztaty wyszkoliły wielu pracowników, którzy są zdolni do podjęcia zatrudnienia to w większości przypadków nie ma dostępnych dla nich miejsc pracy (por. Raport 2005). Mimo

Kolejną formą zatrudnienia chronionego w Polsce są zakłady aktywności zawodowej, w których dla kaŜdego pracownika opracowuje się indywidualny program rehabilitacji. Dla pracownika, który osiągnął odpowiedni ogólny poziom umiejętności zawodowych, opracowuje się plan zatrudnienia. Jest on podstawą do tego aby kierownik zakładu wspierał pracownika w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca pracy na otwartym rynku pracy (Raport 2005). Te placówki zatrudniające najczęściej osoby ze znaczną niepełnosprawnością. Ostatnią moŜliwością dla osób o niepełnej sprawności są warsztaty terapii zajęciowej⁸. Stanowią ona rodzaj placówek dziennego pobytu zapewniających terapię indywidualną, a nie miejscem zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Pełnią jednak istotną rolę w rehabilitacji społecznej i zawodowej, szczególnie osób z upośledzeniem intelektualnym. Ich organizacją zajmują się najczęściej organizacje pozarządowe lub samorządy lokalne. Placówki te stwarzają tym osobom moŜliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej, której celem jest pozyskanie lub przywrócenie zdolności do zatrudnienia. Warsztaty działają od 1991 roku i są placówkami dziennego pobytu prowadzącymi działalność o charakterze non-profit. Mimo Ŝe warsztaty wyszkoliły wielu pracowników, którzy są zdolni do podjęcia zatrudnienia to w większości przypadków nie ma dostępnych dla nich miejsc pracy (por. Raport 2005). Mimo