Podręcznik dla III klasy gimnazjum W życiu i w prawdzie

W sposób analogiczny jak w poprzednich podręcznikach, katechizowani mogą na początku książki zapoznać się z krótkim wprowadzeniem przygotowanym przez twórców publikacji w problematykę, która będzie poruszana na religii w klasie III gimnazjum. Autorzy uświadamiają uczniom, że znajdują się już na końcu drugiego etapu katechizacji. Zaznaczają, że życie jest weryfikacją prawd, które przyswajali sobie, uczęszczając na lekcje religii. Jest jednocześnie przestrzenią, w której prawda urzeczywistnia się i ugruntowuje. Żyjąc w prawdzie katechizowani będą mogli zawsze bez wyrzutów sumienia spoglądać w przeszłość i patrzyć z nadzieją w przyszłość. Uświadamiają również trzecioklasistom, że prawda nadaje życiu sens i otwiera człowieka na doświadczenie Boga52.

Podręcznik do religii przeznaczony dla uczniów klasy III gimnazjum zatytułowany W życiu i w prawdzie zawiera 63 jednostki lekcyjne, które zostały podzielone na 7 rozdziałów o następujących tytułach: I. Być chrześcijaninem, II. Boże

Objawienie, III. Biblijne wzorce osobowe moralnego życia człowieka, IV. Jezus Chrystus, V. Kościół i moja młodość, VI. „W laboratorium wiary”, VII. Katechezy dodatkowe. Tytuły wymienionych rozdziałów informują katechizowanych, że w tym

roku będą skonfrontowani z treściami, które mają na celu pogłębić i ugruntować ich wiarę, wejść w głębszą relację z Jezusem Chrystusem, by móc o Nim świadczyć,

171 krocząc jednocześnie drogą błogosławieństw. Dzięki katechezom dodatkowym trzecioklasiści będą mogli bardziej świadomie uczestniczyć w poszczególnych świętach roku liturgicznego oraz pogłębić relację z Najświętszą Maryją Panną. Każda jednostka skonstruowana została w podobny sposób: tekst egzystencjalny, fragment Bożego słowa, modlitwa, pieśń oraz elementy oznaczone słowami „pomyśl”, „zapamiętaj”, „zadanie”. Ubogaceniem treści jest ciekawa grafika i trafnie dobrane ilustracje. Pomocą dla katechety jest podręcznik metodyczny53 w formie pięciu zeszytów i teczka pomocy54, składającą się z dwóch części.

W analizowanym podręczniku z 63 jednostek lekcyjnych, należy wyróżnić 5 katechez, w których zostały odnalezione wątki poświęcone Najświętszej Maryi Pannie. Numery ich i tytuły przedstawiają się w sposób następujący: 38 – Mój Kościół, moje

kościoły, 40 – Maryjo, jestem – pamiętam – czuwam, 41 – Moje bogactwa otrzymane i zadane, 54 – Różaniec – modlitwa kontemplacji, 62 – Cześć Maryi, cześć i chwała. W

pierwszej z wymienionych katechez autorzy podręcznika zamieścili fragment przemówienia papieża św. Jana Pawła II, które skierował do przebywających w Wadowicach, podczas siódmej pielgrzymki do Ojczyzny. Papież wspomina w nim czas swojego pobytu i dorastania w rodzinnej miejscowości. Szczególną uwagę zwrócił na kościół w Wadowicach, w którym znajduje się wizerunek Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Zaznaczył słuchającym, że ich miłość do Najświętszej Maryi Panny, którą okazują we wskazanym miejscu, nie pozostanie bez odpowiedzi. Św. Jan Paweł II podkreślił, że ten związek z Maryją jest nośnikiem wszelkich łask i zapewnieniem Jej nieustającej pomocy, której udziela, wstawiając się u swojego Syna Jezusa Chrystusa55. Tymi słowami i ukoronowaniem wizerunku Maryi w wadowickim kościele Papież-Polak dał wyraz swojej miłości do Najświętszej Maryi Panny. Katechizowani mogą przekonać się na podstawie treści niniejszej katechezy jak ważna i skuteczna jest pomoc Matki Bożej w wiernym naśladowaniu Jej Syna Jezusa Chrystusa, którego dobrym przykładem jest postać św. Jana Pawła II.

Podobnie jak we wcześniejszej przeanalizowanej katechezie tak i w tej zatytułowanej Maryjo, jestem – pamiętam – czuwam, autorzy podręcznika zbudowali jednostkę w oparciu o słowa św. Jana Pawła II, które wypowiedział do młodzieży

53 Zob. Przewodnik metodyczny. W życiu i w prawdzie. Klasa III gimnazjum. R. Brzoza [i in.]. Kielce 2008.

54 Zob. W życiu i w prawdzie. Klasa III - Gimnazjum. Teczka Pomocy. Część. I. [b.a.]. Kielce 2006; W życiu i w prawdzie. Klasa III - Gimnazjum. Teczka Pomocy. Część. II. [b.a.]. Kielce 2006.

172 zgromadzonej na Jasnej Górze w ramach VI Światowych Dni Młodzieży, w czasie Apelu Jasnogórskiego 14 sierpnia 1991 roku. Papież zaznaczył w nich, że do Maryi najpełniej odnoszą się słowa: «Jestem przy Tobie. Pamiętam», gdyż Ona najskuteczniej spośród uczniów Jezusa zachowywała w sercu Jego słowa i wiernie rozważała wszystkie sprawy Boże. Podkreślił również, że Maryja jest pierwszą «czuwającą» i należy od Niej uczyć się tej czynności56. Autorzy podręcznika, przywołując słowa św. Jana Pawła II, ukazali uczniom klasy III, że należy zawsze wiernie trwać przy Bogu, nieustannie o Nim rozpamiętywać i ciągle czuwać, by Go nie utracić, jak czyniła to Najświętsza Maryja Panna. Katechizowani w niniejszej jednostce mają również możliwość zapoznać się z pieśnią Maryjo, Królowo Polski.

Kolejna katecheza, w której obecny jest wątek maryjny oparta jest także na słowach św. Jana Pawła II. Autorzy podręcznika pod tematem lekcji zamieścili jako treść katechezy, fragmenty z Listu do młodych całego świata Parati semper Ojca Świętego Jana Pawła II z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży wydanym w Rzymie, u św. Piotra, dnia 31 marca 1985 roku, w Niedzielę Palmową, czyli Męki Pańskiej, w siódmym roku pontyfikatu. Papież potwierdza w nim, że młodzi ludzie są nadzieją Kościoła i zachęca ich, aby nie trwali w bezczynności, ale przykładem swojego życia dawali świadectwo miłości do Boga i do człowieka u schyłku obecnego tysiąclecia i w początkach nowego. Zaznacza młodzieży, aby zawsze mieli przed oczami Maryję, która towarzyszy swojemu Synowi u początku Jego posłannictwa wśród ludzi. Św. Jan Paweł II podkreśla, że tak jak w Kanie Galilejskiej Maryja wstawia się za młodymi, za nowożeńcami, gdy na przyjęciu zabrakło wina dla gości, tak będzie zawsze orędowała za tymi, którzy za Jej poleceniem będą gotowi czynić wszystko cokolwiek powie Jezus Chrystus57. Katechizowani mając możliwość zgłębienia treści analizowanego listu do młodych, mogą przekonać się o bliskiej relacji Jezusa i Maryi oraz o nabożeństwie św. Jana Pawła II do Najświętszej Maryi Panny, które uzdalniło go do odważnego świadczenia o Chrystusie.

Podobny wpływ bliskiej relacji z Maryją ukazuje następna jednostka lekcyjna pod tytułem Różaniec – modlitwa kontemplacji. Autorzy podręcznika zbudowali niniejszą katechezę w oparciu o wypowiedzi uczennic z IV Liceum Ogólnokształcącego

56 Por. Jan Paweł II. Apel Jasnogórski. 14 sierpnia 1991. W: W życiu i w prawdzie.

Podręcznik do religii dla klasy III gimnazjum s. 110.

57 Por. Jan Paweł II. List do młodych całego świata Parati semper Ojca Świętego Jana

Pawła II z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży (fragmenty). W: W życiu i w prawdzie. Podręcznik do religii dla klasy III gimnazjum s. 114.

173 w Słupsku na temat różańca (Sylwi, Agnieszki, Heleny, Emili, Agnieszki). Zaświadczają one, że modlitwa różańcowa jest dla nich codziennym pokarmem duchowym o nadzwyczajnej mocy i potędze. Podkreślają również, że w rozważanych wydarzeniach z życia Świętej Rodziny można odnaleźć własną historię58. Katechizowani na kanwie treści niniejszej katechezy mogą przekonać się, iż rozważając tajemnice różańcowe będą mogli postępować jak Maryja, która często rozważała w swoim sercu wielkie sprawy Boże.

Ostatnią jednostką lekcyjną w podręczniku dla klasy III gimnazjum, która uwzględnia Najświętszą Maryję Pannę, jest katecheza zatytułowana Cześć Maryi, cześć

i chwała. Twórcy niniejszej jednostki uświadamiają katechizowanym, że wierzący już

od dwóch tysięcy lat oddawali hołd Matce Bożej. Czcili Ją nie tylko duchowni, ale również przywódcy państw, ludzie młodzi, starsi i dzieci. Kochali Ją mądrzy tego świata i ludzie prości. Autorzy podręcznika podkreślają, że ludzkość oddaje cześć Maryi przede wszystkim dlatego, że jest Matką Syna Bożego, Jezusa Chrystusa, Pana i Zbawiciela. Tradycja Kościoła przyznała Jej wiele tytułów i świąt, by podziękować Matce Bożej za nieustanną opiekę. Są także miejscowości, w których w sposób szczególny oddaje się cześć Najświętszej Maryi Pannie, takie jak Lourdes, Fatima, Jasna Góra w Częstochowie czy Gietrzwałd. Powstało również wiele publikacji o Matce Bożej, napisano wiele poezji. Twórcy katechezy również podkreślili uczniom, że żadna z piosenkarek czy aktorek nie może się pochwalić taką popularnością. W zakończeniu jednostki autorzy zwrócili uwagę uczniów na uroczystości maryjne zobowiązujące do udziału w Eucharystii. Wśród nich wymienili: uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny – 8 grudnia, uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki – 1 stycznia, uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – 15 sierpnia.

Po przeanalizowaniu podręczników dla klas I-III gimnazjum serii kieleckiej pod kątem maryjnym, należy podkreślić, iż w sumie na 195 jednostek lekcyjnych, zaledwie w 12 można było odnaleźć odwołania do Najświętszej Maryi Panny. Proporcjonalnie, bo po 5 tematów znajdowało się w klasie I i klasie III gimnazjum. Najmniej zaś w klasie II, bo tylko w 2 jednostkach została zauważona Matka Syna Bożego. Warto ponadto zaznaczyć, że autorzy podręczników ukazali katechizowanym, którzy znajdują się na etapie przygotowania do sakramentu bierzmowania Maryję, która nieustannie wstawia się za nimi u swojego Syna i wyprasza potrzebne łaski. Podkreślili również, że

174 sięgając często po różaniec i rozważając tajemnice z życia Jezusa i Maryi, będą zawsze mogli naśladować Najświętszą Maryję Pannę, która w najskuteczniejszy sposób pomaga upodobnić się do Jezusa oraz będą każdego dnia mężnie dzielić się swoją wiarą z innymi.

Podsumowując całość treści trzeciego rozdziału, opartego na analizie podręczników do religii przeznaczonych dla uczniów gimnazjum, należy zaznaczyć, iż zawiera on zestawienie ilościowe i jakościowe jednostek lekcyjnych, w których zostały odnalezione odwołania do Najświętszej Maryi Panny. Całokształt poruszanej problematyki został zgromadzony w trzech punktach, które są adekwatne do trzech kolejnych serii podręczników: serii krakowskiej, serii poznańskiej i serii kieleckiej.

Autorzy serii krakowskiej na 163 jednostki lekcyjne przeznaczone do zrealizowania w trzech latach gimnazjum, w 7 zamieścili odwołanie do Najświętszej Maryi Panny, co daje 4,29 % całości materiału. Po 3 jednostki w klasie I i w klasie II. Natomiast najmniej, bo tylko 1 jednostka odnosząca się do Matki Bożej zamieszczona jest w klasie III.

Twórcy serii poznańskiej na 156 jednostek tematycznych, w 6 katechezach odwołali się do Najświętszej Maryi Panny, co z kolei daje wynik 3,84% całości materiału przeznaczonego do zrealizowania w trzech klasach gimnazjalnych. Najwięcej maryjnych akcentów można było odnaleźć w podręczniku dla klasy I, najmniej zaś w klasie II, gdyż tylko w 1 jednostce autorzy odwołani się do Matki Jezusa.

Natomiast w serii kieleckiej na 195 jednostek lekcyjnych, autorzy podręczników zamieścili 12 katechez, w których zostały odnalezione wątki uwzględniające Najświętszą Maryję Pannę, co wskazuje na 6,15% całości materiału katechetycznego w gimnazjum. Najwięcej maryjnych odniesień, bo po 5 jednostek lekcyjnych znalazło się w podręcznikach dla klasy I i klasy III, najmniej zaś w podręczniku dla klasy II. Tam są zaledwie 2 katechezy, w których zaakcentowano Najświętszą Maryję Pannę.

Tab. 3. Zestawienie katechez z maryjnym odniesieniem w podręcznikach dla klas I-III gimnazjum z uwzględnieniem wydawnictw: krakowskiego (WAM), poznańskiego (św. Wojciech) i kieleckiego (Jedność).

Wydawnictwo WAM ŚW. WOJCIECH JEDNOŚĆ

KLASA Ilość jednostek Numery jednostek Ilość jednostek Numery jednostek Ilość jednostek Numery jednostek I 3 39,40,45 3 7,17,47 5 7,47,53,57,58 II 3 11,13,14 1 12 2 45,48 III 1 17 2 15,48 5 38,40,41,54,62 RAZEM 7 6 12

175 W zakończeniu trzeciego rozdziału niniejszej dysertacji należy stwierdzić, iż w przeanalizowanych podręcznikach do religii dla uczniów klas I-III gimnazjum serii krakowskiej, poznańskiej i kieleckiej występuje różnorodność tekstów poświęconych Matce Syna Bożego. Najwięcej ich opartych było na kanwie biblijnych perykop, fragmentów z Katechizmu Kościoła Katolickiego oraz pochodzących ze świadectw ludzi, których Kościół ogłosił świętymi. Całokształt treści przeznaczonych dla uczniów z gimnazjum wyraźnie ukazuje recepcję posoborowej mariologii. W przeanalizowanych podręcznikach pod kątem maryjnych odniesień, nie zabrakło zaakcentowania zasad trynitarnej, chrystologicznej, pneumatologicznej i eklezjalnej. Maryja została ukazana jako nieustannie wsłuchana w Boże słowa i je realizująca w codziennym życiu. Zawsze zjednoczona ze swoim Synem Jezusem Chrystusem, co nie dokonałoby się, gdyby nie moc Ducha Świętego.

Po przeanalizowanych podręcznikach rodzi się wniosek, że najbardziej w ukazaniu roli Najświętszej Maryi Panny katechizowanym przyczyniły się podręczniki pod redakcją ks. Tadeusza Śmiecha. Z pośród trzech przeanalizowanych serii podręczników najwięcej maryjnych akcentów można było odnaleźć w serii kieleckiej. Autorzy podręczników wydawnictwa „Jedność”, 12 jednostek lekcyjnych poświecili uwzględnieniu postaci Matki Bożej, co ma także niemały wpływ na głębsze zjednoczenie z Osobą Ducha Świętego.

Warto więc jeszcze zaznaczyć, że czas nauki religii w klasach gimnazjalnych jest jednocześnie przygotowaniem do przyjęcia sakramentu bierzmowania, do jeszcze większego otwarcia się na działanie Bożego Ducha. Po przeanalizowaniu treści podręczników trzech serii wyżej wymienionych wydawnictw, pojawia się refleksja, że Najświętsza Maryja Panna jakby niewiele miała wspólnego z Trzecią Osobą Trójcy Świętej. Zauważa się zbyt mało treści poświęconych relacji Maryi do Ducha Świętego. Skoro okres przygotowania do przyjęcia sakramentu dojrzałości chrześcijańskiej ma na celu głębsze poznanie Osoby Ducha Świętego, którego dary uczniowie mają otrzymać podczas bierzmowania i dzięki Jego mocy mają mężnie wyznawać wiarę, to uwagę należałoby zwrócić na Tę, która jest Jego Oblubienicą i zna Go najlepiej z ludzi, na Maryję. Ona przecież w Wieczerniku swoją obecnością i modlitwą upraszała Ducha Świętego zalęknionym apostołom. Katechizowani podejmując więc wraz z Maryją modlitwę o Ducha Świętego, skuteczniej przygotowaliby się na doświadczenie Jego mocy. Maryja nie tylko uprosiła Ducha Świętego Apostołom, ale także towarzyszyła im w początkach działalności Kościoła, kiedy to należało mężnie przyznawać się do Jezusa

176 Chrystusa. Warto podkreślić, że katechizowani wpatrując się w Najświętszą Maryję Pannę i Jej przykład życia napełnionego Duchem Bożym, mogliby lepiej zrozumieć, jak ważne jest przyjęcie Ducha Bożego i mężnego postępowania według zasad wiary.

ROZDZIAŁ IV

MARYJA W PODRĘCZNIKACH DO RELIGII

DLA SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ

Zanim zostanie podjęta analiza podręczników do nauczania religii dla szkoły ponadgimnazjalnej, warto na początku podać krótką charakterystykę młodzieży, dla której są dedykowane niniejsze publikacje. Jak informuje Podstawa programowa

katechezy Kościoła katolickiego w Polsce termin „młodzież ponadgimnazjalna”

przypisany jest do uczniów objętych edukacją w liceum, technikum i szkole zawodowej. Młodzież na tym etapie nauczania znajduje się w wieku od 17 do 21 roku życia. Jest to czas formowania się tożsamości osobowej. Młodzi ludzie w tym okresie osiągają dojrzałość płciową, znacznie wzrastają intelektualnie oraz podejmują różne obowiązki przypisane ludziom dorosłym. Coraz wyraźniej podkreślają własną autonomię, szczególnie w podejmowanych decyzjach, wyborach wartości, zwłaszcza moralnych i religijnych1.

W kształceniu ponadgimnazjalnym, katechizujący powinni natomiast zwrócić uwagę na to, aby dokonywał się w młodzieży proces interioryzacji, absolutyzacji i socjalizacji treści religijnych, co ma decydujący wpływ na postawę wobec religii i świata wartości. Warto na tym etapie formowania zapoznawać i wprowadzać młodzież w istniejące w Kościele ruchy religijne i stowarzyszenia. Należy zwrócić uwagę na formację do podjęcia zadań związanych z przyjęciem sakramentu małżeństwa i tworzenia rodziny2. Katecheci powinni mieć również na uwadze, iż ten okres adolescencji związany jest z przeżywaniem przez młodzież różnych kryzysów, trudności, kontestacji autorytetów i pojawianiem się rozmaitych wątpliwości. Niewątpliwie pomocą w tym trudnym etapie kształtowania osobowości mogą służyć katechezy, w których uwaga została zwrócona na Najświętszą Maryję Pannę.

Abp Fulton J. Sheen w publikacji Siedem słów Jezusa i Maryi napisał, że „skoro sam Chrystus zechciał kształtować się w Niej fizycznie przez dziewięć miesięcy, a potem przez trzydzieści lat być przez Nią kształtowany duchowo, czy nie do Niej powinniśmy się zwrócić po wskazówki, co mamy czynić, by Chrystus ukształtował się

1 Por. Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce s. 70.

2 Por. J. Szpet. Podstawa programowa katechezy. Referat wygłoszony na Sympozjum

katechetycznym: „Wychowanie religijne u progu trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa” w Opolu, w dniach 27-28 kwietnia 2001 r. „Katecheta” 45:2001 nr 7-8 s. 21.

178 w nas? Tylko Ta, która Go wychowała, potrafi wychować chrześcijanina”3. Aby przekonać się, jak wygląda ta kwestia w przekazie katechetycznym podjętym w szkole ponadgimnazjalnej, w czwartym rozdziale niniejszej dysertacji zostaną poddane analizie podręczniki dedykowane do tej grupy wiekowej serii krakowskiej, poznańskiej i kieleckiej.