Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej Powołani przez Boga Ojca

tematycznych. Jak zaznaczyła Anna Zellma w recenzji pakietu edukacyjnego Powołani

przez Boga Ojca dla klasy IV szkoły podstawowej „wyróżnia się on kolorową,

plastycznie wykonaną szatą graficzną oraz poprawnym układem treści nauczania i zrozumiałym dla adresata sposobem ich prezentacji”126. Wszystkie jednostki lekcyjne zostały podzielone na osiem rozdziałów o następujących tytułach: I. Poszukiwanie

prawdziwego szczęścia i wspólnoty, II. Kim Ty jesteś, Panie Boże? III. Bóg objawia nam, kim jest, IV. Bóg naszym stworzycielem, V. Dlaczego zło, smutek i cierpienie? VI. Bóg pragnie naszego szczęścia, VII. Bóg zawsze wierny swojemu przymierzu, VIII. W dłoniach Boga jesteśmy bezpieczni i szczęśliwi. Katechizowani, biorąc udział w

poszczególnych lekcjach religii w klasie IV mają sposobność, aby poznać Boga, który jest zawsze wierny swojemu przymierzu i zależy Mu na szczęściu każdego człowieka127. Należy podkreślić, że układ tematyczny poszczególnych rozdziałów wprowadza ucznia klasy IV w historię zbawienia ukazaną w Starym Testamencie i jest pomocny w odkrywaniu jej egzystencjalnej wartości128.

125 Por. A. Zellma. Pakiet edukacyjny „Powołani przez Boga Ojca”. Dla klasy IV szkoły

podstawowej. Recenzja „Katecheta” 46:2002 nr 9 s. 77-78.

126 Tamże s. 77.

127 Por. J. Kowalczyk. Literatura piękna w polskiej katechezie. Studium katechetyczne w oparciu

o wybrane serie podręczników do nauczania religii. Legnica 2012 s. 174.

128 Por. A. Zellma. Pakiet edukacyjny „Powołani przez Boga Ojca”. Dla klasy IV szkoły

110 Katechizowani na początku omawianych treści podręcznika zaproszeni są do refleksji nad charakterystyką prawdziwej przyjaźni, z zadaniami jakie Bóg poleca czynić swoim wybranym i uczeniem się ich przyjmować. W dalszej części uczniowie wezwani są do szukania odpowiedzi w świetle słowa Bożego na pytania: kim jest Bóg, jakich ludzi wybiera On do współpracy ze Sobą, a to wszystko ma posłużyć do nauki lepszego operowania egzemplarzem Pisma Świętego. Nie brakuje w treści podręcznika dla klasy IV tematów związanych ze stworzeniem świata, powołaniem do istnienia istoty ludzkiej, zerwania relacji z Bogiem czy zapowiedzią Mesjasza. Można odnaleźć także katechezy, dzięki którym uczniowie zapoznają się z biblijnymi postaciami takimi jak Abraham, Józef Egipski, Mojżesz, wybrani przez Boga prorocy czy król Dawidem129. Autorzy przybliżają ich sylwetki, historię życia i powołania. Na ostatniej stronie podręcznika katechizowani mogą zauważyć informacje o źródłach, z których zostały zaczerpnięte teksty biblijne, teksty interpretacyjne oraz modlitwy, teksty piosenek i wiersze. Cenną pomocą dla katechety jest także podręcznik metodyczny130, sporządzony w formie wkładki do specjalnie przygotowanego segregatora oraz atlas biblijny

Z racji na fakt, że w klasie IV uwaga skupiona jest na treściach starotestamentalnych, twórcy jednostek katechetycznych totalnie pominęli w podręczniku postać Najświętszej Maryi Panny. Jednak mały akcent zapowiadający Jej osobę można odnaleźć w 22 jednostce lekcyjnej zatytułowanej Skutki nieposłuszeństwa. Autorzy, poruszając temat grzechu pierworodnego i jego skutków, nie pozostawiają uczniów bez Dobrej Nowiny dotyczącej przyjścia na świat Zbawiciela, który uwolni ludzi od kusiciela. Zamieszczają także tekst protoewangelii: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę” (Rdz 3, 15). Są to słowa Boga skierowane do szatana, który namówił pierwszych ludzi do grzechu. I tak jak pierwsza kobieta zgrzeszyła, będąc nieposłuszną Bogu, tak według zapowiedzi, pojawi się kobieta, która zgadzając się na wolę Boga, wyda błogosławiony owoc, Jezusa Chrystusa, Zbawiciela. Kościół w tej niewieście z protoewangelii dostrzega Najświętszą Maryję Pannę.

129 Por. tamże.

130 Zob. Powołani przez Boga Ojca. Czwarta klasa szkoły podstawowej. Przewodnik metodyczny. Red. J. Szpet. D. Jackowiak. Poznań 2002.

111 4.2. Podręcznik dla klasy V szkoły podstawowej Umiłowani w Jezusie

Chrystusie

Tytuł kolejnego podręcznika z serii poznańskiej, przeznaczonego tym razem dla uczniów V klasy szkoły podstawowej, brzmi: Umiłowani w Jezusie Chrystusie. W słowie wstępnym ks. bp Kazimierz Nycz zaznaczył piątoklasistom, że książka ta będzie służyła im pomocą w lepszym poznaniu i pokochaniu Osoby Jezusa Chrystusa. Pogłębi zażyłość z Bożym Synem przez wprowadzenie do czytania i słuchania słów Pisma Świętego. To wszystko ma z kolei przyczynić się do chętnego uczestniczenia w liturgii Kościoła, przede wszystkim zaś w Eucharystii. Zdobyta wiedza na kanwie podręcznika przyczyni się do odkrycia obecności Jezusa Chrystusa w historii własnego życia i kulturze ojczystej131.

Podręcznik dla klasy V zawiera 51 jednostek lekcyjnych zgrupowanych w osiem działów o następujących tytułach: I. Pragnienie miłości i dobra w sercu człowieka, II.

Jezus przyszedł, III. W Jezusie Chrystusie spotykamy wielką miłość, IV. Posłannictwo Jezusa, V. Z Jezusem Chrystusem przeżywamy chorobę i śmierć, VI. „Aby życie Jezusa objawiło się w naszym ciele”, VII. W modlitwie jesteśmy blisko Boga, VIII. Miłość Jezusa przezwycięża wszelkie trudności. Jak można zauważyć, treści podręcznika

skoncentrowane są wokół Osoby Jezusa Chrystusa i prawd wynikających z Nowego Testamentu. Na kanwie zawartych w niniejszej publikacji treści, katechizowany ma możliwość odkryć w historii obecność Jezusa Chrystusa i Jego towarzyszenie w życiowych doświadczeniach poszczególnych osób. Pomocny w przekazywaniu religijnych informacji uczniom klasy V jest także przeznaczony dla użytku katechetów, podręcznik metodyczny132.

W odróżnieniu od podręcznika do klasy IV, w którym nie było ani jednej maryjnej katechezy, w niniejszym przeznaczonym dla klasy V, można odnaleźć aż 8 tematów, w których można dostrzec wątki mariologiczne. Zaliczają się do nich: 1 –

„Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (J 2, 5), 15 – Maryja „pełna łaski”, 16 – Kult Matki Bożej w naszej Ojczyźnie, 17 – Naśladować Maryję, 19 – Zbawiciel świata narodził się w Betlejem, 20 – Przyjście Jezusa spełnieniem ludzkich oczekiwań i pragnień, 25 – Co wiemy o dzieciństwie Pana Jezusa? 45 – „Trwali na modlitwie z

131 Por. K. Nycz. Drodzy Uczniowie! W: Umiłowani w Jezusie Chrystusie. Podręcznik do nauki

religii s. 5.

132 Zob. Umiłowani w Jezusie Chrystusie. Piąta klasa szkoły podstawowej. Podręcznik

112

Maryją”. W dalszej części rozprawy wymienione tematy zostaną poddane wnikliwej

analizie, aby przekonać się, jak i w jakim stopniu autorzy podręcznika dla klasy V szkoły podstawowej ukazują Matkę Syna Bożego?

Już pierwszy z kolei temat w podręczniku pozwala zwrócić uwagę na Najświętszą Maryję Pannę. Autorzy już w tytule katechezy zawarli formułę „przez Maryję do Jezusa”, czyniąc tematem słowa Maryi skierowane do zebranych na weselu w Kanie Galilejskiej: „Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (J 2, 5). Oczywiście Jezus. Twórcy podręcznika uwrażliwiają uczniów na początku roku szkolno-katechetycznego, że ten biblijny werset skierowany jest do każdego, kto podejmuje się udziału w tegorocznych lekcjach religii. Maryja, zachęcając do wypełniania słów Jezusa była przekonana, że ci, którzy posłuchają Jej zachęty, nie zawiodą się. Wypełnianie słów Jezusa, uzdrawia każdą problemową sytuację i czyni życie lepszym a ponadto nic nie traci ono na swoim „smaku”, jak wino w Kanie Galilejskiej.

To, że Najświętsza Maryja Panna może wszystko uprosić u swojego Syna Jezusa Chrystusa, katechizowani już wiedzą z wcześniejszej katechezy maryjnej. Kolejny temat zatytułowany Maryja „pełna łaski” wskazuje, że skoro jest Ona całkowicie wypełniona łaską, to może je rozdzielać komu chce i jak chce. O tym, że Bóg tak Ją obdarował dowiedziała się z przekazu anioła, który wypowiedział do Niej słowa: „Bądź pozdrowiona pełna łaski, Pan z Tobą, błogosławiona jesteś między niewiastami” (Łk 1, 28). Katechizowani mogą z niniejszej jednostki dowiedzieć się, że Maryja została nazwana pełna łaski, ponieważ jak podkreślają autorzy podręcznika „napełniła Ją obecność Tego, który jest źródłem wszelkiej Łaski, obecność Boga”133. Maryja wypowiadając słowa: „Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa” (Łk 1, 38) zgodziła się na wolę Bożą i poczęła za sprawą Ducha Świętego Zbawiciela świata. Twórcy podręcznika zaznaczają, że od Maryi, jak od nikogo innego z ludzi, katechizowani mogą uczyć się zawierzenia Bogu134. Analiza treści niniejszej jednostki potwierdza zasadność trynitarnych podstawy katechezy o Najświętszej Maryi Pannie.

W następnej maryjnej katechezie zatytułowanej Kult Matki Bożej w naszej

Ojczyźnie autorzy podręcznika informują, jakie są przejawy oddawania czci Maryi w

Kościele, komunikują o miejscu, w którym w szczególny sposób oddawany jest kult

133 Umiłowani w Jezusie Chrystusie. Podręcznik do nauki religii s. 45. 134 Por. tamże.

113 Matce Bożej oraz wskazują na Jej pośrednictwo między Bogiem a człowiekiem135. Przekaz katechetyczny oparli na dwóch fragmentach z dokumentów Kościoła. Pierwszy zaczerpnięty z adhortacji apostolskiej Marialis cultus Ojca Świętego bł. Pawła VI informuje, że „celem ostatecznym kultu Najświętszej Maryi Panny jest, by Bóg został uwielbiony i by chrześcijanie zostali pobudzeni do całkowitego uzgadniania z wolą Boża swojego życia i postępowania” (MC 39). Natomiast drugi pochodzący z listu apostolskiego Rosarium Virginis Mariae św. Jana Pawła II o różańcu świętym wskazuje katechizowanym, że „modlitwę, którą Chrystus i Duch Święty wzbudzają w naszym sercu, Maryja wspiera swym matczynym wstawiennictwem” (RVM 16). Twórcy podręcznika puentują niniejszą jednostkę katechetyczną przesłaniem, że Najświętsza Maryja Panna jest zjednoczona z Chrystusem i wskazuje ludziom najpewniejszą drogę do Niego. Warto zaznaczyć, że treść również i tej katechezy ujawnia trynitarne podstawy katechezy maryjnej.

Katecheza zatytułowana Naśladować Maryję stała się także dobrą okazją, aby przekazać uczniom klasy V prawdy maryjne. Autorzy podręcznika ukazują Maryję, która wyrażała miłość do Boga Ojca w taki sposób, że wiernie zachowywała w swoim sercu Jego słowa, często rozmawiała z Nim na modlitwie a także była gotowa pokornie służyć innym, jak na przykład Elżbiecie, matce Jana Chrzciciela. Twórcy niniejszej jednostki katechetycznej ponadto uświadamiają uczniom, że Maryja zawsze ukierunkowywała ludzi na Jezusa i jest dobrym wzorem, na podstawie którego człowiek w sposób pewny dojdzie do Boga. Katechizowanym został jeszcze przybliżony Ruch Pomocników Matki Kościoła założony 26 sierpnia 1969 roku przez kard. Stefana Wyszyńskiego. Przewodnikiem w ich działalności jest Najświętsza Maryja Panna, której oddają wszelkie sprawy i starają się Ją naśladować w bliskiej relacji z Jezusem136.

W jednostce pod tytułem Zbawiciel świata urodził się w Betlejem autorzy pouczają uczniów klasy V, że narodziny Jezusa Chrystusa, są wydarzeniem historycznym i najistotniejszą chwilą dziejów świata. W treści katechezy nie zabrakło także odniesienia do znanego dzieciom z Eucharystii Nicejsko-Konstantynopolitańskiego Symbolu Wiary, który podaje słowa: „On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba. I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z

135 Por. tamże s. 46. 136 Por. tamże s. 49.

114 Maryi Dziewicy, i stał się człowiekiem”137. Już samo powołanie się na te słowa wskazuje na to, że katecheza maryjna posiada pneumatologiczne fundamenty.

W kolejnej katechezie, zatytułowanej Przyjście Jezusa spełnieniem ludzkich

oczekiwań i pragnień autorzy podręcznika wprost nie wspominają o Najświętszej Maryi

Pannie. Lecz zamieszczone przez nich dwie biblijne perykopy, które opowiadają o przybyłych do Pana Jezusa pasterzach i Mędrcach, wyraźnie zaznaczają obecność Maryi (zob. Łk 2, 8-12.15-17.20 i Mt 2, 1.9b-11). W pierwszej jest mowa, że gdy pasterze przybyli do Betlejem „znaleźli Maryję, Józefa i Niemowlę leżące w żłobie” (Łk 2,16). Na początku znaleźli Matkę Jezusa a dopiero potem Jej Syna. Wskazuje to, iż twórcy podręcznika w niniejszej jednostce powołali się na formułę „przez Maryję do Jezusa”. Natomiast drugi fragment, dotyczący Mędrców, którzy przybyli do groty betlejemskiej zaznacza, że gdy weszli do środka „zobaczyli Dziecię z Jego Matką, Maryją” (Mt 2, 11). W tym przypadku jest mowa, że najpierw zobaczyli Jezusa a potem Maryję, co daje przekonanie, że autorzy powołali się na zasadę „przez Jezusa do Maryi”.

Co wiemy o dzieciństwie Pana Jezusa? to temat, w którym również można

odnaleźć maryjne odniesienia. Twórcy podręcznika konstruując niniejszą jednostkę zamieścili w niej również dwie perykop (zob. Łk 2, 22-24 i Łk 2, 39-52). Pierwsza z nich opowiada o ofiarowaniu Dzieciątka Jezus w świątyni przez Maryję, która jak każda żydowska kobieta, według zwyczaju, w czterdzieści dni po urodzeniu chłopca musiała poddać się oczyszczeniu. Związane to było także ze złożeniem Bogu ofiary. Autorzy uświadamiają katechizowanym, że Maryja była uboga, więc złożyła dar w postaci, pary gołębi lub synogarlic. Natomiast kapłan w świątyni pobłogosławił ją138. Drugi zaś fragment opowiada o odnalezieniu przez Maryję i Józefa dwunastoletniego Jezusa w świątyni. Stracenie Go z oczu wprawiło ich w zakłopotanie, a gdy Go zastali wśród zebranych w świątyni nauczycieli, usłyszeli od Niego słowa, których do końca nie zrozumieli139. W ciekawy sposób wydarzenie to opisuje Ferdinando Rancan w publikacji Wyznania Matki Bożej. Najświętsza Maryja Panna zwierza się swoim

dzieciom. Przedstawia wszystko z perspektywy Najświętszej Maryi Panny, która w taki

sposób wspomina to wydarzenie: „Odnośnie do Jezusa nie miałam wątpliwości; martwiłam się szczególnie o Józefa, ponieważ czuł się odpowiedziany za wszystko, co

137 Mszał Rzymski dla diecezji polskich s. 13*-14*.

138 Por. Umiłowani w Jezusie Chrystusie. Podręcznik do nauki religii s. 69. 139 Por. tamże.

115 mogło się Jemu przydarzyć”140. Fragment wskazuje na to, że Maryja zawsze wspomaga katechizowanych w odnalezieniu Jezusa. W zakończenie katechezy autorzy podręcznika zamieścili słowa, że Jezus po odnalezieniu wrócił do Nazaretu i był poddany swoim Opiekunom. Dla uczniów wniosek z tego płynie taki, że skoro Jezus był poddany Maryi i Józefowi, to także oni winni im się nieustannie powierzać.

W ostatniej w podręczniku maryjnej katechezie zatytułowanej „Trwali na

modlitwie z Maryją” twórcy podręcznika uświadamiają uczniom, że Maryja była

zawsze blisko Jezusa. Trwała przy Nim od momentu zwiastowania, kiedy to zgodziła się na wolę Bożą, że zostanie Matką Zbawiciela, aż po Jego śmierć na krzyżu. Nawet po Jego Wniebowstąpieniu wraz z Apostołami modliła się w Wieczerniku, oczekując zesłania Ducha Świętego. Twórcy zaznaczają, że od tamtego czasu Maryja nieustannie czuwa nad Kościołem, nad każdym wierzącym. Wzywają również katechizowanych, aby uczyć się od Niej takiego trwania przy Jezusie, zasłuchania w Boże Słowo i kierowania się nim w życiu. Warto zauważyć, iż z treści niniejszej jednostki mocno przebijają się akcenty trynitarne, chrystologiczne, pneumatologiczne i eklezjalne związane z maryjną katechezą. Można wnioskować na podstawie przywołanych maryjnych katechez w niniejszym podręczniku, że autorzy wyraźnie akcentują recepcję posoborowej mariologii.