Podział czasu pracy nauczycieli akademickich na działalność dydaktyczną, badawczą i

na działalność dydaktyczną, badawczą i organizacyjną

Sposób rozliczenia kosztów wynagrodzeń na podstawie rzeczywistego lub normatywnego czasu pracy poświęcanego przez nauczycieli akademickich zatrudnionych na uczelni publicznej na realizację zadań dydaktycznych, badawczo-naukowych i organizacyjnych istotnie determinuje wysokość kosztów kształcenia. Doświadczenia światowe z realizacji projektu „Full Costing” w latach 2010-2012 (część projektu EUIMA realizowanego przez European University Association w ramach 7 Programu Ramowego Komisji Europejskiej) wskazują, że w Niemczech (Technische Universitat Dresden), wynagrodzenia profesorów są dzielone po połowie na dydaktykę i badania, w Portugalii (University

of Porto) koszty wynagrodzeń są przypisywane dydaktyce (i dalej studiom licencjackim, magisterskim), badaniom, usługom (powiązane z „core business”) i inne (nie powiązane z „core business”). W Finlandii zestandaryzowany system zarządzania kosztami dzieli koszty wynagrodzeń na dydaktykę, badania, działalność artystyczną i relacje społeczne. W Wielkiej Brytanii (Oxford University) koszty wynagrodzeń podzielono na dydaktykę (27%), badania (52%), pozostałą działalność (8%) i na prace związane ze wsparciem tych obszarów (13%). Każda godzina dydaktyczna wymaga 4,3 godziny przygotowania do zajęć, a na każdą godzinę badań finansowanych z grantów pracownicy naukowi są zobowiązani dodatkowo do pracy badawczej 1,3 godz. i 45 minut prac przygotowawczych (Sobańska, Wencel, Kalinowski, 2014). Podobne rozwiązania zastosowano do rozliczania kosztów wynagrodzeń na projekty w ramach działalności dydaktycznej, badawczej i organizacyjnej na Uniwersytecie Łódzkim w rachunku kosztów pełnych95

.

Stosownie do przepisów prawa o szkolnictwie wyższym czas pracy nauczyciela akademickiego jest określony zakresem jego obowiązków dydaktycznych, naukowych i organizacyjnych. W uczelniach publicznych zasady ustalania zakresu obowiązków nauczycieli akademickich, rodzaje zajęć dydaktycznych objętych zakresem tych obowiązków, w tym wymiar zadań dydaktycznych dla poszczególnych stanowisk oraz zasady obliczania godzin dydaktycznych określa senat96

.

92 Art. 156, ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. z 2012 r., poz. 572. 93 Art. 157 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. z 2012 r., poz. 572.

94 Art. 4 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, Dz. U. z 1996 r., poz. 335 z późn. zm.

95 Na podstawie wywiadu z dr. Jackiem Kalinowskim, Uniwersytet Łódzki.

96 Art. 130, ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365 z późn. zm.

Szczegółowy zakres i wymiar obowiązków nauczyciela akademickiego ustala kierownik jednostki organizacyjnej określonej w statucie97

. Pensum jest zróżnicowane między uczelniami publicznymi, wynosząc od 180 na Uniwersytecie Jagiellońskim do 240 godz. na AGH na stanowisku adiunkta98

. Zajęcia dydaktyczne mogą być wykonywane również poza uczelnią, np. w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej prowadzonych przez uczelnię na zasadach określonych przez senat99

.

Zakres obowiązków naukowych i organizacyjnych jest ustalany w ramach uczelni i może być doprecyzowywany w umowie o pracę czy w akcie mianowania (Santera, 2013).

W przypadku nauczycieli akademickich czasem pracy jest czas, w którym nauczyciel akademicki pozostaje w dyspozycji pracodawcy – uczelni w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy¹⁰⁰. Czas pracy nauczycieli akademickich stanowi odmianę zadaniowego czasu pracy¹⁰¹. Zakres obowiązków nauczycieli akademickich należy tak ustalać, aby było możliwe ich wykonanie w ramach wymiaru czasu pracy wynikającego z norm określonych w art. 129 Kodeksu Pracy. Roczny wymiar zajęć dydaktycznych wynosi dla pracowników naukowo-dydaktycznych – od 120 do 240 godzin dydaktycznych, dla pracowników dydaktycznych – od 240 do 360 godzin, a dla pracowników dydaktycznych zatrudnionych na stanowiskach lektorów i instruktorów lub równorzędnych – od 300 do 540 godz. dydaktycznych102. Rektor może obniżyć wymiar zajęć dydaktycznych w przypadku powierzenia nauczycielowi akademickiemu wykonywania ważnych zadań lub realizowania projektów badawczych lub innych zadań przewidzianych w statucie103

.

Zmniejszając lub zwiększając wymiar czasu pracy przeznaczonego na prowadzenie zajęć dydaktycznych (razem z przygotowaniem programu, opracowaniem materiałów, sprawdzaniem prac i konsultacjami ze studentami), senat (kierownik jednostki organizacyjnej) powinien kierować się zakresem obciążeń nauczyciela akademickiego zadaniami naukowymi i organizacyjnymi w danym roku akademickim (Sanetra, 2013). W przypadkach uzasadnionych koniecznością realizacji programu kształcenia, nauczyciel akademicki może być zobowiązany do prowadzenia zajęć dydaktycznych w godzinach ponadwymiarowych, w rozmiarze nieprzekraczającym dla pracownika naukowo-dydaktycznego 1/4, a dla pracownika naukowo-dydaktycznego 1/2 wymiaru obowiązków dydaktycznych. Nauczycielowi akademickiemu, za jego zgodą, może być powierzone prowadzenie zajęć dydaktycznych w wymiarze przekraczającym „obowiązkową” liczbę godzin ponadwymiarowych. Zasady oraz tryb powierzania prowadzenia zajęć dydaktycznych ponad ustalone dla danego nauczyciela akademickiego pensum dydaktyczne określa senat104, przy czym powinien określić górną granicę czasu ich prowadzenia, uwzględniając obciążenia naukowe i organizacyjne nauczycieli akademickich na danej uczelni. Czas pracy nauczyciela akademickiego nie może przekraczać 48 godzin tygodniowo¹⁰⁵.

97

Art. 130, ust. 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365 z późn. zm.

98 Na podstawie konsultacji eksperckiej z prof. dr hab. Jarosławem Górniakiem. 99

Art. 130, ust. 6 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365 z późn. zm.

100

Art. 128 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 1974 r., poz. 141. 101

Art. 140 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 1974 r., poz. 141. 102

Art. 130, ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365 z późn. zm.

103

Art. 130, ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365 z późn. zm.

104 Art. 131. 1. ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365 z późn. zm.

105

Ustalony w art. 130 ust. 3 prawa o szkolnictwie wyższym rodzaj i charakter limitu czasu pracy nauczycieli akademickich wskazuje, że do ich czasu pracy nie ma zastosowania norma ośmiogodzinnego dobowego dnia pracy ani przeciętnego czterdziestogodzinnego tygodnia pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy106

.

Oprócz dydaktyki w danym dniu lub tygodniu nauczyciel akademicki może być obciążony także obowiązkami naukowymi i organizacyjnymi, które muszą się mieścić w ramach wyznaczonych przez art. 129 Kodeksu Pracy. W przypadku wykonywania zadań dydaktycznych obowiązuje reguła, iż pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, a w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, w tym co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego¹⁰⁷.

Statut uczelni niepublicznej może ustanowić inny (niższy lub wyższy) wymiar zajęć dydaktycznych niż wskazany w art. 130 ust. 3 prawa o szkolnictwie wyższym, jednak nie powinien on wykraczać poza ramy wyznaczone przez art. 129 kodeksu pracy, zwłaszcza że maksymalne normy czasu pracy – zgodnie z art. 66 ust. 2 Konstytucji RP – ma wyznaczać ustawa, a nie statut uczelni, niezależnie od tego, czy jest to uczelnia publiczna, czy niepubliczna (Sanetra, 2013).

W niektórych wyższych szkołach zawodowych roczne koszty wynagrodzeń (wraz z narzutami) nauczycieli akademickich nieprowadzących badań, zatrudnionych na etatach dydaktycznych, są w całości przypisywane działalności dydaktycznej i rozliczane na studia stacjonarne, niestacjonarne i pozostałe (w tym studia podyplomowe) proporcjonalnie do przeprowadzonych godzin zajęć dydaktycznych na poszczególnych rodzajach studiów.

Koszty wynagrodzeń (wraz z narzutami) pracowników uczelni akademickich, prowadzących badania naukowe, są rozdzielane stosownie do obowiązków pracowników pomiędzy dydaktykę, badania naukowe i czynności organizacyjne. Uczelnie określają procent przypisania kosztów wynagrodzeń do czynności związanych z dydaktyką (od 65% do 50%), resztę (35% - 50%) pozostawiając na działalność naukową i organizacyjną. Wyższe uczelnie techniczne przypisują dydaktyce 50% zaangażowania pracownika i odpowiednio do tego koszty wynagrodzeń, gdyż ich pracownicy są pracownikami naukowo-dydaktycznymi, uzyskującymi granty na badania i realizującymi projekty razem z biznesem.

Art. 151 ust. 1 pkt. 6 ustawy prawo o szkolnictwie wyższym opisuje sposób obliczania godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków określanych stawką miesięczną wynikających z osobistego zaszeregowania nauczyciela akademickiego oraz pracownika niebędącego nauczycielem akademickim, z uwzględnieniem zasady, że miesięczne stawki dzieli się przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu, a w odniesieniu do nauczycieli akademickich przez liczbę 156, biorąc pod uwagę wysokość wynagrodzenia i dodatków określonych stawką miesięczną108

. Wychodząc z tej regulacji niektóre uczelnie dokonują podziału miesięcznych kosztów wynagrodzeń nauczycieli akademickich na 156 godzin. Takie rozwiązanie prowadzi do przypisywania kosztom studiów niestacjonarnych iloczynu 1/156 kosztów miesięcznego wynagrodzenia z narzutami i

106

Przewidziane w art. 129 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 1998 r., poz. 94, ost. zm. 28 lipca 2011 r.

107

Art. 132 i 133 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 1998 r., poz. 94, ost. zm. 28 lipca 2011 r.

108

Art. 151, ust. 1, pkt. 6 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2005 r., poz. 1365 z późn. zm.

liczby zrealizowanych na studiach niestacjonarnych godzin zajęć dydaktycznych, a reszty kosztów do studiów stacjonarnych109

.