Pojęcie działu

Dziedziny, jakimi zajmuje się administracja, są w sposób naturalny od siebie oddzielone ze względów merytorycznych. Dlatego można mó-wić o resortowej (działowej) strukturze administracji publicznej, ozna-czającej grupowanie jej podmiotów według przedmiotu ich kompetencji.

W terminologii prawa administracyjnego element tej struktury, składają-cy się z wyodrębnionego organizaskładają-cyjnie zespołu organów zajmująskładają-cych się sprawami jednorodnymi lub pokrewnymi, nazywa się resortem. Obecnie pojęcie „resort” zostało zastąpione pojęciem „dział”¹.

Prawne wyodrębnienie działów administracji rządowej zostało doko-nane ustawą o działach administracji rządowej². Ustawa ta nie zawiera definicji legalnej działu administracji rządowej, określa jedynie zakres działów administracji rządowej oraz właściwość ministra kierującego da-nym działem. Ustawa nie nadaje działom określonej struktury organiza-cyjnej i nie wiąże ich ze strukturami organizacyjnymi, a jedynie operuje kategoriami spraw wyodrębnionymi z przedmiotowego punktu widzenia, jednorodnymi bądź pokrewnymi pod względem rzeczowym³.

Ustawa dzieli administrację na działy, których liczba jest płynna; obec-nie są to 34 działy, a mianowicie: administracja publiczna, budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa, budżet, finanse publiczne, go-spodarka, gospodarka morska, gospodarka wodna, instytucje finansowe,

* Dr Barbara Wartenberg -Kempka, adiunkt, Katedra Prawa i Administracji Górno-śląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. W. Korfantego w Katowicach.

1 A. Modrzejewski: Prawo administracyjne. Ćwiczenia. Red. P. Suwaj. Warszawa 2009, s. 206.

2 Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej. Tekst jedn.

2007 (Dz.U. nr 65, poz. 437).

3 Ibidem.

44 2. Działy administracji rządowej

informatyzacja, członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europej-skiej, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego, kultura fizyczna, łącz-ność, nauka, obrona narodowa, oświata i wychowanie, praca, rolnictwo, rozwój wsi, rozwój regionalny, rynki rolne, rybołówstwo, Skarb Państwa, sprawiedliwość, szkolnictwo wyższe, transport, turystyka, środowisko, rodzina, sprawy wewnętrzne, wyznania religijne oraz mniejszości naro-dowe i etniczne, zabezpieczenie społeczne, sprawy zagraniczne, zdrowie.

Ministra kierującego danym działem określa się mianem ministra właściwego do spraw oznaczonych nazwą tego działu. Minister kierujący danym działem administracji rządowej jest właściwy w sprawach admi-nistracji rządowej określonych w ustawie o działach, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych w odrębnych przepisach do kompetencji innego organu.

Ministrowie właściwi do spraw oznaczonych nazwą danego działu mogą wykonywać inne zadania i kompetencje, jeżeli przewidują to przepisy odrębne.

Ustawa określa zakres spraw ujętych w poszczególnych działach. Na przykład dział „budżet” obejmuje sprawy opracowywania budżetu, wy-konywania – z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do kompetencji ministra właściwego do spraw finansów publicznych – budżetu państwa, kontroli realizacji budżetu państwa oraz przygotowywania sprawozdań z wyko-nania budżetu państwa. Nadto zawiera sprawy systemu finansowania sa-morządu terytorialnego, sfery budżetowej, bezpieczeństwa państwa oraz sprawy wynikające z zarządzania długiem publicznym. Dział sprawiedli-wości obejmuje sprawy sądownictwa, prokuratury, notariatu, adwokatu-ry i radców prawnych w zakresie wynikającym z przepisów odrębnych, wykonywania kar oraz środków wychowawczych i środka poprawczego orzeczonego przez sądy, także sprawy pomocy postpenitencjarnej, a nad-to sprawy tłumaczy przysięgłych. Dział „szkolnictwo wyższe” dotyczy natomiast spraw szkolnictwa wyższego, w tym określonych w odrębnych przepisach spraw nadzoru nad szkołami wyższymi, oraz spraw finanso-wania nauki w szkołach wyższych.

Ustawa o działach określa również, jakie organy, urzędy czy inne jednostki organizacyjne przyporządkowane są danemu działowi. Przy-porządkowanie to przybiera formę nadzoru lub podległości ministrowi kierującemu określonym działem. Na przykład można wskazać, że mi-nister właściwy do spraw administracji publicznej sprawuje nadzór nad Głównym Geodetą Kraju i Krajową Komisją Uwłaszczeniową, ministrowi właściwemu do spraw publicznych podlegają Generalny Inspektor Kon-troli Skarbowej i Szef Służby Celnej, ministrowi właściwemu do spraw sprawiedliwości podlega Centralny Zarząd Służby Więziennej, a minister właściwy do spraw zdrowia sprawuje nadzór nad Głównym Inspektorem Farmaceutycznym oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym, a także

Pre-45

2.1. Pojęcie działu

zesem Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

W ramach nowelizacji ustawy o działach ministrowi kierującemu działem administracji rządowej przyznane zostały kompetencje w spra-wach uznania kwalifikacji w zawodach regulowanych należących do tego działu, co oznacza uznawanie tych kwalifikacji w ujęciu przewidzianym w Unii Europejskiej. Minister w drodze rozporządzenia może upoważnić do wykonywania tego zadania organ lub jednostkę organizacyjną jemu podległą, organ samorządu zawodowego, organizację gospodarczą lub organ rejestrowy.

W świetle przytoczonych uregulowań ustawowych w literaturze podję-to próbę zdefiniowania pojęcia „dział administracji rządowej”. Zdaniem J. Jagielskiego, „dział” to wyznaczony ustawowo, między innymi przez określenie nazwy i ustalenie składników przedmiotowych, krąg spraw zakresu administracji, poddany kierownictwu ministra, jak również okre-ślone przez ustawę organy i inne podmioty szczebla centralnego, działa-jące w dziedzinach spraw objętych działem, które podporządkowane są temu ministrowi lub poddane jego nadzorowi⁴.

Zdaniem zaś J. Szreniawskiego i J. Niczyporuka, można wyodrębnić dwa elementy konstrukcyjne pojęcia „dział administracji rządowej”. Na-leży wyróżnić przede wszystkim element przedmiotowy, obejmujący za-mkniętą klasyfikację spraw administracji rządowej, które są jednorodne lub pokrewne pod względem rzeczowym. Jako sprawę należy tu rozumieć rodzajowo konkretne zadania administracji rządowej, czyli prawnie okre-ślony jej obowiązek do realizacji wytyczonego celu przez zastosowanie oznaczonych form. Za jednorodne należy uznać głównie te sprawy, które są zwykle uregulowane w jednej ustawie. Najczęściej przesądza o tym:

tradycja regulowania określonych spraw, doktrynalny postulat łącznej regulacji i często naturalny walor przedmiotu regulacji. Jako pokrewne należy traktować te sprawy, które są co prawda uregulowane w różnych ustawach, lecz mają wyraźnie podobny przedmiot regulacji, z powodu między innymi lokowania wcześniej w ramach jednego resortu, ochrony zbliżonych do siebie dóbr publicznych i niekiedy praktycznych względów celowościowych. Drugi element omawianego pojęcia to element podmio-towy, który obejmuje zamkniętą klasyfikację organów administracji rzą-dowej, mających identyczną lub zbliżoną właściwość rzeczową⁵.

4 J. Jagielski: Prawo administracyjne. Red. M. Wierzbowski. Warszawa 2009, s. 162.

5 J. Szreniawski, J. Niczyporuk: Działy administracji rządowej. W: Prawo admini‑

stracyjne w okresie transformacji ustrojowej. Red. E. Knosala, A. Matan, G. Łaszczyca.

Kraków 1999, s. 105–106.

46 2. Działy administracji rządowej