terytorium. Tak zarysowane funkcje statuują Prezydenta jako organ wy-konawczy. Będąc „strażnikiem” postanowień konstytucyjnych, podejmu-je działania chroniące konstytucyjny porządek, na przykład odmawiając podpisania ustawy naruszającej ustawę zasadniczą.
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym reprezentantem w stosunkach międzynarodowych i jednocześnie gwarantem przestrzega-nia postanowień umownych, których Polska jest stroną. Ratyfikuje oraz wypowiada umowy międzynarodowe, a także mianuje ambasadorów.
Artykuł 126 ust. 3 Konstytucji RP stanowi, że Prezydent Rzeczypo-spolitej wykonuje swe zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Przepis ten koresponduje z zasadą praworząd-ności i legalpraworząd-ności sformułowaną w art. 7 ustawy zasadniczej.
Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust. 1), co oznacza, że ustawodawca przewidział odpowiedzialność konstytucyjną Prezydenta. Treść przepisu pozwala wskazać dualistyczny charakter odpowiedzialności: bądź to charakter tzw. deliktu konstytucyjnego, bądź odpowiedzialności karnej.
Wskazany zakres przedmiotowy objęty jest kognicją Trybunału Stanu.
Jak wynika z powyższego, naczelne kompetencje Prezydenta RP, w świetle regulacji konstytucyjnej, to: arbitraż polityczny, funkcja głowy państwa oraz równoważenie władzy. Kompetencje o charakterze admi-nistracyjnym występują w każdej z trzech przedstawionych płaszczyzn, a ponadto często pojedyncze uprawnienie Prezydenta może być zakwali-fikowane do kilku obszarów (np. prawo łaski).
3.2. Prezydent jako organ administracji
Konstytucja RP zalicza Prezydenta do władzy wykonawczej, mimo że żaden inny akt normatywny nie określa go mianem organu administra-cyjnego21. Treść regulacji konstytucyjnej pozwala jednak wskazać wiele uprawnień, które są wykonywane w formach właściwych administracji publicznej.
Warto wskazać, co w doktrynie prawa administracyjnego22 determinuje istnienie organu administracyjnego. Przesądzają o tym następujące cechy:
21 Tak E. Ura: Prawo administracyjne. Warszawa 2010, s. 161.
22 J. Stelmasiak, J. Szreniawski: Zagadnienia ogólne aparatu administracyjnego.
W: Prawo administracyjne ustrojowe. Podmioty administracji publicznej. Red. J.
Stelma-56 3. Konstrukcja uprawnień Prezydenta RP…
wyodrębnienie organizacyjne w ramach aparatu administracji
publicz-• nej jako forma organizacyjna,
działanie w imieniu i na rachunek państwa,
• posługiwanie się środkami władczymi,
• działanie w granicach prawem przyznanych kompetencji, które
zazwy-• czaj mają charakter władczy,
wykonywanie kompetencji przez osobę lub grupę osób.
• Te same cechy można przypisać organom władzy publicznej, do któ-rych należy Prezydent, przy czym ten ma własne kompetencje, wykony-wane we własnym imieniu i na własny rachunek23. Jak już podkreślono, różnorodność kompetencji oraz jego pozycja ustrojowa uniemożliwiają traktowanie Prezydenta jako organu administracyjnego, co jednak nie oznacza braku możliwości uznania Prezydenta za konstytucyjny organ państwa. Należy przy tym podkreślić, że zadania wykonywane przez tego rodzaju organy mieszczą się w zakresie „konstytucyjnych kompetencji państwa”24 i opierają się na dwóch fundamentalnych zasadach: spójności i niesprzeczności.
W kontekście Prezydenta jako organu warto odnieść się do proble-matyki urzędu. W doktrynie podkreśla się, że terminu „organ” nie na-leży utożsamiać z terminem „urząd”. Pod tym drugim pojęciem nana-leży rozumieć strukturę pomocniczą organu, „zespół pracowników meryto-rycznych i technicznych, którzy pracują na rzecz organu administracyj-nego”25. Urząd jest wyodrębniony z całości aparatu administracyjnego, co przejawia się w:
nazwie, dzięki czemu możliwe jest rozróżnienie zarówno
poszczegól-• nych urzędów, jak i urzędu od innych części aparatu administracyjne-przyznaniu zakresu działania,go,
• wyodrębnieniu w urzędzie funkcji wewnętrznego kierownictwa
• 26.
O urzędzie można również mówić w aspekcie zespołu kompetencji (praw oraz obowiązków) przyznanych określonemu podmiotowi – pia-stunowi urzędu27. Prezydent RP jest piastunem urzędu, na co wskazuje
siak, J. Szreniawski. Bydgoszcz 2002, s. 15; podobnie J. Starościak: Prawo admini‑
stracyjne. Warszawa 1977, s. 55.
23 Zob. P. Sarnecki: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 53.
24 E. Gdulewicz (red.): Konstytucyjny system organów państwowych. Lublin 2009, s. 107.
25 J. Stelmasiak, J. Szreniawski: Zagadnienia ogólne aparatu…, s. 19.
26 E. Knosala: Zarys nauki administracji. Warszawa 2006, s. 147.
27 Szerzej na temat pojęcia urzędu zob. C. Martysz: Pojęcie urzędu w prawie i po‑
stępowaniu administracyjnym. W: Studia z wykładni prawa. Red. C. Martysz, Z. Tobor.
Bydgoszcz–Katowice 2008, s. 32–33.
57
3.2. Prezydent jako organ administracji
treść składanego przezeń ślubowania: „Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że docho-wam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Oj-czyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem” (art. 130 Konstytucji RP), oraz inne przepisy Konstytucji RP, które nawiązują do tego pojęcia, np. art. 128 ust. 1 Konstytucji RP: „Ka-dencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu”, czy art. 131 ust. 1: „1. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu […]”.
Dyspozycja art. 132 Konstytucji RP wskazuje, że „Prezydent Rzeczy-pospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem (np. pełniąc funkcję głowy państwa jest automatycznie Wielkim Mistrzem Kapituły Orderu Orła Białego). Ratio legis regulacji jest ochrona wizerunku i autorytetu najwyższego organu państwa. Ponadto wskazane ograniczenia pozwalają uniknąć sytuacji, w której w rękach jednej osoby kumuluje się wiele stanowisk i funkcji, co w konsekwencji może powo-dować niepożądane skutki, takie jak rządy autokratyczne i zachwianie zasady trójpodziału władzy. W konsekwencji należy uznać, że w regulacji konstytucyjnej przyjęto koncepcję prezydentury wyznaczoną przez insty-tucję incompatibilitas, tj. niepołączalności formalnej. Konstytucja RP nie odnosi się do problematyki apolityczności Prezydenta RP, w tej materii
„podstawowe znaczenie ma przede wszystkim praktyka ustrojowa, któ-ra wskazuje na zróżnicowane zaangażowanie polityczne osób pełniących funkcje Prezydenta”28.
Wybory Prezydenta RP odbywają się zgodnie z ustawą z dnia 5 stycz-nia 2011 – Kodeks wyborczy29 [dalej: k.w.], w szczególności zaś z dzia-łem V ustawy. Bierne prawo wyborcze w wyborach prezydenckich ma obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzy-sta z pełni praw wyborczych do Sejmu (art. 11 ust. 1 pkt 3 k.w.). Prawo zgłaszania kandydatów w wyborach prezydenckich przysługuje komite-tom wyborczym, które w tym przypadku mogą być tworzone wyłącznie przez wyborców (art. 84 § 1 i § 3 k.w.). Komitet wyborczy tworzą obywa-tele, w liczbie co najmniej 15, mający prawo wybierania. Komitet ten na zasadzie wyłączności prowadzi kampanię wyborczą na rzecz zgłoszonego kandydata. Zgłoszenie kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej musi być poparte podpisami co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu (art. 90 § 1 i § 2 k.w.). Wybory zarządza Marszałek
28 E. Gdulewicz (red.): Konstytucyjny system…, s. 173.
29 Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Dz.U. 2011, nr 21, poz. 112 ze zm.
58 3. Konstrukcja uprawnień Prezydenta RP…
Sejmu w formie postanowienia, nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie póź-niej niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej, oraz wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy, przy-padający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Postano-wienie Marszałka Sejmu podaje się do publicznej wiadomości i ogłasza w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” najpóźniej w 3. dniu od dnia zarządzenia wyborów. W jego treści Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, określa tzw. kalendarz wyborczy.
Niezwłocznie po otrzymaniu i sprawdzeniu protokołów od wszyst-kich okręgowych komisji wyborczych Państwowa Komisja Wyborcza ustala wyniki głosowania na kandydatów na Prezydenta Rzeczypospoli-tej i sporządza protokół głosowania. Na podstawie wyników ustalonych w protokole głosowania Państwowa Komisja Wyborcza stwierdza, w dro-dze uchwały, wynik wyborów na Prezydenta Rzeczypospolitej. Uchwa-łę Państwowa Komisja Wyborcza przekazuje niezwłocznie Marszałkowi Sejmu i urzędującemu Prezydentowi Rzeczypospolitej oraz wręcza nowo wybranemu Prezydentowi Rzeczypospolitej (art. 317 § 1 i § 2 k.w.). Wy-niki głosowania i wynik wyborów Państwowa Komisja Wyborcza podaje do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia, które podlega ogło-szeniu w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”. O ważności wy-boru Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga, po rozpoznaniu protestów oraz na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Pań-stwową Komisję Wyborczą, Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. Rozstrzygnięcie to Sąd Najwyższy podejmuje w formie uchwały nie później niż w 30. dniu po podaniu wyników wyborów do publicznej wiadomości przez Państwową Komisję Wyborczą na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej. Następnie uchwa-ła Sądu Najwyższego niezwłocznie przedstawiana jest Marszałkowi Sej-mu, a także przesyłana Państwowej Komisji Wyborczej oraz ogłaszana w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” (art. 324 k.w.).
W razie stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospoli-tej przez Sąd Najwyższy przeprowadza się nowe wybory. Postanowienie w tej materii wydaje Marszałek i podaje je do publicznej wiadomości oraz ogłasza w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” najpóźniej w 5. dniu od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego.
Prezydent to organ wykonawczy, samodzielny30, pochodzący z wy-borów powszechnych (jednak, jak podkreśla się w doktrynie, niemający
30 A nie pomocniczy, na co wskazuje H. Zięba -Załucka (red.): System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 2007, s. 101.
59
3.2. Prezydent jako organ administracji
statusu organu przedstawicielskiego31), równych i bezpośrednich oraz od-bywających się w głosowaniu tajnym, kadencyjny i siłą rzeczy monokra-tyczny. Kadencja Prezydenta trwa 5 lat, przy czym możliwa jest reelekcja (tylko raz). W świetle art. 130 Konstytucji RP, Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym; moment ten wyznacza początek jego kadencji. Do czasu złożenia przysięgi Prezydent elekt nie może sprawować urzędu. Prezydent Rzeczypospolitej wybrany w wyborach składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w ter-minie 7 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego o stwierdze-niu ważności wyborów w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”.
Moment ten jest o tyle istotny, że dopiero od tego czasu można mówić o Prezydencie jako organie32, gdyż Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu przysięgi.
W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałek Sejmu zarządza wybory (nie później niż w czternastym dniu) i wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. Wakat na urzędzie prezydenckim może wynikać z upływu czasu, ale również na skutek innych zdarzeń, określa-nych mianem „opróżnienia urzędu przed upływem kadencji”. Te ostat-nie okoliczności mają charakter trwały i zostały przewidziane w art. 131 ust. 2 Konstytucji. Należą do nich: 1) śmierć Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) zrzeczenie się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 3) stwier-dzenie nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, 4) uznanie przez Zgromadzenie Narodowe, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów usta-wowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, trwałej niezdolno-ści Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, 5) złożenie Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orze-czeniem Trybunału Stanu. Wówczas Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiąz-ki Prezydenta Rzeczypospolitej, z wyjątobowiąz-kiem skrócenia kadencji Sejmu.
Sytuacja taka miała miejsce w 2010 r. na skutek śmierci Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w katastrofie samolotowej w Smoleńsku i wywołała poważną dyskusję w tym zakresie, gdyż pojawiły się głosy o konieczno-ści ograniczenia kompetencji Marszałka Sejmu wykonującego obowiązki Prezydenta.
W przypadku usuwalnych przejściowych przeszkód (np. choroba lub postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed TS na podstawie art. 145
31 Tak R. Mojak: Pozycja ustrojowa Prezydenta RP w świetle nowej Konstytucji. „Pań-stwo i Prawo” 1997, z. 11–12, s. 56.
32 W. Skrzydło (red.): Polskie prawo…, s. 308.
60 3. Konstrukcja uprawnień Prezydenta RP…
ust. 3 Konstytucji RP, tj. zawieszenie w sprawowaniu urzędu głowy pań-stwa) w sprawowaniu urzędu Prezydent zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospo-litej (art. 131 ust. 1 Konstytucji RP).
Twórcy ustawy zasadniczej przewidzieli zatem zastępstwo sede va‑
cante (stan opróżnienia) i sede plena (Prezydent tymczasowo nie może pełnić funkcji). Marszałek Sejmu lub Senatu pełniący funkcję Prezydenta RP wykonuje zarówno czynności reprezentacyjne, jak i z zakresu „gwa-rancji ciągłości i funkcjonowania władzy państwowej, które wykonuje także pod identycznymi warunkami (kontrasygnata, odpowiedzialność konstytucyjna itd.)”33, z wyjątkiem skrócenia kadencji Sejmu (art. 131 ust. 4 Konstytucji RP).
Jak już wskazano, w doktrynie34 podkreśla się, że Prezydent nie może być traktowany jak organ administracji publicznej. Jednak zaliczenie go przez Konstytucję RP do władzy wykonawczej oraz wyposażenie przez ustawy zwykłe w liczne kompetencje pozwala wyodrębnić te, które mają charakter administracyjny.