Uprawnienia Prezydenta w zakresie bezpieczeństwa i obronności państwa

Prezydent RP jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych, jednak-że termin ten „nie daje podstawy do wyprowadzenia z niego uprawnień władczych, nieobjętych przepisami kompetencyjnymi”⁵⁹. „Zwierzchnik”

nie oznacza również stopnia wojskowego. W czasie pokoju Prezydent RP sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Mini-stra Obrony Narodowej. Jako zwierzchnik Sił Zbrojnych Prezydent RP, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje pierwszy stopień oficerski, stopnie generałów i admirałów, a także stopień Marszałka Polski. Mia-nuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców wszystkich Sił Zbrojnych na czas określony, działając z własnej inicjatywy, co nie wyklucza jednak możliwości zgłaszania sugestii, na przykład przez Ministra Obrony Na-rodowej. Należy zatem stwierdzić, że objęcie zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi ma wymiar symboliczny; ma podkreślać ciągłość służby pań-stwu przez Siły Zbrojne. W 2011 r. Prezydent RP podpisał 32 nominacje generalskie oraz 2 630 nominacji oficerskich. W okresie od 10 kwietnia 2010 r. do 30 czerwca 2013 r. aktualnie pełniący funkcję Prezydenta Bro-nisław Komorowski mianował 99 oficerów na stopnie generalskie (admi-ralskie) i równorzędne.

Wyrazem zwierzchnictwa Prezydenta nad Siłami Zbrojnymi jest nadawanie sztandaru jednostce wojskowej na wniosek Ministra Obro-ny Narodowej (art. 10 ust. 1 o znakach Sił ZbrojObro-nych Rzeczypospolitej Polskiej⁶⁰). Ponadto Prezydent, na podstawie ustawy o Policji, mianuje na pierwszy stopień oficerski oraz na stopnie generalnego inspektora Po-licji i nadinspektora PoPo-licji na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych (art. 48 ust. 3 ustawy o Policji⁶¹ [dalej: u.p.]); w szcze-gólnie uzasadnionych przypadkach Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,

59 K. Działocha: O podziale kompetencji konstytucyjnych organów państwa w spra‑

wach obronności i bezpieczeństwa zewnętrznego. W: Konstytucja RP. Red. L. Garlicki.

Warszawa 1999, s. 335; cyt. za: B. Banaszak: Konstytucja Rzeczypospolitej…, s. 663.

60 Ustawa o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 kwietnia 1993 r. Dz.U. 1993, nr 34, poz. 154 ze zm.

61 Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r. Dz.U. 2011, nr 287, poz. 1687 ze zm.

74 3. Konstrukcja uprawnień Prezydenta RP…

na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych, może miano-wać inspektora Policji na stopień nadinspektora Policji, z pominięciem wymogu przesłużenia w dotychczasowym stopniu określonego okresu (art. 52 ust. 1a u.p.); w szczególnie uzasadnionych przypadkach Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw we-wnętrznych, może mianować na pierwszy stopień oficerski oraz na stop-nie generalnego inspektora Policji i nadinspektora Policji – policjanta, który poniósł śmierć w związku z wykonywaniem czynności służbowych (art. 52 ust. 4 u.p.), decyduje o obniżeniu stopnia lub pozbawieniu stopni generalnego inspektora i nadinspektora Policji na wniosek ministra wła-ściwego do spraw wewnętrznych (art. 54 ust. 3 u.p.).

Prezydent ma uprawnienia w zakresie obronności państwa oraz zwierzchnika Sił Zbrojnych, a także uprawnienia na wypadek szczegól-nych stanów zagrożenia: stanu wojennego lub wyjątkowego. Decyduje również o stanie wojny (art. 116 ust. 2 Konstytucji RP in fine), przy czym działa wówczas w sposób zastępczy, tj. jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprze-strzeni, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może, na wnio-sek Rady Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa (art. 2 ust. 1 ustawy o stanie wojennym). Upraw-nienie to konkretyzuje w formie rozporządzenia, które przedstawia Sej-mowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania.Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia, znosi stan wojenny, jeżeli ustaną przyczyny, dla których stan wojenny został wprowadzony, oraz zostanie przywrócone normalne funkcjonowanie państwa (art. 8 ust. 1 ustawy o stanie wojennym). Jeżeli w czasie stanu wojennego wystąpi konieczność obrony państwa, obroną tą kieruje Pre-zydent Rzeczypospolitej Polskiej, współdziałając z Radą Ministrów. Po-nadto w tym czasie Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w szczególności:

1) postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania; 2) postanawia, na wnio-sek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych Rze-czypospolitej Polskiej [dalej: Siły Zbrojne]; 3) określa, na wniosek Rady Ministrów, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego; 4) może mianować, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych; 5) zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbroj-nych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych; 6) uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej

75

3.8. Uprawnienia Prezydenta w zakresie bezpieczeństwa i obronności państwa

Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych (art. 10 ustawy o sta-nie wojennym).

W sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowa-nego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyber-przestrzeni, które nie może być usunięte przez użycie zwykłych środków konstytucyjnych, Rada Ministrów może podjąć uchwałę o skierowaniu do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego (art. 2 ust. 1 u.s.w.).

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zarządza powszechną mobiliza‑

cję w czasie stanu wyjątkowego, tj. w sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porząd-ku publicznego, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terro-rystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, które nie może być usu-nięte w rezultacie użycia zwykłych środków konstytucyjnych, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, gdyż może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane. Podobnie w razie bezpośredniego, zewnętrz-nego zagrożenia państwa Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i uży-cie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Przez mobilizację należy rozumieć powołanie rezerwistów do czynnej służby wojskowej.

Pozytywną przesłanką uzasadniającą takie zarządzenie jest aktualne i re-alne zagrożenie.

Konstrukcja uprawnień prezydentów współczesnych państw demokra-tycznych w zakresie bezpieczeństwa i obronności kraju jest niejednolita.

Na przykład Prezydent Islandii nie ma uprawnień w zakresie mianowania na najwyższe stopnie wojskowe, w zakresie naczelnego dowodzenia ar-mią czy określania kierunków rozwoju sił zbrojnych⁶².

Do innych kompetencji Prezydenta RP w zakresie bezpieczeństwa i obronności należą:

Delegowanie przedstawiciela do udziału w posiedzeniach Kole‑

gium do spraw Służb Specjalnych, spełniającego wymagania określone w przepisach o ochronie informacji niejawnych w zakresie dostępu do in-formacji niejawnych o klauzuli tajności „ściśle tajne” (art. 12 ust. 4 usta-wy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu⁶³).

62 J. Osiński: Prezydent Republiki Islandii. W: Prezydent w państwach współcze‑

snych…, s. 352.

63 Ustawa o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu z dnia 24 maja 2002 r. Dz.U. 2010, nr 29, poz. 154, tekst jedn. ze zm.

76 3. Konstrukcja uprawnień Prezydenta RP…

Wydawanie postanowień w sprawach dotyczących obronności i bezpieczeństwa, np. w 2011 r. Prezydent RP wydał postanowienie o głównych kierunkach rozwoju sił zbrojnych, w którym nakreślił prio-rytety przekształceń organizacyjnych i modernizacji technicznej wojska na lata 2013–2022, eksponując reformę systemu dowodzenia i szkolenia, konsolidację organizacyjną i dyslokacyjną oraz modernizację technicz-ną (systemy informacyjne, obrona powietrzna, w tym przeciwrakietowa, oraz mobilność śmigłowcowa wojsk lądowych).