„W państwach współczesnych relacje między prezydentem a par-lamentem określają trzy podstawowe przesłanki: po pierwsze – wybór prezydenta przez parlament lub w wyborach powszechnych; po drugie – miejsce prezydenta w systemie naczelnych organów państwa; po trzecie – zasady odpowiedzialności, a zwłaszcza klasyczna zasada nieodpowie-dzialności prezydenta przed parlamentem”40. Można zatem przyjąć, że pozycja prawna Prezydenta RP względem władzy ustawodawczej spełnia standardy nowożytnych systemów prawnych.
Prezydenckie uprawnienia wobec władzy ustawodawczej mają cha‑
rakter organizacyjny, wywierający wpływ na sposób wykonywania jego zadań. Należą do nich:
Zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu. Jest to uprawnienie for-malne mające charakter organizacyjno -techniczny. Zgodnie z art. 98 ust. 2 Konstytucji RP, Prezydent Rzeczypospolitej zarządza wybory do Sejmu i Senatu nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpo-częcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. Podobne brzmienie ma art. 194 k.w. Zgodnie z jego dyspozycją, postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej w spra-wie wyborów parlamentarnych podaje się do publicznej wiadomości w „Biuletynie Informacji Publicznej” i ogłasza w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” najpóźniej w 5. dniu od dnia zarządzenia wyborów. W treści postanowienia Prezydent RP, po zasięgnięciu opi-nii Państwowej Komisji Wyborczej, określa dni, w których upływają terminy wykonania czynności wyborczych przewidzianych w kodeksie (kalendarz wyborczy).
Zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu, zgodnie z art. 1 uchwały Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r. (Regulamin Sejmu Rze-czypospolitej Polskiej)41: „Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu otwiera Marszałek -Senior powołany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej spośród najstarszych wiekiem posłów”. Podobnie brzmi art. 29 ust. 1 – „Pierwsze w kadencji posiedzenie Senatu zwołuje Prezydent w terminie określonym w Konstytucji RP”, oraz art. 30 ust. 1 – „Pierwsze posiedzenie Senatu otwiera Prezydent i powołuje na przewodniczącego
40 W. Skrzydło (red.): Polskie prawo…, s. 323; zob. też R. Mojak: Pozycja ustrojowa Prezydenta RP…, s. 66.
41 Uchwała Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r., tekst jedn. Mon. Pol. 2009, nr 5, poz. 47 ze zm.
63
3.4. Prezydent a władza ustawodawcza
najstarszego wiekiem senatora (Marszałek-Senior) – uchwały Senatu RP z dnia 23 listopada 1990 r.”42.
Skracanie kadencji izb parlamentu. Kompetencję tego rodzaju nale-ży traktować jako instrument hamowania władzy ustawodawczej, gdyż ma przeciwdziałać nieskuteczności działania parlamentu. Na mocy art. 98 ust. 4 Konstytucji RP, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem ka-dencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu. Zarządzając skró-cenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15. dzień po dniu przeprowadzenia wyborów (art. 98 ust. 5 Konstytucji RP). Konstytucja przewidziała możliwość skrócenia kadencji wówczas, gdy Sejm nie udzieli wotum zaufania Radzie Ministrów w trybie przewidzia-nym w art. 155 Konstytucji RP. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej o zarządzeniu wyborów podaje się do publicznej wiadomości w „Biulety-nie Informacji Publicznej” i ogłasza w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” najpóźniej w 5. dniu od dnia jego podpisania (art. 195 § 1 k.w.), (skrócenie kadencji obu izb parlamentu art. 225 i art. 144 ust. 3 pkt 3 Konstytucji RP). Zastosowanie tego prezydenckiego uprawnienia jest wy-razem politycznego arbitrażu i gwarancji stabilnego działania państwa.
Zwrócenie się z orędziem do Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Naro‑
dowego – art. 140 i 144 Konstytucji RP – orędzie może przybrać for-mę zarówno pisemną, jak i ustną. Przedmiotem orędzia może być każda sprawa, którą Prezydent uzna za istotną. Orędzie stanowi jedną z form kontaktowania się głowy państwa z władzą ustawodawczą, oprócz choć-by spotkań z przedstawicielami klubów parlamentarnych. Wystąpienie Prezydenta mające postać orędzia nie może stanowić przedmiotu debaty parlamentarnej, co daje głowie państwa możliwość swobodnego wypo-wiedzenia się na tematy istotne dla państwa i społeczeństwa. Orędzie nie rodzi żadnych skutków prawnych. Konstytucja RP nie wskazuje, czy orę-dzie musi być wygłoszone przez Prezydenta osobiście. Jak podkreśla się w doktrynie, należy dopuścić także inne rozwiązania, czyli wygłoszenie treści wystąpienia przez osobę upoważnioną przez Prezydenta lub osobę kierującą obradami43. Orędzie nie ma charakteru normatywnego i nie wy-wołuje skutku prawnego.
42 Uchwała Senatu RP z dnia 23 listopada 1990 r. Mon. Pol. 2002, nr 54, poz. 741 ze zm.
43 Zob. B. Banaszak: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa 2009, s. 682.
64 3. Konstrukcja uprawnień Prezydenta RP…
Druga grupa uprawnień odnosi się do sfery prawotwórczej ujmowa-nej szeroko i polega na:
Podpisaniu ustaw. Po zakończeniu procesu legislacyjnego Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczy-pospolitej, który podpisuje ją w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”
(art. 122 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin podpisania ustawy przez Pre-zydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni (art. 123 ust. 3 Konstytucji RP).
Inicjatywie ustawodawczej (art. 118 i 144 ust. 3 pkt 4 Konstytucji RP, art. 32 ust. 1 Regulaminu Sejmu). Prezydent RP jest legitymowa-ny do zgłoszenia inicjatywy ustawodawczej w szerokiej materii. Ograni-czenie odnosi się do spraw, które zostały wyraźnie zastrzeżone na rzecz innych podmiotów (np. ustawa budżetowa). Jak podkreśla się w doktry-nie44, przedmiotem inicjatywy prezydenckiej powinny być materie wyni-kające z jego zadań i jednocześnie pozostające poza zakresem nadzoru sprawowanego przez rząd.
Praktyka wskazuje, że uprawnienie to nie jest szeroko stosowane przez Prezydenta. Prezydencka inicjatywa została wypełniona przez aktu- alnego Prezydenta RP w 2010 r. w sprawie ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a w 2011 r. – w sprawach: dotyczących ustawy o godle, projektu zmian w ustawie o zgromadzeniach, ustawy dotyczą-cej cyberbezpieczeństwa, o zmianie ustawy o orderach i odznaczeniach, ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-czeń Społecznych. Ze względu na specyficzną sytuację spowodowaną ka-tastrofą smoleńską warto także wskazać na projekty ustaw zgłoszonych do Sejmu przez Marszałka Sejmu wykonującego obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, tj.: o zmianie ustawy – Prawo zamówień blicznych i ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach pu-blicznych (zgłoszona 9 czerwca 2010 r.) oraz o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowo-dziowych (zgłoszona 9 czerwca 2010 r.)45. W 2013 r. zgłoszone zostały zmiany do ustawy o nasiennictwie dotyczące GMO. Został zgłoszony także projekt nowelizacji ustawy o ustroju sądów powszechnych, któ-rej celem jest zaproponowanie rozwiązań dotyczących organizacji sądów rejonowych przez wskazanie jasnych i obiektywnych kryteriów, zgodnie z którymi tworzenie i znoszenie sądów rejonowych uwarunkowane mia-łoby być liczbą rozpatrywanych spraw i liczbą mieszkańców. Nadto Pre-zydent zgłosił Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze
44 P. Sarnecki: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 83.
45 http://www.prezydent.pl/prawo/ustawy/zgloszone/.
65
3.4. Prezydent a władza ustawodawcza
wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu ze względu na wprowadze-nie narzędzi ochrony krajobrazu oraz wdrożewprowadze-nie postanowień Europej-skiej Konwencji Krajobrazowej:
O inicjatywie w zakresie zmian postanowień konstytucyjnych – art. 235 ust. 1 Konstytucji RP – Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć Prezydent Rzeczypospolitej, a także co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat. Jak już wcześniej podkreślono, Prezy-dent stoi na straży Konstytucji RP, co jednak nie wyklucza inicjowania zmian w ustawie zasadniczej.
O prawie wnoszenia poprawek do projektów, bez kontrasygnaty (art. 119 ust. 2 Konstytucji RP) – uprawnienie to przysługuje Prezydento-wi w odniesieniu do zgłaszanych przez niego projektów aktów, w ramach tzw. autopoprawki.
O prawie wycofania projektu, bez kontrasygnaty (art. 119 ust. 4 Konstytucji RP) – podobnie jak powyższa kompetencja, także to prawo należy odnieść do prezydenckiego projektu aktu normatywnego. Z prawa tego może skorzystać do czasu zakończenia drugiego czytania, jeżeli nie akceptuje przyjętych poprawek.
Veto46 zawieszające w dwóch formach: kierowanie wniosku do