Pojęcie i rodzaje stowarzyszeń

Stowarzyszenie może być pojmowane jako dobrowolne zrzeszenie ludzi w formie organizacji dla osiągnięcia wspólnymi celami i środkami określonego celu²³. Ta szeroka definicja obejmuje swoim zakresem zarówno podmioty realizu-jące cele zarobkowe, jak i niezarobkowe. Stowarzyszenie jest klasycznym przy-kładem osoby prawnej typu korporacyjnego²⁴, co oznacza, że:

1) jako korporacja powstaje na gruncie współpracy członków w imię wspólnych interesów, dla osiągania wspólnego celu;

2) jego substratem są członkowie – osoby fizyczne, osoby prawne (jako człon-kowie wspierający) – którzy wnoszą wkłady oraz płacą składki, na podstawie których tworzony jest jego majątek;

3) jego członkowie posiadają uprawnienia pozwalające im na decydowanie o ce-lach stowarzyszenia, a także na wpływanie na jego działalność.

Prawo o stowarzyszeniach definiuje stowarzyszenia jako dobrowolne, sa-morządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych (art. 2 ust. 1 pr.stow.).

W świetle definicji legalnej stowarzyszenie jest zatem zrzeszeniem, które odzna-cza się następującymi cechami:

– dobrowolnością;

– samorządnością;

– trwałością;

– realizacją celów o charakterze niezarobkowym.

Jest ono strukturą, która daje możliwość reprezentowania wspólnych inte-resów dużej grupy osób²⁵ oraz występowania w ich imieniu. Może to pomagać w uzyskiwaniu dofinansowania, ponieważ potencjalny sponsor ma pewność, że przekazane na cel społeczny środki finansowe lub pomoc rzeczowa rzeczywiście dotrą do bezpośrednich odbiorców.

Dobrowolność

Dobrowolność jako cechę stowarzyszeń należy pojmować jako swobodę w kreowaniu tego typu osób prawnych, swobodę ich rozwiązania, jak i swobodę w przystępowaniu (występowaniu) do nich. Zgodnie z art. 6 ust. 2 pr.stow. nikt

23 J. c^zerwinsKi, Stowarzyszenia, [w:] Encyklopedia podręczna prawa publicznego, t. 2, red.

Z� c^ibichowsKi, Warszawa 1939, s. 993. Przegląd poglądów dotyczących definicji stowarzysze-nia: por. P. s^usKi, Stowarzyszenia i fundacje, Warszawa 2011, źródło: www.lex.ur.edu.pl (dostęp:

20.08.2016); podobnie: E. h^adrowicz, Stowarzyszenia zwykłe w polskim systemie prawnym, Toruń 2014, s. 100–102.

24 S� G^rzybowsKi, Prawo cywilne� Zarys części ogólnej, Warszawa 1978, s. 19.

25 Stowarzyszenia mogą reprezentować interesy kilkudziesięciu tys. osób np. niepełnospraw-nych.

nie może być zmuszony do udziału w stowarzyszeniu lub pozbawiony prawa do wystąpienia z niego; nikt nie może także ponosić ujemnych następstw z tytułu przynależności do stowarzyszenia albo pozostawania poza nim. Potwierdzeniem zasady dobrowolności jest brzmienie art. 6 ust. 1 pr.stow., zgodnie z którym zaka-zuje się również tworzenia stowarzyszeń, które przyjmują zasadę bezwzględnego posłuszeństwa członków wobec jego władz.

Samorządność

Samorządność stowarzyszenia należy rozumieć jako jego niezależność od podmiotów zewnętrznych oraz swobodę w zakresie podejmowania decyzji przez organy i członków stowarzyszenia. Potwierdza to art. 2 ust. 2 pr.stow., który stano-wi, że stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struk-tury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności.

Trwałość

Istnienie stowarzyszenia ma służyć celom, czy też wartościom, o charakterze ponadczasowym. Cecha stowarzyszeń jaką jest ich trwałość oznacza, że są to pod-mioty utworzone dla realizacji celów o charakterze długofalowym²⁶, określonych w statucie. Przyjmuje się jednak, że nie zostaje ono pozbawione cechy trwałości, gdy zostanie utworzone na określony czas²⁷�

Tworzenie stowarzyszeń opiera się na istnieniu względnie trwałych relacji po-między członkami, a uczestnictwo w nim ma charakter osobisty²⁸�

Cele niezarobkowe

Zgodnie z art. 58 ust. 2 Konstytucji RP zakazane jest tworzenie zrzeszeń, któ-rych cele są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. Oznacza to, że ustawodawca uznał, iż wolność zrzeszania się należy do tych wolności obywatelskich, które umożliwiają postępowanie według woli zainteresowanych osób²⁹, zgodnie z obo-wiązującym porządkiem prawnym. Ustawa – Prawo o stowarzyszeniach nie określa expressis verbis celów, dla realizacji których mogą one być powoływane, wskazuje jedynie, że stowarzyszenia nie mogą realizować tych o charakterze

za-26 P� s^arnecKi, Prawo o stowarzyszeniach� Komentarz, Warszawa 2007, źródło: lex.ur.edu.pl (dostęp: 18.08.2016).

27 J. r^oMul, Państwo a stowarzyszenia w Polsce Ludowej, Poznań 1969, s. 17.

28 Wyrok TK z dnia 10 listopada 2004 r., sygn. akt Kp1/04, OTK ZU, nr 10/A/2004, poz. 105.

29 Postanowienie z dnia 24 kwietnia 1998 r., sygn. akt I ACa 17/98, OSA 1999, nr 1, poz. 8.

robkowym, ponieważ cel niezarobkowy odróżnia je od innych zrzeszeń. Oznacza to, że w świetle obowiązującego prawa nie ma przeszkód, aby był to cel nierealny czy tez absurdalny³⁰�

Stowarzyszenia są zatem jednostkami organizacyjnymi, których podstawo-wy cel nie jest związany z celem gospodarczym³¹. Nie oznacza to jednak, że nie mogą one prowadzić działalności gospodarczej, ale działalność ta nie może być celem statutowym stowarzyszenia. Dopuszczalność prowadzenia działalności go-spodarczej przez stowarzyszenia przewiduje art. 34 pr.stow., przy czym jest to działalność o charakterze pomocniczym w stosunku do działalności statutowej.

Dochód pochodzący z działalności tego rodzaju powinien stanowić dodatkowe źródło finansowania celu statutowego, nie może być on również rozdysponowany pomiędzy jego członków.

Stowarzyszenia nie stanowią jednolitej kategorii podmiotów. Można je skla-syfikować, posługując się kryterium podmiotów tworzących stowarzyszenia oraz kryterium posiadania osobowości prawnej.

Posługując się kryterium podmiotów kreujących stowarzyszenie, wyróżnia się:

1) stowarzyszenia osób fizycznych;

2) stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego:

– gmin – na podstawie art. 84 ustawy o samorządzie gminnym gminy mogą tworzyć stowarzyszenia w celu wspierania idei samorządu terytorialnego oraz ochrony wspieranych interesów;

– powiatów – na podstawie art. 75 ust. 1 ustawy o samorządzie powiato-wym powiaty mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z gminami i województwami;

– województw – na podstawie art. 8b ustawy o samorządzie województwa województwa mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z gminami i powiatami.

Do stowarzyszeń tych stosuje się odpowiednio przepisy ustawy – Prawo o sto-warzyszeniach, z tym że dla ich założenia wymaganych jest co najmniej 3 zało-życieli.

Ze względu na kryterium posiadania osobowości prawnej stowarzyszenia można podzielić na:

1) stowarzyszenia zarejestrowane (sensu stricto) – posiadające osobowość prawną;

2) stowarzyszenia zwykłe – posiadające zdolność prawną, tzw. ułomne osoby prawne. Z uwagi na problematykę monografii zrezygnowano analizy stowa-rzyszeń zwykłych, ponieważ nie mogą prowadzić one działalności gospodar-czej�

30 P� s^usKi, Komentarz do art� 2, [w:] Idem, Stowarzyszenia i fundacje…; J. d^oMinowsKa, Pro-wadzenie działalności gospodarczej przez organizacje pozarządowe w latach 1989–2014, „Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2014, nr 362, s. 84.

31 A� K^idyba, Prawo handlowe, Warszawa 2010, s. 769–770.