Tworzenie fundacji

Ustanowienie fundacji jest złożonym procesem, na który składa się: złożenie oświadczenia woli o ustanowieniu fundacji (aktu fundacyjnego), uchwalenie jej statutu oraz wpis do rejestru.

90 A� K^idyba, Komentarz do ustawy o fundacjach i o stowarzyszeniach, Warszawa 1997, źró-dło: www�lex�ur�edu�pl (dostęp: 25.09.2016).

91 P� M^ilewsKa, Grantodawcy z III sektora – możliwość pozyskania środków przez biblioteki,

„Biuletyn EBIB” 2015, nr 2, s. 6–7, 9, źródło: open�ebib�pl (dostęp 18.09.2016).

92 M� P^yKa, Fundacje korporacyjne – organizacje trzeciego sektora czy element struktury przedsiębiorstw, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2013, nr 8, s. 2; K. KietlinsKa, Rola fundacji korporacyjnych w realizacji społecznej odpowiedzialności biznesu, s. 99; Fundacje kor-poracyjne w Polsce – raport z badań, źródło: http://www�forumdarczyncow�pl/docs/raport-funda-cje-korporacyjne-w-polsce�pdf (dostęp: 25.09.2016); A. z^ienKiewicz, Współpraca przedsiębiorstw z fundacjami w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu – studium przypadku, „Studia Eko-nomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2015, nr 225, s. 233.

93 Fundacje Korporacyjne w Polsce� Raport z badań 2012, Forum Darczyńców w Polsce, War-szawa 2012, s. 14.

94 U� G^ołaszewska-K^aczan, Fundacje korporacyjne w Polsce, „Annales. Etyka w życiu gospo-darczym” 2014, vol. 17, nr 3, s. 6.

95 Na przykład Fundacja „Ernst&Young”, Fundacja ORLEN „Dar Serca”, Fundacja Grupy TP, fundacja Polsat lub TVN.

96 M� P^yKa, Fundacje korporacyjne…, s. 3.

Fundator

Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.fund. fundatorami mogą być osoby fizyczne, nieza-leżnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania, oraz osoby prawne mające siedzibę w Polsce lub za granicą. Fundacja może być utworzona przez jedną oso-bę fizyczną lub prawną, kilka osób fizycznych lub prawnych albo przez osoby fizyczne i prawne wspólnie.

Aby osoba fizyczna mogła złożyć oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji, powinna posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Zarówno literatura⁹⁷, jak i orzecznictwo⁹⁸ dopuszczają możliwość ustanowienia fundacji przez pełno-mocnika. Prawo wymaga, aby akt fundacyjny miał formę aktu notarialnego (art. 3 ust. 1 u.fund.); taka sama forma powinna być zachowana dla udzielenia pełno-mocnictwa (art. 99 § 1 kc), przy czym należy mieć na uwadze, że ustanowienie fundacji nie jest czynnością zwykłego zarządu, co oznacza, że fundator udziela pełnomocnictwa do ustanowienia fundacji, wskazując jej cel i majątek przezna-czony na jego realizację.

Jeżeli fundacja powoływana jest w testamencie, to wówczas oświadcze-nie o ustanowieniu fundacji może być złożone wyłączoświadcze-nie osobiście. Wynika to z brzmienia art. 944 kc, zgodnie z którym sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testamentu nie moż-na sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela lub pełnomocnika. Należy także mieć ma uwadze art. 927 § 3 kc, który stanowi, że fundacja ustanowiona w testa-mencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od jego ogłoszenia.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.fund. fundatorem może być także osoba prawna, ale nie jej organ⁹⁹, przy czym na podstawie tej ustawy nie mogą być tworzone funda-cje ze środków publicznych¹⁰⁰. Nie oznacza to, że organy administracji publicznej nie mogą wyposażać fundacji w majątek publiczny z przeznaczeniem do realiza-cji celów związanych z obszarem działania władzy publicznej, jednak taka możli-wość dotyczy fundacji tworzonych na podstawie przepisów szczególnych¹⁰¹�

97 Por. E. M^azur, Fundacja, „Palestra” 1991, z. 5–7, s. 47; K. d^łuŻak, Fundacja w praktyce notarialnej, „Rejent” 1992, nr 2, s. 65.

98 Postanowienie SN z dnia 8 grudnia 1992 r., sygn. akt I CRN 182/92, LEX nr 3886.

99 Ibidem�

100 Art. 45 ustawy o finansach publicznych.

101 K. KleszczewsKi, Komentarz do art� 45 ustawy o finansach publicznych, [w:] Ustawa o fi-nansach publicznych� Komentarz prawno-finansowy, red. H. d^zwonKowsKi, G. G^ołębiowski, War -szawa 2014, źródło: www�lex�ur�edu�pl (dostęp: 29.09.2016).

Akt fundacyjny

Akt fundacyjny jako oświadczenie woli zmierzające do ustanowienia fun-dacji¹⁰² może być dokonany w drodze czynności między żyjącymi (inter vivos) lub na wypadek śmierci (mortis causa). Jeśli fundacja jest ustanawiana w drodze czynności między żyjącymi, to powinien być on sporządzony w sposób okreś-lony w art. 79–95 ustawy Prawo o notariacie¹⁰³. Forma aktu notarialnego służy zapewnieniu merytorycznej i formalnej zgodności z prawem¹⁰⁴ oświadczenia woli fundatora. Ustanowienie fundacji w testamencie może być dokonane w formie:

– testamentu zwykłego (art. 949 kc);

– testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego (art. 950 kc);

– testamentu alograficznego (art. 951 kc);

– testamentu szczególnego, tzn. ustnego (art. 952 kc), podróżnego (art. 953 kc), wojskowego (art. 954 kc).

Akt fundacyjny może zostać skutecznie odwołany przez fundatora do momen-tu wpisu fundacji do rejestru, jeśli została ona ustanowiona w drodze czynności między żyjącymi. Jeśli fundatorów jest kilku, do jego skutecznego odwołania wy-magane jest oświadczenie woli każdego z nich. W przypadku fundacji ustanowio-nej w testamencie odwołanie oświadczenia woli zmierzającego do ustanowienia fundacji jest możliwe do chwili śmierci fundatora, bowiem zgodnie z art. 927

§ 3 kc spadkodawca jest uprawniony do odwołania w każdej chwili całego testa-mentu, jak i jego poszczególnych postanowień, przy czym uprawnienie takie nie przysługuje spadkobiercom.

Treść aktu fundacyjnego

Obowiązkiem fundatora jest wskazanie w akcie fundacyjnym celów, dla re-alizacji których fundacja jest powoływana oraz majątku przeznaczonego na ich realizację.

Cele

Cele, dla realizacji których fundacja może być ustanowiona, wymieniono w art. 1 u.fund. W myśl tej regulacji fundacja może realizować – zgodne z podsta-wowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej – cele społecznie lub gospodarczo użyteczne, w szczególności takie jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i na-uki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna,

ochro-102 H. c^ioch, Istota aktu fundacyjnego, „Nowe Prawo” 1986, nr 10, s.17–18.

103 T.j. Dz.U 2014 poz.164 z późn. zm.

104 A� K^idyba, Komentarz do ustawy o fundacjach…

na środowiska oraz opieka nad zabytkami. Jest to wyliczenie przykładowe, co oznacza, że fundacje mogą realizować każdy cel publiczny, o ile jest on zgodny z podstawowymi interesami RP.

Wskazane przez fundatora cele wyznaczają ogólne ramy działania fundacji oraz krąg destynatariuszy¹⁰⁵. Powinny być one określone jasno oraz w sposób niebudzący wątpliwości wskazywać, że nie kryje się za nimi prowadzenie działal-ności gospodarczej. Nie powinny być określone przy użyciu sformułowań niejed-noznacznych, wskazujących ogólne zasady ideowe. Za niewłaściwe uważane jest określanie celu fundacji wykorzystującego takie sformułowania jak np.: rozwój cywilizacyjny człowieka, działalność proekologiczna, wspieranie przedsiębior-czości, stwarzanie nowych miejsc pracy, działalność informacyjna w dziedzinie kultury, rozwój przemysłu elektronicznego¹⁰⁶�

Fundacja może być powołana dla realizacji celów społecznie lub gospodar-czo użytecznych, co oznacza, że na gruncie ustawy o fundacjach może zostać utworzona także dla realizacji celów gospodarczo użytecznych¹⁰⁷, jednak pogląd ten poddawany jest krytyce. Według H. Ciocha regulacja art. 1 u.fund. prowadzi do wypaczenia instytucji fundacji jako instytucji o celach niegospodarczych i za-ciera różnice pomiędzy fundacjami a innymi przedsiębiorcami (takimi jak spół-ki czy spółdzielnie), z uwagi na to, że cel gospodarczo użyteczny nie musi być jednocześnie użyteczny społecznie. Z brzmienia ww. artykułu wynika, że obydwa rodzaje celów mają charakter równoprawny i mogą być alternatywne, ale także realizowane równocześnie. Należy mieć na uwadze, że prowadzenie działalności gospodarczej ma jedynie wspierać finansowo działalność statutową fundacji¹⁰⁸�

Majątek

Fundacja nie może prowadzić działalności bez majątku – podstawą jej dzia-łalności jest majątek przekazany przez fundatora. Zgodnie z art. 3 ust. 2 u.fund.

na przekazany przez fundatora majątek mogą składać się pieniądze, papiery war-tościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości.

Sformułowanie „mogą składać się” wskazuje, że nie jest to lista zamknięta – przed-miotem majątku przeznaczonego na rzecz fundacji mogą być także przedmioty i prawa majątkowe (w tym prawa na dobrach niematerialnych, np. prawo do pa-tentu, prawo wyłączne powstałe z rejestracji wzoru użytkowego lub zdobnicze-go – wzoru użytkowezdobnicze-go), jeśli spełniają łącznie następujące warunki:

105 L� s^tecKi, Fundacja, t. I, Toruń 1996, s. 180.

106 D. b^uGaJna-s^PorczyK, [w:] D. b^uGaJna-s^PorczyK, i. J^anson, Zakładamy fundację� Prak-tyczny komentarz do ustawy o fundacjach, Warszawa 1996, s. 29–30.

107 Uchwała SN z dnia 26 stycznia 1993 r., sygn. akt III ARN 93/92, LEX nr 9569.

108 H. c^ioch, [w:] H. c^ioch, A. K^idyba, Ustawa o fundacjach� Komentarz, Warszawa 2007, źró-dło: www�lex�ur�edu�pl (dostęp: 30.08.2016).

1) są zbywalne;

2) stanowią własność fundatora¹⁰⁹; 3) mają określoną wartość majątkową¹¹⁰�

Wskazując składniki majątkowe w akcie fundacyjnym, fundator zobowiązuje się do ich przeniesienia na rzecz fundacji z momentem jej rejestracji, chyba że składnikiem majątkowym jest nieruchomość – wówczas do skutecznego przenie-sienia konieczne jest zawarcie odrębnej umowy w formie aktu notarialnego, prze-noszącej własność nieruchomości na fundację po jej zarejestrowaniu¹¹¹. Majątek fundacji jest niezależny od majątku osobistego fundatora, co oznacza, że fundator nie może zaspokajać swoich osobistych zobowiązań z majątku fundacji jako oso-by prawnej oraz fundacja nie może ponosić odpowiedzialności za zobowiązania fundatora¹¹²�

Ustawa o fundacjach nie określa wielkości majątku pierwotnego przekazywa-nego przez fundatora – ani jego wartości minimalnej, ani maksymalnej¹¹³. Wiel-kość ta powinna być proporcjonalna do celów realizowanych przez fundację.