Ustanie bytu stowarzyszenia

Rozwiązanie

Stowarzyszenie ulega rozwiązaniu z mocy prawa lub z mocy statutu, na pod-stawie własnej uchwały lub na podpod-stawie orzeczenia sądu⁶⁵� Statut stowarzyszenia może przewidywać jego rozwiązanie z powodu takich przyczyn jak: upływ czasu, na jaki stowarzyszenie zostało założone, osiągnięcie celu, dla realizacji którego zostało powołane, zmniejszenie się liczby członków stowarzyszenia poniżej licz-by niezbędnej do jego założenia, zajście zdarzenia przewidzianego w statucie. Po-dejmując uchwałę o rozwiązaniu stowarzyszenia, walne zebranie członków może kierować się różnymi przesłankami. Jest to niewątpliwie wyraz zasady dobrowol-ności, także co do zakończenia bytu stowarzyszenia. Walne zebranie członków podejmuje uchwałę o rozwiązaniu stowarzyszenia, w wyniku której przeprowa-dzana jest jego likwidacja. Innymi słowy rozwiązanie stowarzyszenia (na pod-stawie uchwały lub orzeczenia sądu) stanowi podstawę likwidacji. W uchwale powinna zostać wyraźnie wskazana data rozwiązania stowarzyszenia, która jest jednocześnie datą rozpoczęcia likwidacji.

Rozwiązanie stowarzyszenia przez sąd zostało omówione we fragmencie do-tyczącym nadzoru.

Likwidacja

Likwidacja stowarzyszenia ma na celu zakończenie jego działalności, spienię-żenie majątku, zaspokojenie lub zabezpieczenie wierzycieli, czyli jest to proces prowadzący do ustania jego bytu. Jeżeli do likwidacji dochodzi w związku z pod-jęciem uchwały przez walne zebranie członków, to uchwała ta powinna wska-zywać, jak wspomniano wyżej, datę rozpoczęcia likwidacji. Ponadto powinna wskazywać osobę likwidatora oraz cel, na który zostanie przeznaczony majątek zlikwidowanego stowarzyszenia, o ile statut nie zawiera stosownych regulacji

65 A� K^idyba, Prawo handlowe…, s. 813.

w tym zakresie. W razie braku takiego wskazania w uchwale i w statucie likwi-datorami stowarzyszenia są członkowie zarządu (art. 36 ust. 1 pr.stow.), a gdy chodzi o majątek pozostały po likwidacji, w razie braku takiego postanowienia, o przeznaczeniu majątku orzeka sąd (art. 38 pr.stow.).

Gdy stowarzyszenie rozwiązywane jest przez sąd, wówczas to on zarządza likwidację i wyznacza likwidatora. Likwidator działa w imieniu własnym, wypeł-niając swego rodzaju funkcję publiczną jako osoba zaufania publicznego i w tym charakterze podlega również kontroli w zakresie przestrzegania w swej działalno-ści wymogów prawa⁶⁶. W zależności od rozmiarów stowarzyszenia może to być jedna lub więcej osób. Zasadne jest, aby przy wyznaczeniu likwidatorów został określony sposób ich reprezentacji⁶⁷�

Zgodnie z art. 37 ust. 1 pr.stow. obowiązkiem likwidatora jest przeprowadze-nie likwidacji w możliwie najkrótszym czasie, w sposób zabezpieczający majątek likwidowanego stowarzyszenia przed nieuzasadnionym uszczupleniem. Pozosta-łe obowiązki likwidatora są następujące:

1) zawiadomienie sądu sprawującego nadzór nad stowarzyszeniem o wszczęciu likwidacji i wyznaczeniu likwidatora, z podaniem swego nazwiska, imienia i miejsca zamieszkania, chyba że likwidator został wyznaczony przez sąd;

2) złożenie wniosku o wpis do rejestru stowarzyszeń informacji o otwarciu li-kwidacji, danych o osobie likwidatora wraz ze sposobem reprezentacji (art. 44 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 49 ust. 1 ustawy o KRS); w przypadku likwidatora, którego ustanowił sąd na podstawie art. 36 ust. 2 pr.stow., dane te wpisywane są z urzędu (art. 45 ust. 4 w zw. z art. 49 ust. 1 ustawy o KRS);

3) podanie do publicznej wiadomości informacji o wszczęciu postępowania li-kwidacyjnego; ponieważ ustawa – Prawo o stowarzyszeniach nie określa for-my zawiadomienia, może to być opublikowanie stosownej informacji w dzia-le ogłoszeń prasy ogólnopolskiej i lokalnej. Gdy stowarzyszenie jest wpisane do rejestru przedsiębiorców, wpis o likwidacji jest ogłaszany w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (art. 13 ust. 1 ustawy o KRS);

4) otwarcie ksiąg rachunkowych, przeprowadzenie inwentaryzacji, wyceny ak-tywów i pasywów, sporządzenie sprawozdania finansowego oraz sporządze-nie listy wierzycieli i dłużników;

5) zbywanie majątku stowarzyszenia i egzekwowanie długów oraz zaspokojenie wierzycieli;

6) wystąpienie z wnioskiem o wykreślenie stowarzyszenia z rejestru.

Zgodnie z art. 37 ust. 2 pkt 2 pr.stow. w ramach postępowania likwidacyjne-go likwidator może dokonywać czynności prawnych niezbędnych do przeprowa-dzenia likwidacji. Dokonuje ich, zbywając majątek stowarzyszenia, może też np.

składać oświadczenia woli o rozwiązaniu umów zawartych ze stowarzyszeniem,

66 P� s^arnecKi, Prawo o stowarzyszeniach…

67 P� s^usKi, Stowarzyszenia i fundacje…

może także zawierać nowe umowy, o ile jest to konieczne do przeprowadzenia likwidacji (umowy z biegłym rewidentem o sporządzenie sprawozdania finan-sowego czy z kancelarią prawniczą, której przedmiotem będzie pomoc w docho-dzeniu roszczeń należnych stowarzyszeniu)⁶⁸. Stowarzyszenie, w stosunku do którego toczy się postępowanie likwidacyjne, nie może prowadzić działalności określonej w statucie⁶⁹�

Postępowanie likwidacyjne może trwać maksymalnie rok. Gdy nie zostanie zakończone w tym terminie, likwidator przedstawia przyczyny opóźnienia sądo-wi, który może ten termin przedłużyć, jeżeli uzna opóźnienie za usprawiedliwione (art. 37 ust. 3 pr.stow.). Koszty postępowania likwidacyjnego pokrywane są z ma-jątku likwidowanego stowarzyszenia (art. 39 pr.stow.).

Upadłość stowarzyszenia

Stowarzyszenie prowadzące działalność gospodarczą ma status przedsiębior-cy, co oznacza, że ma zdolność upadłościową. Stanowisko takie jest aprobowa-ne zarówno przez piśmiennictwo⁷⁰, jak i judykaturę⁷¹. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe⁷² definiuje niewypłacalność jako stan, w którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pie-niężnych (art. 10 pr.upad. w zw. z art. 11 ust. 1 pr.upad.). Ustawa ta formułuje domniemanie, zgodnie z którym, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pie-niężnych przekracza 3 miesiące, domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1a pr.upad.). Jeżeli dłużnik jest osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposia-dającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 mie-siące (art. 11 ust. 2 pr.upad.).

Objęcie stowarzyszenia postępowaniem upadłościowym zabezpiecza jego in-teresy majątkowe, ponieważ:

1) ogłoszenie upadłości daje możliwość ustalenia rzeczywistego stanu majątku dłużnika, gdyż jest on zobowiązany do złożenia m.in. przygotowanych spe-cjalnie na potrzeby postępowania upadłościowego bilansu oraz listy wierzy-cieli;

68 Ibidem�

69 Postanowienie NSA w Warszawie z dnia 9 lipca 2013 r., sygn. akt II GZ 334/13, LEX nr 1344638.

70 J. K^ruczalaK-J^anKowsKa, Niewypłacalność stowarzyszenia w prawie polskim, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2015, t. XXXIII, s. 219 i przytaczana tam literatura.

71 Postanowienie SN z dnia 19 czerwca 1996 r., sygn. akt III CZP 66/96, LEX nr 25395.

72 T.j. Dz.U. 2016 poz. 2171.

2) zapobiega dalszemu uszczuplaniu jego majątku, a także hamuje narastanie jego obciążeń;

3) daje możliwość uruchomienia instrumentów prawnych, dzięki którym ma-jątek dłużnika może ulec powiększeniu (np. przez uznanie niektórych czyn-ności dokonanych przez dłużnika za bezskuteczne w stosunku do masy upa-dłości)⁷³�

Pracownicy stowarzyszenia postawionego w stan upadłości nie są uprawnieni do korzystania z gwarancji, jakie daje ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochro-nie roszczeń pracowniczych w razie ochro-niewypłacalności pracodawcy⁷⁴, co oznacza, że nie są oni objęci gwarancją wypłat z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Taki wniosek wynika z treści art. 2 ust. 2 powoływanej regula-cji, zgodnie z którym niewypłacalność pracodawcy nie zachodzi w odniesieniu do osób prawnych podlegających obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych pu-blicznych zakładów opieki zdrowotnej, o którym mowa w rozdziale 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o KRS, wpisanych do rejestru przedsiębiorców z tytu-łu wykonywania działalności gospodarczej, jednostek zaliczanych na podstawie odrębnych przepisów do sektora finansów publicznych, a także osób fizycznych prowadzących gospodarstwo domowe zatrudniających osoby wykonujące pracę zarobkową w tym gospodarstwie.

W stan upadłości mogą także zostać postawione terenowe jednostki organiza-cyjne stowarzyszeń.

Łączenie się i podział stowarzyszeń

Ustanie bytu prawnego stowarzyszenia może także nastąpić w drodze łączenia się i podziału stowarzyszeń. Problematyka ta nie została uregulowana w usta-wie – Prawo o stowarzyszeniach, ale wniosek o możliwości przeprowadzania takich procedur wynika z wolności zrzeszania się. Zagadnienia te powinny być uregulowane w statucie. Nie ulega wątpliwości, że w sprawach reorganizacji tego rodzaju powinno rozstrzygać walne zebranie członków stowarzyszenia, ponieważ dotyczą one wszystkich członków organizacji.

73 J. K^ruczalaK-J^anKowsKa, Niewypłacalność stowarzyszenia…, s. 221.

74 T.j. Dz.U. 2014 poz. 272 z późn. zm.

2. Fundacje

2.1. Najważniejsze podstawy prawne działania fundacji