opiekuńczo–wychowawczych rodziców w gminach
6.6. Postawy nauczycieli wobec ustawy nowelizującej
Nauczyciele w różnych warunkach (krajach) spostrzegani są jako wyjątkowo „uprzywilejo-wana” grupa zawodowa, w kontekście wykrywania i inicjowania działań wobec przypadków przemocy nad dzieckiem w rodzinie. Na tle innych grup zawodowych, nawet takich jak ochro-na zdrowia, pomoc społeczochro-na czy Policja, ochro-nauczyciele posiadają zarówno szczególne możli-wości (codzienny, systematyczny kontakt z szeroką populacją dzieci, znajomość środowisk rodzinnych swych uczniów), jak i kompetencje (znajomość prawidłowych i niepokojących zachowań u dzieci, w tym tych, które mogą wynikać z niewłaściwych warunków środowi-skowych – rodzinnych) do pełnienia niezastąpionej roli w identy ikowaniu zarówno dzie-ci o iar przemocy w rodzinie, jak i dziedzie-ci zagrożonych wystąpieniem przemocy w rodzinie.
Co więcej, takie są również oczekiwania społeczne. Opinia publiczna już przed wprowadze-niem w życie nowelizacji, w której określono obowiązek zgłaszania przez m.in. nauczycieli przypadków przemocy w rodzinie, dostrzegała nauczycieli jako grupę społeczną, na której powinien spoczywać obowiązek reagowania poprzez zgłaszanie zidenty ikowanych w prak-tyce zawodowej przypadków. W badaniach CBOS z 2008 roku aż 92% badanych wyraziło taką opinię155.
Z tych względów postawy i kompetencje nauczycieli w zakresie ich aktywnego udziału w dzia-łaniach określanych w ustawie nowelizującej w stosunku do przedstawicieli określonych grup zawodowych wydają się być szczególnie istotne. Na mocy ustawy z 10 czerwca 2010 roku nauczyciele oraz pracownicy ochrony zdrowia zostali włączeni do procedury „Niebie-skie Karty”, określonej w ustawie jako ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązy-wania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnio-nym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Wymienieni przedstawiciele realizują procedurę „Niebieskie Karty” w oparciu o zasadę współpracy i przekazują informacje o
pod-155 Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci, CBOS 2008.
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
jętych działaniach przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego. Jednocześnie ustawa określa, iż wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje między innymi156 przez wypeł-nienie odpowiedniego formularza, w przypadku powzięcia w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny.
Względy powyższe powodują, iż w świetle analizy społecznych konsekwencji wprowadzenia w życie ustawy nowelizującej należy przyjrzeć się postawom nauczycieli w zakresie prze-ciwdziałania przemocy wobec dziecka w rodzinie, ale także ich kompetencjom w tej mierze.
W badaniach uczestniczyło 94 nauczycieli z losowo wybranych szkół funkcjonujących w lo-sowo wybranych 4 gminach, z których dwie były gminami miejskimi, a dwie gminami wiej-skimi157. Badania miały charakter całkowicie anonimowy, odbyły się poprzez wypełnienie przez nauczycieli wybranych szkół kwestionariusza z kilkoma pytaniami.
Postawy nauczycieli wobec ustawy i własnego aktywnego udziału w jej działaniach Biorąc pod uwagę postawy nauczycieli wobec przeciwdziałania przemocy w stosunku do dziecka w rodzinie, przede wszystkim istotne jest ogólne nastawienie nauczycieli do własnej aktywnej roli w tym obszarze i do faktu włączenia ich do procedury „Niebieskie Karty”.
Wśród badanych nauczycieli akceptacja wprowadzenia procedury i ocena jej przydatności wydaje się być na razie umiarkowana. Jedynie 11% badanych zgodziło się z twierdzeniem, iż procedura „Niebieskie Karty” wprowadzona do oświaty zdecydowanie przyczynić może się do zwiększenia wykrywalności przypadków dzieci doznających przemocy w rodzinie i objęcia ich stosowną pomocą.
WYKRES 99.OPINIE NAUCZYCIELINATEMATEFEKTYWNOŚCI PROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY” WPROWADZONEJ DOOŚWIATY (N=94).
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
156 Lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem prze-mocy w rodzinie (art. 1 § 7 ustawy z dnia 10 czerwca 2010 roku).
157 W badaniach wzięli udział nauczyciele z gmin Celestynów, Józefów (woj. mazowieckie) oraz Chybie i Siemianowice Śląskie (woj. śląskie). Badania zrealizowano w końcu czerwca 2011.
0 procedura zdecydowanie przyczynić może się do poprawy
wykrywalności przypadków dzieci doznających przemocy w rodzinie i objęcia ich stosowną pomocą
procedura może jedynie częściowo poprawić wykrywalność przypadków przemocy wobez dziecka w rodzinie
procedura przyczyni się do poprawy wykrywalności przypadków przemocy wobez dziecka w rodzinie
10 20 30 40 50 60
31%
58%
11%
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
dzenia ww. procedury do oświaty, wykazując tym samym wobec tej procedury negatywne nastawienie, a 58% badanych nauczycieli uważa tę procedurę jedynie częściowo za przydat-ną, efektywną. Płynący stąd wniosek o niskiej aprobacie nauczycieli dla wprowadzenia w oświatę procedury „Niebieskie Karty” potwierdzają wyniki w zakresie innego pytania zadanego nauczycielom w zakresie ich opinii na temat gotowości nauczycieli do stosowania procedury „Niebieskie Karty”. Z uzyskanych danych w tej kwestii wynika bowiem, iż jedynie 9% badanych nauczycieli uważa, iż nauczyciele będą chętnie stosowali procedurę.
WYKRES 100.NASTAWIENIENAUCZYCIELIDOSTOSOWANIAPROCEDURY „NIEBIESKIE KARTY” WOŚWIACIE (N=94).
0 brak odpowiedzi
nauczyciele będą chętnie stosowali procedurę Niebieskiej Karty nauczyciele raczej niechętnie stosowali procedurę Niebieskiej Kartybędą nauczyciele zdecydowanie niechętnie stosowali procedurę Niebieskiej Kartybędą
10 20 30 40 50 60 70 80
19%
72%
9%
0%
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
W stosunku do innych działań wobec problemu przemocy nad dzieckiem w rodzinie okre-ślanych przez ustawę nowelizującą, zwłaszcza tych, które budziły szczególne zaniepokojenie społeczne, tj.: możliwość odebrania dziecka z rodziny przez określone osoby w sytuacji bez-pośredniego zagrożenia jego życia lub zdrowia, nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy domowej oraz zakaz zbliżania się sprawcy przemocy w rodzinie do określonych osób, badani nauczyciele wykazali wysoką aprobatę. W zdecydowanej większości uznali, iż środki te mogą poprawić bezpieczeństwo i sytuację dzieci w rodzinach.
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 101.OPINIENAUCZYCIELIDOTYCZĄCEPOPRAWYBEZPIECZEŃSTWA
DZIECIWRODZINACHPOPRZEZWPROWADZONEŚRODKIOCHRONYOFIARPRZEMOCYWRODZINIE (N = 94).
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
W prezentowanych powyżej danych można zauważyć, iż wśród wymienionych i przedsta-wionych nauczycielom do oceny środków wprowadzonych przez ustawę nowelizującą, naj-bardziej ostrożna ich aprobata dotyczy odbierania dziecka z rodziny, ale i tak w zdecydowa-nej większości badani ten środek aprobują (77%). Ocena środków ochrony o iar przemocy w rodzinie wprowadzonych przez ustawę, wyrażona przez nauczycieli w perspektywie dzie-cka wydaje się mieć częściowe uzasadnienie w obrazie preferencji nauczycieli co do działań, jakie powinny być ich zdaniem podejmowane w stosunku do rodziców stosujących przemoc wobec swojego dziecka. Rozkład uzyskanych odpowiedzi na zastosowane pytanie wykazuje bowiem zdecydowaną przewagę preferencji pomocowych nad punitywnymi.
WYKRES 102.PREFERENCJENAUCZYCIELIDOTYCZĄCEDZIAŁAŃ, JAKIEPOWINNYBYĆPODEJMOWANE WOBECRODZICÓWSTOSUJĄCYCHPRZEMOCWOBECDZIECKA (N = 94).
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE
0 zakaz zbliżania się sprawcy przemocy
do określonych osób
nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy w rodzinie
odebranie dziecka z rodziny w sytuacji bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia
10 20 30 40 50 60 70 80 90 pomoc w opiece i wychowaniu dzieci odebranie dziecka, odebranie praw rodzicielskich kara pozbawienia wolności
edukację o właściwych sposobach wychowywania i szkodliwości stosowania przemocy wobec dzieckai
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie
Z punktu widzenia charakterystyki kompetencji nauczycieli w zakresie ich działań określanych w ustawie z 10 czerwca 2010 roku, na plan pierwszy wysuwają się te, które mają znaczenie w identy ikowaniu w praktyce występowania przypadków dzieci–o iar przemocy w rodzi-nie. Z tego względu badanych nauczycieli poproszono o ocenę własnej wiedzy w tym zakre-sie. Uzyskany obraz odpowiedzi jest raczej mało zadowalający. Jedynie nieco ponad jedna trzecia badanych nauczycieli (38%) oceniła własną wiedzę na temat identy ikowania dzieci–o iar przemocy w rodzinie jako wystarczającą i sprawdzającą się w praktyce.
Natomiast zdecydowanie więcej niż połowa nauczycieli (59%) uznała potrzebę włas-nego gruntowwłas-nego przeszkolenia w tym temacie.
WYKRES 103.JAKOCENIA PAN/ISWOJĄWIEDZĘNATEMATSYMPTOMÓWŚWIADCZĄCYCHOTYM, ŻEDZIECKOMOŻE BYĆOFIARĄPRZEMOCYWRODZINIE (N = 94)?
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
Uzupełnieniem obrazu kompetencji badanych nauczycieli do działania w obszarze przeciwdzia-łania przemocy wobec dzieci w rodzinie są także faktycznie rozpoznawane przez nich we własnej praktyce zawodowej sytuacje przemocy wobec dziecka w rodzinie. Rozkład deklaracji badanych na temat styczności z przypadkami dzieci doznającymi przemocy w rodzinie pokazuje, iż domi-nująca większość (niemal 70%) uważa, iż spotyka się z takimi sytuacjami rzadziej niż kilka razy w roku. Można ten wynik interpretować między innymi jako spójny z wcześniej ukazanymi nie-wielkimi kompetencjami w zakresie identy ikacji (wykrywania) przypadków zjawiska.
wystarczającą i sprawdzającą się w praktyce, potrafię/potrafiłbym rozpoznać takie sytuacje znam tylko najbardziej ewidentne symptomy i przydałoby mi się szkolenie w tej kwestii
mam mgliste pojęcie na ten temat, potrzebuję porządnego przeszkolenia
59%
3%
39%
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 104.JAKCZĘSTOWSWOJEJPRAKTYCESTYKASIĘ PAN/IZPRZYPADKAMIDZIECIDOZNAJĄCYCHPRZEMOCY WRODZINIE (N=94)?
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
Najbardziej ewidentną przesłanką wnioskowania o kompetencjach nauczycieli do aktywnego udziału w działaniach na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie jest ich uczestnictwo w tematycznych szkoleniach. Badani nauczyciele zapytani o udział w szkoleniach, kursach itp. na temat przemocy nad dzieckiem w rodzinie, w zdecydowanej większości (64%) ujaw-nili brak takich aktywności.
WYKRES 105.CZYBRAŁ/A PAN/IUDZIAŁWJAKICHŚSZKOLENIACH, KURSACH, STUDIACH, KTÓRYCHTEMATYKA DOTYCZYŁAPROBLEMUPRZEMOCYWOBECDZIECKAWRODZINIE (N = 94)?
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNE.
Uzyskany obraz odpowiedzi nauczycieli, pozwalający szacować ich kompetencje w za-kresie udziału w działaniach wobec przemocy w rodzinie na mocy ustawy nowelizu-jącej, wskazuje na pilną potrzebę objęcia środowiska nauczycieli stosownymi szko-leniami.
kilka razy w roku rzadziej niż kilka razy w roku więcej niż kilka razy w roku 26%
5%
69%
tak nie brak odpowiedzi 1%
64%
35%