opiekuńczo–wychowawczych rodziców w gminach
6.4. Społeczne postawy wobec ingerencji w rodzinę z problemem przemocy wobec dziecka
Rzeczywista poprawa sytuacji dzieci w rodzinach i ich lepsza ochrona przed przemocą w ro-dzinie zależy od wielu czynników, wśród których istotną rolę pełnią społeczne postawy wo-bec zjawiska przemocy w stosunku do dzieci oraz postawy wowo-bec interweniowania w rodzi-nę w przypadku występowania w niej tego problemu. Na podstawie badań z 2011 roku TNS OBOP dla RPD ukazano już wzrost społecznych postaw aprobaty dla sprawowania nad rodziną kontroli w zakresie sposobu postępowania z dzieckiem. Ponadto uzyskane przez nas wyniki wskazują, iż obecnie większość społeczeństwa charakteryzuje się stosunkowo wysoką aprobatą dla ingerencji zewnętrznego podmiotu w rodzinę z problemem złego trak-towania dziecka. Dane pokazują, iż 96% badanych wskazało jeden z przedstawionych pod-miotów jako ten, który powinien ingerować w rodzinę w sytuacjach złego traktowania w niej dziecka. Jedynie 4% badanych wybrało odpowiedź, iż „nikt nie powinien się mieszać”.
Zwrócić jednak należy uwagę, iż niemal 1/3 badanych (26%) uznaje, iż ingerencja taka może mieć miejsce tylko ze strony kogoś bliskiego rodzinie lub ze strony krewnego.
raczej tak raczej nie zdecydowanie nie
zdecydowanie tak trudno powiedzieć 25%
37%
24%
9% 5%
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
JEŚLIDZIECKOJESTWNIEJŹLETRAKTOWANE?
ŹRÓDŁO: TNS OBOP DLA RPD, 2011.
Znacząca część badanych – niemal jedna trzecia (28%) – aprobując interwencję z zewnątrz, nie określa preferencji, kto tę interwencję powinien podejmować, udzielając odpowiedzi:
„każdy, kto wie o takiej sytuacji”. Wydaje się, iż ci badani uważają jako uprawnione do tego typu działań (interwencji w rodzinę) różne podmioty. Podmioty określane w ustawie no-welizującej jako podejmujące działania w sytuacjach występowania problemu przemocy w rodzinie, tj.: szkoła, pomoc społeczna, Policja uzyskały podobny mandat, tj. pomiędzy 9%
a 3%, ale można też dostrzec, iż niemal podobny mandat społeczny dla ingerencji w rodzinę z problemem przemocy wobec dziecka uzyskał Rzecznik Praw Dziecka (8%).
Analizując, na ile poziom społecznej akceptacji dla podejmowania interwencji w rodzinę z problemem przemocy nad dzieckiem zmienił się po wprowadzeniu w życie nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie można sięgnąć do badań zrealizowanych przed nowelizacją ustawy, które podejmowały kwestię aprobaty dla społecznej interwencji w sytuacje przemocy nad dzieckiem w rodzinie. Przykładem są badania realizowane przez CBOS w odstępach czasowych: 1994, 2001 i 2008, w których zastosowano pytania: „Czy Pana(i) zdaniem osoby obce, spoza rodziny powinny czy też nie interweniować, gdy widzą, że dziecko jest źle traktowane przez rodziców (opiekunów)?”153. Jeśli porównać dane z tych lat z badaniami z 2011 roku, okazuje się, iż poziom tej aprobaty jest podobny. Pomimo zna-czącego odstępu czasu (7 lat) oraz faktu nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie różnice nie są znaczące.
153 Społeczne przyzwolenie na bicie dzieci, CBOS 2008.
każdy, kto wie o takiej sytuacji nikt nie powinien się wtrącać tylko ktoś bliski rodzinie lub krewny
ksiądz
Rzecznik Praw Dziecka pomoc społeczna organizacja pozarządowa Policja/prokurator/sąd szkoła/nauczyciele
28%
4%
9%
8% 1%
2% 9%
13%
26%
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 90. SPOŁECZNAAPROBATADLAINTERWENCJIWSYTUACJEZŁEGOTRAKTOWANIADZIECKAWRODZINIE WLATACH 1994–2011.
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNENAPODSTAWIE CBOS, „SPOŁECZNEPRZYZWOLENIENABICIEDZIECI”, 2008; ORAZ TNS OBOP DLA RPD, 2011.
Powyższe dane, porównujące w różnych latach poziom aprobaty dla ingerencji w rodzinę z problemem przemocy nad dzieckiem, oddają oczywiście uproszczony obraz w tej kwestii.
W rzeczywistości istnieją różnice w postawach społecznych w tym zakresie, w zależności od szczegółowego kontekstu owej przemocy, tj. rodzaju zachowania rodzica wobec dziecka.
Badania Fundacji Dzieci Niczyje z 2009 roku pokazały, iż najmniejszą akceptację społecz-ną ma interwencja, jeśli dziecko jest karcone przez rodziców klapsem (nieco ponad 30%), a zdecydowanie większa aprobata ma miejsce, jeśli w grę wchodzą takie zachowania rodzi-ców wobec dziecka, jak: bicie pasem, silne bicie ręką czy uderzenie w twarz154.
W kontekście ujawnionej występującej obecnie ogólnej aprobaty społecznej dla ingerencji w rodzinę z problemem przemocy nad dzieckiem, starano się określić także preferencje spo-łeczne co do rodzaju owej interwencji, tj. preferencje co do typu działań, jakie powinno się podejmować wobec rodziców stosujących przemoc wobec swoich dzieci.
154 Bicie dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków, Raport z badań, Fundacja Dzieci Niczyje, War-szawa 2009.
100%
80%
60%
40%
20%
0%
1994 92
4 6 2 64 04
92 90 96
tak nie
trudno powiedzieć
2001 2008 2011
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
ŹRÓDŁO: TNS OBOP DLA RPD, 2011.
Uzyskane dane wskazują, iż w perspektywie przedstawionych określonych działań najwyż-szą aprobatę uzyskało „nadzorowanie rodzin z problemem przemocy nad dziećmi” – 28%
badanych, a następnie „edukacja rodziców o pozytywnych metodach wychowania” – 23%
badanych oraz „pomoc rodzicom w lepszym radzeniu sobie ze stresem” – 21% badanych.
Dokonując jednak analizy przedstawionych powyżej danych w kategoriach pewnych typów działań, zauważyć można, iż najwięcej zwolenników mają działania pomocowe i edu-kacyjne (44% – łącznie wskazania na „edukowanie rodziców na temat pozytywnych spo-sobów postępowania z dzieckiem”, a także „pomoc rodzicom w zakresie radzenia sobie ze stresem i emocjami”). Mniej natomiast aprobowane są działania nadzorująco–kontro-lujące w postaci „nadzorowania rodzin przez kuratorów” (28%). Najmniejszą natomiast aprobatę społeczną uzyskały działania punitywno–restrykcyjne – 25% badanych (łącz-nie wskazania na „kara(łącz-nie rodziców wyrokami” i „odbiera(łącz-nie dzieci” oraz „przymusowa te-rapia rodziców”).
powinno się ich edukować w zakresie pozytywnych metod wychowawczych żadne
powinno się ich karać wyrokami
powinno się ich nadzorować (np. przez kuratora)
powinno się ich przymusowo leczyć powinno się im pomagać lepiej radzić sobie ze stresem i panować nad sobą
powinno się im odbierać dzieci i umieszczać je w rodzinach zastępczych
23%
3%
13%
21% 28%
6%
6%
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 92. PREFERENCJEDOTYCZĄCETYPÓWDZIAŁAŃWOBECRODZICÓWBIJĄCYCHDZIECI.
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNENAPODSTAWIE TNS OBOP DLA RPD, 2011.
Ogólnie charakteryzując w oparciu o przeprowadzone badania i dokonane analizy porów-nawcze społeczną aprobatę dla ingerencji w rodzinę z problemem przemocy nad dzieckiem, stwierdzić można, iż:
stosunkowo wysoka społeczna aprobata dla interwencji w rodzinę z problemem przemocy w sto-sunku do dziecka (ukazana wcześniej) w dużej części dotyczy pozarestrykcyjnych sposobów owego interweniowania. Interwencja o formalno–restrykcyjnym charakterze cieszy się bowiem stosun-kowo niską akceptacją społeczną.
Ukazany pro il społecznych preferencji dotyczących interwencji wobec rodzin z problemem przemocy nad dzieckiem znajduje też swoje odbicie w odpowiedziach badanych na temat oceny, w perspektywie sytuacji dziecka i jego ochrony, środków ochrony o iar przemocy w rodzinie, które wprowadzone zostały przez nowelizację, tj.:
► odebranie dziecka rodzicom i umieszczenie go w bezpiecznym miejscu,
► nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy,
► zakaz zbliżania się sprawcy przemocy do określonych osób (do dziecka).
pomocowo–edukacyjne żadne
punitywno–restrykcyjne nadzorująco–kontrolne 44%
3%
25%
28%
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
KTÓREDOZNAJEWRODZINIEPRZEMOCY: ODEBRANIEDZIECKARODZICOMIUMIESZCZENIEGOWINNYMBEZPIECZNYM MIEJSCU?
ŹRÓDŁO: TNS OBOP DLA RPD, 2011.
W przypadku środka, jakim jest odebranie dziecka z rodziny, społeczna ocena jego funk-cjonalności była właściwie spolaryzowana. Podobny procent badanych ocenił to roz-wiązanie w kategoriach pozytywnych (42%) i negatywnych (43%).
WYKRES 94. CZY PANA(I) ZDANIEMPONIŻSZEDZIAŁANIAMOGĄFAKTYCZNIEPOPRAWIĆSYTUACJĘDZIECKA,
KTÓREDOZNAJEWRODZINIEPRZEMOCY: NAKAZOPUSZCZENIAMIESZKANIAPRZEZSPRAWCĘPRZEMOCYWRODZINIE?
ŹRÓDŁO: TNS OBOP DLA RPD, 2011.
Ocena społeczna środka, jakim jest nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę prze-mocy, była z kolei zdecydowanie pozytywna. Ponad 2/3 badanych (77%), udzielając od-powiedzi „zdecydowanie tak” lub „raczej tak”, oceniło, iż działanie tego typu może poprawić sytuację dziecka w rodzinie.
raczej tak raczej nie zdecydowanie nie
zdecydowanie tak trudno powiedzieć 31%
11%
15%
14%
29%
raczej tak raczej nie zdecydowanie nie
zdecydowanie tak trudno powiedzieć 39%
38%
12%
9%
2%
CZĘŚĆ II. FUNK CJONOW ANIE NOWELIZA CJI US TA WY O PR ZECIWD ZIAŁANIU PR ZEMOCY W R OD ZINIE
WYKRES 95. CZY PANA(I) ZDANIEMPONIŻSZEDZIAŁANIAMOGĄFAKTYCZNIEPOPRAWIĆSYTUACJĘDZIECKA,
KTÓREDOZNAJEWRODZINIEPRZEMOCY: ZAKAZZBLIŻANIASIĘSPRAWCYPRZEMOCYDOOFIARY (DZIECKA)?
ŹRÓDŁO: TNS OBOP DLA RPD, 2011.
Jeszcze wyższą aprobatę społeczną uzyskało działanie wobec problemu przemocy nad dzie-ckiem w rodzinie w postaci środka, jakim jest zakaz zbliżania się sprawcy przemocy do określonych osób. Dominująca większość badanych (84%) wyraziła bowiem jego pozy-tywną ocenę w perspektywie rozpatrywania sytuacji dziecka jako o iary przemocy.
Porównując ocenę wszystkich trzech rodzajów działań ochrony dziecka jako o iary przemo-cy w rodzinie, wyraźnie widać najbardziej ostrożne postawy aprobaty dla działania, jakim jest odbieranie dziecka z rodziny. Jednocześnie uzyskany pro il wyników jest, jak się wydaje, spójny ze zdaniem opinii społecznej na temat preferowanych działań wobec rodzin z prob-lemem przemocy nad dziećmi, które to wyniki przedstawiono wcześniej.
WYKRES 96. SPOŁECZNAAPROBATADLAŚRODKÓWOCHRONYOFIARPRZEMOCYWRODZINIE (PERSPEKTYWA OCHRONYDZIECKA).
ŹRÓDŁO: OPRACOWANIEWŁASNENAPODSTAWIE TNS OBOP DLA RPD 2011.
raczej tak raczej nie zdecydowanie nie
zdecydowanie tak trudno powiedzieć 6%2% 8%
44%
40%
0 zakaz zbliżania się do ofiar
nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy odebranie dziecka z rodziny i umieszczenie go w bezpiecznym miejscu
10 20 30 40 50 60 70 80 90
84%
77%
42%