Postulowane rozwiązania przy tworzeniu systemu przewozów pasażerskich

W łą c z e n ie się w eu ro p ejsk i n u r t rozw oju, p o d leg ający p e w n y m ogólnym p ra w id ło w o śc io m , m.in. w d ro ż e n iu u n ijn y ch dyrektyw , w y m ag a k o n se k w e n ­ tn ie ich z a a k c e p to w a n ia p rzy fo rm u ło w a n iu strateg ii ta k ż e dla tra n s p o rtu w ty m kolei regionalnych. Przyjęty w Polsce sy stem org an izacji i fin an so w a­ nia kolejo w y ch p rz e w o z ó w p u b lic z n y c h jest zbieżny z polityką U nii E u ro p ej­ skiej w ty m zakresie. K ażd o razo w e w d ro ż e n ie w łaściw y ch ro zw iązań należy p o p rz e d z ić je d n a k ro z w a ż e n ie m i ro z w ią z a n ie m w ielu tr u d n y c h kw estii, d o ­ ty c z ą c y c h szerokiego s p e k tru m zag ad n ień . W szczególności należy określić rolę p a ń s tw a w zakresie o rg a n iz o w a n ia i fin an so w an ia pasażersk ich p rz e ­ w o z ó w reg io n aln y ch , w ty m p rz e w o z ó w kolejow ych, rolę w ład z sa m o rz ą ­ d o w y ch , zak res rz e c z o w y ta k ic h usług, m etody, jakim i należy się posłużyć w w y z n a c z a n iu z a d a ń p rz e w o ź n ik o m tak, aby lokalne p o trz e b y p rzew o zo w e były zasp o k ajan e, w ielkość ś ro d k ó w fin an so w y ch na te cele.

P rz y s tę p u ją c d o tw o rz e n ia re g io n a ln e g o sy ste m u tra n s p o rto w e g o , n a le ­ ży p a m ię ta ć , że ro zw ó j sieci t r a n s p o r t u re g io n a ln e g o m u si być u z g o d n io n y i z b ie ż n y z p la n a m i sieci t r a n s p o r t u o g ó ln o k ra jo w e g o i m ię d z y n a ro d o w e ­ go. K sz ta łtu ją c k o lejo w y sy stem tra n s p o rto w y , k a ż d e w o je w ó d z tw o

po-11 Idem , Społeczno-ekonom iczne a spekty m o to ryza cji indyw idualn ej w Polsce, „Przegląd Komunikacyjny” 2001, nr 1, s. 3.

12 Por. Program zintegrowanego rozw oju transportu kolejowego w w o jew ó d ztw ie p o d la sk im d o 2 0 0 5 r., z p e r­

spektyw ą d o 2 0 1 5 r, O środek Badawczy Ekonomiki Transportu Przedsiębiorstwo Państwowe, Warszawa,

w in n o o p ra c o w a ć w ła sn y sy stem ty c h p rz e w o z ó w , u w z g lę d n ia ją c m .in .13: • nasycenie siecią kolejową poszczególnych reg io n ó w w o jew ó d ztw a,

• skutki zam knięć linii kolejow ych p rzez PKP i ich w p ły w n a p rzem ieszczan ie się osób w ro zp atry w an y m regionie,

• m ożliwości zastąpienia p rz e w o z ó w kolejow ych p rzew o zam i realizow anym i przez innych przew oźników ,

• przew idyw any rozwój g o sp o d arczy regionu w o d n iesien iu do stru k tu raln eg o b ezro b o cia na ro zp atry w an y m terenie, w ty m aspiracje, m ożliw ości i p r o ­ gnozy przew ozow e,

• wyniki w p ro w ad zen ia reform : ośw iatow ej, z d ro w o tn ej i adm inistracyjnej, • wyniki działań w ładz lokalnych zw iązanych z integracją tra n sp o rtu , w ty m

określenie zad ań dla poszczególnych gałęzi tra n sp o rtu ,

• stan zaaw ansow ania p rac zw iązanych z u tw o rz e n ie m dla o b szaru z in te g ro ­ w anego system u tran sp o rto w eg o .

N iew ątpliw ie do czynników w pływ ających n egatyw nie n a kształto w an ie sy­ stem u kolejow ych p rzew o zó w pasażerskich należy zaliczyć14: niski p o zio m sa­ m odzielności finansowej s a m o rz ą d ó w w ojew ódzkich, słabo rozw inięty rynek kapitałowy, brak d otychczas funkcjonujących n iezależnych o p e ra to ró w kole­ jowych, b rak dośw iadczeń ze stro n y s a m o rz ą d ó w w zakresie regulacji d o stę p u do ry n k u p rzew o zó w kolejowych, n ie z n a n e rzeczyw iste koszty realizacji p rz e ­ w ozów pasażerskich na poszczególnych o d c in k a c h linii regionalnych, w ysokie koszty eksploatacji doty ch czas posiad an eg o ta b o ru , którego w adliw a s tru k tu ra i zużycie tec h n ic z n e nie o d p o w ia d a o b ecn ej sytuacji w segm encie regional­ nych p rzew o zó w kolejowych.

Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie z obow iązującym i przepisam i praw a rola sam orządu w ojew ództw w kolejowych p rzew o zach pasażerskich sprow adza się do zatw ierdzania rozkładów jazdy pociągów, kontroli praw idłow ości w ykony­ w anych usług oraz punktualności w kursow aniu pociągów. W zakresie a u to b u ­ sowego tran sp o rtu pasażerskiego pro w ad zo n y jest n ad zó r nad przestrzeganiem przez posiadających zezwolenia w a ru n k ó w im określonych oraz w ykonyw ania przew ozów zgodnie z załączonym i do zezw oleń rozkładam i jazdy. Sam orządy w ojew ództw nie posiadają in stru m e n tó w praw nych, na podstaw ie których m o ­ głyby nałożyć na przew oźnika obow iązek obsługiw ania linii nierentow nych, na których przew oźnicy w wielu p rzypadkach wycofują się z realizacji przew ozów . W związku z pow yższym ostateczny kształt system u p rzew ozów pasażerskich zależy o d szeregu czynników n atu ry prawnej, organizacyjnej oraz finansowej.

13 J. Poliński, K ierunki i sposoby dostosow yw an ia kolejowego transportu pasażerskiego do fu nkcjonow ania

w system ach kom unikacji regionalnej kraju, Warszawa 2001 („Prace C entrum N aukow o-Technicznego K o­

lejnictwa" z. 133), s. 10.

14 S. M iecznikowski, M. Wołek, W yzw an ia d la p a rtn e rstw a p u bliczn o-pryw atn ego w regionalizacji transpor­

Jolanta Laskowska

W ydaje się, że działania sam o rząd u w ojew ództw a pow inny być ukierunkow a­ n e n a oddziaływ anie n a regulacje p raw n e w zakresie regionalnego tran sp o rtu publicznego w form ie ustaw y o publicznym transporcie zbiorowym . U chw ale­ nie tej ustaw y p o w in n o określić k o m petencje organów adm inistracji publicznej w ty m zakresie, ustanow ić sam o rząd w ojew ódzki jako organizatora regional­ nego tra n s p o rtu zbiorowego, w p row adzić zasadę zaw ierania u m ó w na w yko­ nyw anie usług w regionalnym tran sp o rcie publicznym pom iędzy sam orządem a poszczególnym i przew oźnikam i, w p row adzić zasadę pełnej refundacji ulg przez organ je ustanawiający, uregulow ać zasady finansow ania publicznego tra n sp o rtu zbiorowego, w ykonyw anego w ram ach obow iązku służby publicz­ nej. Inne działanie na rzecz praw idłow ego rozw oju tra n sp o rtu pasażerskiego to opracow anie szczegółowej koncepcji funkcjonow ania regionalnego tran sp o rtu w poszczególnych w ojew ództw ach. Szczegółowa koncepcja p o w inna określać potrzeby rozw oju tra n sp o rtu pasażerskiego, w sposób szczególny uw zględnia­ jąc: rozbudow ę sieci drogow ej i kolejowej, rozwój obszarów zurbanizow anych, określenie konkurencyjności tra n sp o rtu drogow ego i kolejowego, identyfikację obszarów tran sp o rto ch ło n n y ch , identyfikację po trzeb tran sp o rto w y ch w oje­ w ództw a, integrację usług tra n sp o rtu publicznego.

W sk azan e w artykule zm iany w sposobie kształto w an ia tra n s p o rtu pasa­ żerskiego oznaczają przełom . Aby proces d ecentralizacji zarząd zan ia publicz­ n y m tr a n s p o rte m pasażerskim zakończył się sukcesem , m uszą zostać spełnio­ n e p o d sta w o w e w arunki:

1. K om petencje, zakres od p o w ied zialn o ści i zasoby p o w in n y podlegać d e ­ centralizacji d o p o z io m u w ładz w poszczególnych regionach kraju. S am orząd tery to rialn y jako p o d sta w o w a fo rm a d ecentralizacji p o w ołany jest bow iem , aby w yk o n y w ał zadania publiczne w sp o só b o d m ie n n y o d adm inistracji rzą­ dow ej, tj. sam odzielnie.

2. Środki finansow e p rzekazyw ane w ła d z o m regionalnym p o w in n y w y ­ starczyć na zakup usług tra n s p o rto w y c h i na tw o rzen ie sieci tra n s p o rtu p u b ­ licznego. W o b e c n y m kształcie finansow e m ożliw ości działania w ładz sam o ­ rz ą d o w y c h są dalece niew ystarczające. O g ran iczen ia i b ariery w iążą się p rz e ­ d e w szystkim z istniejącym i m e c h a n iz m a m i system u finansów publicznych w Polsce, k tó re pozostaw iają d o bezp o śred n iej dyspozycji sa m o rz ą d ó w niew y­ starczające środki.

3. W ład ze regionalne p ow inny m ieć w pływ na w ybór p oziom u podaży i stan d ard ó w usług. O b ecn ie prow adzenie koordynacji rozkładów jazdy nie kształtuje obsługi transportow ej, a jedynie akceptuje propozycje przewoźników, praktycznie w ięc te n obszar przew ozów pasażerskich jest kształtow any przez rynek.

4. W ła d z e regionalne p o w in n y w ybierać najlepszego o p e ra to ra po p rzez publiczny, k o n k u ren cy jn y przetarg.

5. W ład ze regionalne p o w in n y w ykorzystyw ać zag w aran to w an ą u sta w o ­ w o m ożliwość zaw ierania p o ro z u m ie ń m iędzy sam o rząd am i różnych szczebli w celu kształtow ania pasażerskiego system u w regionach.

Podsumowanie

Przedstawione powyżej zagadnienia, a zwłaszcza ich złożoność, świadczą o tym, że problematyka kształtowania publicznego tran sp o rtu pasażerskiego w y ­ maga szerokiej i rzeczowej dyskusji popartej dogłębnymi analizami. Podejście, uwzględniające przedstaw ione czynniki m oże gw arantow ać sprawny, dobrze funkcjonujący regionalny system transportu, a polityka transportow a pow inna być ukierunkow ana na rozwój publicznego transportu pasażerskiego w regio­ nach. Należy jednak pamiętać, że istotnym zagrożeniem m oże stać się centralny podział zasobów finansowych, przy tym wysokość tych zasobów dla poszczegól­ nych w ojew ództw może być upolityczniona, co w konsekwencji doprow adzić może do dysproporcji w poziom ie rozwoju regionalnych system ów przew ozów pasażerskich. Rozwój transportu w skali odpowiadającej w spółczesnym p o trze­ bom komunikacji krajowej i m iędzynarodowej stanowi klucz do popraw y ogólnej sytuacji gospodarczej kraju, a jednocześnie stanowi elem ent dostosow ania polityki regionalnej do w ym agań rozwoju regionalnego i rozwoju gospodarczego Polski. Świadomość tego faktu pow inna sprzyjać rozwojowi transportu w kierunku za­ pewnienia dużego udziału przew ozów zbiorowych w przew ozach ogółem.

Bibliografia

Becker U., Grundzüge einer wirklich modernen Verkehrspolitik, „Internationales Ver­ kehrswesen” 1998, nr 12.

Holzwarth W inter H., M obilität 2020 - Zukunftsszenarien zum Personenverkehr in

2 0 Jahren, „Internationales Verkehrswesen” 2001, nr 12.

Jastrzębska J., Transport a członkostwo Polski w Unii Europejskiej - szanse i zagrożenia, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2000.

Menes E„ Mobilność ludzi, „Przegląd Komunikacyjny" 2001, nr 5.

Menes E., Nowe podejście do problemu pozamiejskiego transportu publicznego, „Prob­ lemy Ekonomiki Transportu” 2001, nr 34.

Menes E., Społeczno-ekonomiczne aspekty motoryzacji indywidualnej w Polsce, „Prze­ gląd Komunikacyjny” 2001, nr 1.

Menes E., Stan i perspektywy rozwoju pozamiejskiego transportu publicznego w Polsce, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2002 (Zeszyt Naukowy nr 92).

Miecznikowski S„ Wołek M., Wyzwania dla partnerstwa publiczno-prywatnego w re­

gionalizacji transportu kolejowego w Polsce, I Forum Organizacji Prokolejowych,

Jolanta Laskowska

M indur L„ Wielądek A., Koncepcja organizacyjno-prawna i zasady finansowania pub­

licznego transportu zbiorowego, Konferencja „Publiczny transport zbiorowy szansą

polskich przewoźników” Poznań 2001.

Poliński J., Kierunki i sposoby dostosowywania kolejowego transportu pasażerskiego do

funkcjonowania w systemach komunikacji regionalnej kraju, Warszawa 2001 („Prace

Centrum Naukowo-Technicznego Kolejnictwa” z. 133).

Polityka transportowa Państwa na lata 2001-2015 dla zrównoważonego rozwoju kra­ ju, Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej, Warszawa 2001.

Program zintegrowanego rozwoju transportu kolejowego w województwie podlaskim do 2005 r„ z perspektywą do 2015 r„ Ośrodek Badawczy Ekonomiki Transportu Przed­

siębiorstwo Państwowe, Warszawa, wrzesień 2002.

Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, GUS, Warszawa 2001. Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2004, GUS, Warszawa 2004. Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2005, GUS, Warszawa 2005. Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2006, GUS, Warszawa 2006.

Rozkwitalska C., Koszty i korzyści transportu zbiorowego i indywidualnego w miastach, IGPiK, Warszawa 1997.